Tempulli xhainist

Një tempull xhainist është një vend adhurimi për xhainistët, ndjekësit e Xhainizmit,^[1] Termi Derasar shërben për të emërtuar tempujt xhainistë në pjesën më të madhe të Indisë, duke përfshirë Raxhastanin ashtu si dhe termi Basadi që i referohet gjithashtu një shenjtërore ose tempulli xhainist.^[2] Fjala basadi përdoret përgjithësisht në Indinë Jugore, ashtu si dhe në Maharashtra. Përdorimi i saj historik është i ruajtur në emrat e tempujve Vimala Vasahi dhe Luna Vasahi të Malit Abu. Fjala e lidhur sanskrite është vasati, që nënkupton ekzistencën e një institucioni që përfshin qëndrimin e studiuesve të bashkangjitur me tempullin.^[3]

Sipas besimit xhainist, ekzistenca e tempujve në të cilët adhurohet kulti i tirthankarës, nuk ka një zanafillë pasi ka ekzistuar gjithmonë në Nandisvaradvipa, kontinent i paarritshëm për njerëzit. Në këtë kontinent gjenden 52 tempuj të përjetshëm ku adhurohen devat. Në këtë kontinent, përkundrejt botës njerëzore, zanafilla mitike e tempullit do të marr fill në një tempull të ndërtuar për të adhuruar një Rishabha.^[4]

Tempujt xhainistë përmenden në tekstet e hershëm të kanonit Svetambara, ashtu si dhe në tregimet mbi jetën e Mahaviras. Mbishkrimet lejojnë të datohet ndërtimi i tempujve ka filluar midis shekujve të III dhe të II p.e.s. Më herët ekzistonin devakula ose devakulika, vende ku vendosej imazhi i ndonjë shenjti të konsideruar të denj për adhurim arhat dhe që ekziston edhe në Budizëm.^[4] Shfaqja e tempujve xhainistë më të hershëm që kanë mbijetuar i përkasin shekujve të II dhe të I p.e.s. Duke parë natyralizmin e murgjëve xhainistë, që kalojnë një jetë nomade dhe lypsare, manastiret e para ishin vende kushtuar pushimit dhe veçimit të asketëve. Lindja e tempujve lidhet zakonisht me qytetin e Mathuras.^[5] Megjithë numrin e pakët të ndjekësve të xhainizmit, ekzistojnë tempuj të shumtë kushtuar këtij besimi dhe veçanërisht në zonën veriore të Indisë. Kjo gjë i detyrohet faktit se, duke ndjekur parimin e jo dhunës ose ahimsan shumë xhainistë iu kushtuan tregëtisë dhe veprimtarive të tjera fitimprurëse dhe më vonë ia dhurojnë një pjesë të pasurisë së tyre ndërtimit të tempujve ose vendqëndrimeve të asketëve.^[6] Komunitetet e xhainistëve jashtë Indisë kanë ndërtuar gjithashtu tempuj në vendet që qëndrojnë. Tempulli i parë i ndërtuar jashtë territorit indian gjendet në Nairobi të Kenias dhe u ndërtua në vitin 1926 për tregëtarët e zhvendosur që nga shekulli i XIX.^[7] Një tempull modern ndodhet gjithashtu edhe në qytetin e Antverpenit në Belgjikë.^[7]

Tempujt xhainistë janë ndërtuar me dizajne të ndryshme arkitekturore.^[8] Tempujt xhainistë në Indinë Veriore janë tërësisht të ndryshëm nga tempujt xhainistë në Indinë Jugore, që nga ana tjetër janë tërësisht të ndryshëm nga tempujt xhainistë në Indinë Perëndimore. Ka dy tipe tempujsh xhainistë:

• Tempulli xhainist Shikar-bandhi (tempull me kube) dhe
• Tempulli xhainist Ghar (tempull shtëpi pa kube).

Të gjithë tempujt xhainistë shikar-bandhi kanë shumë kolona mermeri që janë të skalitur me relieve të bukura posturash të figurave hyjnore. Ka gjithmonë një hyjni apo shenjt kryesor të njohur si mulnayak në secilin derasar. Pjesa kryesore e Tempullit xhainist quhet "Gambhara" (Garbha Graha) në të cilën ndodhet statuja hyjnore e skalitur në gurë. Hyjnia apo shenjti kryesor i një tempulli xhainist është i njohur si një mula nayak.^[9] Hyrja për në Gambhara nuk mendohet pa bërë një banjë dhe pa veshur rrobat puja (të adhurimit). Një tempull xhainist që është 100 vjeçar quhet një Tirtha. Një Manastambha (kolona nderi ose krenarie) është një kolonë që shpesh është e ndërtuar përballë tempujve xhainistë.

Tempujt xhainistë zakonisht nuk kërkojnë madhështinë e ndërtimeve të tyre siç bëjnë besimet e tjera pasi nuk ekziston një hyjni qendrore por një amalgamë entitetesh hyjnore dhe vetë xhainistët nuk kanë një autoritet qendror. Megjithatë, mund të gjenden, të krijuar kryesisht për digambarët e Indisë Jugore, skulptura kolosale të Gommatas, shpesh të vendosur në majë të maleve ose kodrave. Pa dyshim, në zonën verior të Indisë mund të gjenden tempuj të të njëjtës periudhë me skulpturat kolosale në të cilët dekorimi mjeshtëror i interiorit ka rëndësinë më të madhe.^[10] Baza e ikonografisë xhainiste zakonisht konsiston në figurën e një të dituri të shenjtë lakuriq në pozicion të ulur me këmbët e kryqëzuara ose në këmbë. Kjo figurë zakonisht paraqitet e rrethuar nga katër shtresa që i referohen koncepteve bazë të xhainizmit në lidhje me idenë primare. Fakti që figura paraqitet lakuriqe lidhet veçanërisht me sektin digambara, ndjekësit e të cilit praktikojnë nudizmin siç tregon edhe shkëputja në zanafillën e tij, nuk ishte e lidhur vetëm me këtë sekt.^[11] Duke nisur nga një moment historik filluan të shumësohen tempujt katërkëndorë me porta në çdo faqe si ai i Chaumukhut ose ai i Ranakpurit^[12] të konsideruar si shembujt më të shquar të këtij tipi. Në këtë pikë, rreth shekullit të XV, kur tempujt xhainistë fillojnë të konfigurohen si komplekse ndërtesash, si qytete tempullore, pjesërisht për numrin e madh të familjeve që inkurajonin ndërtimin e devakulikave (shenjtërore të vogla me imazhe) ose mandapa.^[13] Shpesh, këta komplekse tempullorë vendoseshin në male si në Malin Abu ose Shatrunjaya, pjesërisht për të evituar sulmet e myslimanëve që në shekullin e XI kishin sulmuar një numër të madh tempujsh me përmasa të mëdha dhe pjesërisht për shkak të prirjes natyraliste të xhainizmit.^[14]

Në konfiguracionin e tempujve xhainistë shpesh struktura qendrore është e rrethuar nga të tjera si mandapat dhe devakulat. Tempujt xhainistë, të ndërtuar shpesh me ndihmën e familjeve laike rriteshin me kalimin e kohës në funksion të shtesave që realizoheshin. Në shumë prej tyre, si në Tempullin Hutheesinh^[15] ekziston një shenjtërore kryesore ose Garbhagriha dhe, përreth saj, zakonisht ndërtoheshin shenjtërore më të vogla që përmbanin figura të tirthankarëve ose të entiteteve të tjera hyjnore.

Brenda ndërtimeve që përbënin tempujt xhainistë zakonisht gjendeshin Mana-stambha (‘kolona nderi’). Këto ndërtime zakonisht hasen në hyrje të tempujve dhe janë të skalitura mjeshtërisht. Në pjesën sipërore të këtyre kolonave paraqiten referenca të tirthankarëve që kanë arritur Kevala Jnanan, gjendja e ndriçimit ose gjithëditurisë. Ndërtimi i këtyre kolonave daton nga periudha e Perandorisë Kushane, midis shekujve të I dhe të III të e.s., megjithëse ekzistojnë edhe shembuj më të hershëm.^[16]

Xhainistë e vlerësonin gjithmonë ruajtjen e një tradite të shkruar të librave të shenjtë përballë hinduve, që ruanin një traditë të rëndësishme gojore.^[17] Për këtë, në tempujt xhainistë ishte e zakonshme që të ndërtoheshin biblioteka si pjesë integrale e tempujve dhe që bujtnin një numër të rëndësishëm dorëshkrimesh që përmbanin tekste të shenjta. Shumë nga këto biblioteka konsiderohen si më të hershmet e Indisë^[18][19]

Në xhainizëm një Bhonyra (në gjuhën hindi: भोंयरा, në sanskritisht भूमिगृह) është një banesë ose dhomë nëntokësore që mund të gjendet në disa tempuj dhe që në të shkuarën përdorej për të ruajtur imazhet e shenjta në momente shtrëngimi.^[20] Në të vërtetë, këto dhoma u përshtatën për tu përdorur si vendet meditimi për murgjit. Tempuj të ndryshëm në Bundelkhand kanë një nga këto dhoma. Në Sanganer (në shtetin indian të Raxhastanit) gjendet një nga këto dhoma që bujt një numër të madh imazhesh xhainiste.^[21] Në vitin 2001, u gjet një tempull xhainist tërësisht i groposur në Umta (në shtetin indian të Guxharatit. Me sa duke u gropos për ta mbrojtur nga shkatërrimi për rreth 800 vjet.^[22]

Një rëndësi të madhe kanë tempujt ose komplekset që gjenden të skalitur në shkëmb duke formuar shpella dhe një nga shembujt më të shquar të shpellave xhainiste gjendet në Shpellat Ellora. Midis tyre duhen dalluar ato që përbëjnë vetë tempullin dhe ato që shërbenin si bujtina për asketët dhe që gjenden pranë tempujve shpellorë. Zgjedhja e shpellave si vende kulti dhe bujtina bëhej për arsye të ndryshme. Nga një anë asketizmi përfshin largimin nga qytetet. Për më tepër, ndërtimi i shpellave rezultonte relativisht e thjeshtë.^[23] Shpellat e para që funksionuan si tempuj mund të datohen nga shekulli i I p.e.s.^[24]

Ka disa rregulla që duhen ndjekur kur vizitohet një tempull xhainist:^[25]

• Përpara se të hyhet në tempull, duhet të lahesh dhe të veshësh rroba të sapolara ose disa veshje të veçanta puja (për adhurim) – ndërsa vishen këto nuk duhet të kesh ngrënë ose të kesh shkuar në banjë. Megjithatë pirja e ujit është e pranueshme.
• Nuk duhet të veshësh ndonjë gjë në këmbë (duke përfshirë edhe çorape) brenda tempullit. Pajisjet prej lëkure si rripat, çantat etj. nuk lejohen brenda tempullit.
• Nuk duhet të përtypet ndonjë gjë (duke përfshirë çamçakizë, mente etj.).
• Duhet të përpiqesh të bësh sa më pak zhurmë që të jetë e mundur brenda tempullit.
• Telefonat e lëvizshën nuk mund të përdoren në tempull, por duhet të jenë të fikur.

Zakonet mbizotëruese tradicionale duhet të ndiqen për sa i përket adhurimit në tempull dhe prekjes së një statuje apo imazhi hyjnor. Ato mund të varjojnë në varësi të rajonit dhe sektit të veçant.

• Lista e tempujve xhainistë në botë
• Ranakpuri
• Manastambha
• Shravanabelagola
• Arkitektura shkëmbore e Indisë
• Tempulli hindu

• Babb, Lawrence, A (1996). Absent lord: ascetics and kings in a Jain ritual culture. University of California Press. fq. 66. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
• Dundas, Paul (2002). The Jains. Routledge. ISBN 978-0-415-26605-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kumar Jain, Arun. Faith & Philosophy of Jainism. Marrë më 14 prill 2014. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gitanjali Kolanad: CultureShock! India: A Survival Guide to Customs and Etiquette, Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd, 2008
• Sehdev Kumar: A Thousand Petalled Lotus: Jain Temples of Rajasthan; 2001, Abhinav, ISBN 81-7017-348-5.
• Pániker, Agustín (2014). El jainismo: historia, sociedad, filosofía y práctica. Kairos. ISBN 9788499880464. Marrë më 14 prill 2014. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Pereira, Jose (1977). Monolithic Jinas. Motilal Banarsidass Publ. ISBN 978-81-208-2397-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Premanand Shah, Umakant (1987). Jaina Iconography. Abhinav Publications. Marrë më 15 prill 2014. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Laxmi Mall Singhvi & Tarun Chopra: Jain temples in India and around the world; Himalayan Books, 2002
• Wiley, Kristi (2009). The A to Z of Jainism. Scarecrow Press. Marrë më 15 prill 2014. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

• 2 idols stolen from Basadi
• Basadi at Moodabidri
• Mysore basadi
• History
• Jaim basadi
• An ancient site connected with Jainism Arkivuar 21 gusht 2008 tek Wayback Machine
• The Jain Legacy In Karnataka
• Karnataka’s hotbed of Jain religion
• Derasar and Dargah coexist in Gandhi's Gujarat
• Jaina Architecture in India, Comprehensive study of Jain architecture with high quality photos.
• Photos of Mulnayak in Jain Temples
• List of jain temples and tirths in India