Muret e lashta të Durrësit

Muret antike të Durrësit janë mure të lashta të fortifikuara në Shqipëri. Ato janë ndërtuar nga shekulli III deri në shekullin e V të erës sonë nga bizantinët për të mbrojtur qytetin e Durrësit nga pushtimi i mundshëm i sunduesve të huaj.^[1] Muret tërheqin shumë vizitorë çdo vit.

Historia

Ndërtimi i murit zakonisht lidhet me perandorin Anastasius, megjithëse disa studiues ia atribuojnë Justinianit.

Muri i antikitetit të vonë shtrihej për rreth 2.8 km duke mbyllur dy lartësitë dhe një zonë të sheshtë të qytetit. Disa historianë pyesin veten nëse muret kishin për qëllim të evokonin muret Aureliane të Romës, një jehonë e fuqisë perandorake.

Në çdo rast, prodhimi i tullave në një shkallë të tillë do të duhej të ishte ndërmarrje e një fuqie të centralizuar, dhe kullat me mure të trasha në formë gome janë gjithashtu domethënëse në atë që lloji lidhet me ndërtimet perandorake.

Pas një periudhe qëndrimi në skaj të sferës së ndikimit bizantin, në kohën kur Anastasi u bë Perandor, Durrësi po kthehej në krahun e Kostandinopojës dhe ai e lidhi ndërtimin e mureve me shfaqjen e fuqisë perandorake, e cila është veçanërisht lidhur me ndërtimin në qytetet portuale. Disa burime thonë se Anastasius ndërtoi mure në qytetin e tij të lindjes, edhe pse ata nuk e përmendin emrin e qytetit.

Muret u dëmtuan pjesërisht nga një tërmet që goditi Durrësin në vitet 1270.

Venedikasit investuan shumë në zotërimet e tyre përgjatë bregut të Adriatikut dhe burimet konfirmojnë se fortifikimet e Durrësit u rivendosën, së bashku me përpjekjet për të tharë lagunën për ta mbajtur portin të lundrueshëm për anijet e tyre.

Vendndodhja dhe rëndësia e Durrësit si strumbullar tregtar dhe transporti nënkuptonte se duhej të mbrohej nga sulmet tokësore dhe detare. Në një moment, ndoshta si përgjigje ndaj një popullsie më të vogël, u ndërtua një mur kryq që shkonte në perëndim - lindje nga kalaja e cila zvogëloi sipërfaqen e qytetit të rrethuar me mure. Data e këtij muri kryq ka qenë objekt debati, me shumicën e studiuesve që supozojnë se ai është ndërtuar nga osmanët, por përpjekja e konsiderueshme e bërë në mur mund të tregojë gjithashtu një vendim proaktiv për të mbrojtur një popullsi tashmë më të vogël që kryen biznesin e saj në një kohë e kërcënimit në rritje nga osmanët.

Durazzo, siç quhej qyteti nga venedikasit, ishte nën kontrollin venecian për rreth 110 vjet dhe ishte një "ishull" i rrethuar nga territore të kontrolluara osmane. Është po aq e mundshme që muri të jetë ndërtuar nga venecianët ashtu edhe nga osmanët, megjithëse nuk është sigurisht e qartë.

Muri është i pazakontë për këtë periudhë në atë që është ndërtuar tërësisht me tulla, në vend që të ketë një bërthamë rrënojash. Muret nga periudha helenistike dhe romake nuk mbijetojnë më, megjithëse disa historianë thonë se disa pjesë të muraturës së murit të gurit (ashlar) mund të shihen në pjesën e pasme të një vile moderne në rrugën për në rezidencën verore të Mbretit Zog, një zonë e njohur si Kodra 98 në të dhënat arkeologjike.

Seksioni i ruajtur më mirë i murit përmban tre kulla shumë thelbësore në formë prote, njëra prej të cilave u shemb pjesërisht në tërmetin e vitit 2019.

Muret e Durrësit janë të pazakonta, ndoshta unike, për kohën e tyre në atë që janë tërësisht tulla sesa shtresat e zakonshme të trasha të llaçit me tulla të bluara dhe tjegulla ndërmjet shtresave të tullave.^[2]

Struktura

Sot nga muret e vona antike të Durrësit ruhet një trakt me katër kulla, në anën jug-perëndimore, një trakt i shkëputur nga muri jug-lindor, paralel me bregun e detit, dhe shumë pak gjurmë në rrafsh me tokën, prej murit që kthente nga veri-perëndimi dhe atij në drejtim të veriut.

Muret ekzistuese të Durrësit, të ndërtuar me tulla i përkasin periudhës së Perandorit bizantin me origjinë Durrësake, Anastas I (491-518).

Përshkrimi i fortifikimit në ditët e sotme

Muri jug-perëndimor, për aq sa ruhet sot, i përket rrethimit të dytë, ndërsa rrethimi i parë i përket ndarjes së akropolit që shtrihet rreth lartësisë «98». Ai ka një gjatësi 490 m. Muri qëndron deri në nivelin e shtegut të kalimit që ndodhet mesatarisht 9 m, nga tabani, ndërsa trashësia e tij është 3.5 m.

Muri është ndërtuar krejtësisht prej tullash të lidhura me shtresa të trasha lloçi. Ato kanë përmasa rreth 30 x 36 x 4.5-5 cm., ndërsa në qemere 30 x 40 x 5. Trashësia e fugës horizontale, më e madhe se e tullave, arrin në 6-8 cm. Llaçi ka si mbushës zhavor të imtë dhe copëra tullash me granula deri në 3-4 cm, të vendosura rrallë.

Themelet janë ndërtuar me gurë. Në vendet e pjerrëta ato ndjekin terrenin në formë të shkallëzuar dhe janë 15 cm më të gjera se sa muri.

Pjesa e sipërme e konstruksioneve të vjetra të murit është mjaft e rrënuar. Mbi të ruhen kryesisht vetëm bedena me frengji që i përkasin periudhës mesjetare. Por disa gjurmë të ruajtura mbi murin në jug të kullës «D» dhe midis kullave «D» dhe «E» tregojnë se muri i bedenave të kohës në shqyrtim kishte trashësinë e një tulle, 35 cm dhe përforcohej nga brenda prej një sërë pilastrash të vendosura 1.90 m larg njëra tjetrës, me seksion 35 x 30 cm.

Muri juglindor ruhet në pak gjurmë. Një trakt 24 m i gjatë dhe 2,5 m i lartë ndodhet 80 m në lindje të kullës «A», i futur në murin e pasëm të «Shtëpisë së Pionierit». Muri mund të ndiqet mëtej në formë gjurmësh të izoluara të rrafshuara me tokën, prapa Bankës së Shtetit, ku ai kthen në drejtim te veriperëndimit. Pas shkollës 8 Vjeçare «16 Tetori» takohen sërishmi gjurmët e fundit të këtij muri, të cilat dëshmojnë për një kthesë tjetër në drejtim të veriut. Traktet e mësipërm janë ndërtuar me të njëjtën teknikë me murin jug-perëndimor. Përjashtim bën vetëm trakti pranë Shtëpisë së Pionierit, ku dallohen sebstruksione me një teknikë pak më të ndryshme. Këto substruksione që ndodhen në skajin perëndimor te këtij trakti, përbëhen nga një fragment qemeri porte dhe një pjese muri mbi të që vazhdon dhe në drejtim të lindjes. Trashësia e fugës horizontale, ndryshe nga ndërtimet e tjera, është më e ngushtë se ajo e tullës (trashësia e fugës 3 cm, e tullave 5 cm.). Po kështu ndryshon dhe përbërja e llaçit, ai nuk është i përzier me copëra tullash por vetëm me zhavor, me një përdorim në sasi më të madhe të gëlqeres. Në krahun e majtë të qemerit ruhen gjurmët e disa shkallëve, që të ngjisin në mur, ose në katin e sipërm të kullës së Durrësit. Shkallët me gjerësi 1 m janë mbështetur në anën e mbrendshme të murit të kurtinës. Nën murin e shkallëve dallohen gjurmët e një qemeri me lartësi harku 0,30 m. Teknika e ndërtimit të shkallëve është e një-llojtë me atë të mureve të tjera të kësaj periudhe. Është e vështirë të përcaktohet nësë këtu ka pasur një portë, apo këto konstruksione i përkisnin një kulle. Në strukturën e ndërtimit të murit vihet re fakti që në kullat e tjera të Durrësit shkallët drejtohen nga porta e kullës për në mur, ndërsa tek muret antike të Durrësit ato drejtohen nga porta e kullës për në rrugë.^[3]

Arkeologjia

Zbulimet e fundit arkeologjike mund të provojnë se të jetuarit në periferitë e qyteteve të mëdha nuk është vetëm një risi e kohëve moderne në Shqipëri.

Një zbulim i bërë në Durrës dëshmon se dhe në vitet 500 të erës sonë banorët shfrytëzonin zonat periferike për të jetuar larg qendrave ku zhurmonte jeta e përditshme. Muret antike ishin mburojë për banorët e asaj periudhe. Gërmimet arkeologjike të bëra në Durrës tregojnë se muret antike u ndërtuan në mënyrë të sofistikuar jo vetëm për të mbrojtur qytetin nga sunduesit e huaj, por edhe për të siguruar që banorët të jetonin në zona të tjera të Durrësit ku kishte kushte te mira jetese, larg pushtimeve.

Krahas mureve ekzistuese, mure të tjera që janë gjetur deri tani nga arkeologët janë mure të lidhura me banesa që i paraprijnë shekullit VI, të lidhura me shekujt IV-V, por ajo që arkeologët vënë re është se këto mure janë grabitur masivisht. Janë rrafshuar duke u bërë të padukshme në fillim të shekullit VI. Pikërisht muret shtesë përgjatë qytetit ishin mburojë për banorët e asaj kohe që ata të mos vuanin pasojat e sundimeve të huaja.

Gërmimet, në këtë pjesë të qytetit, që përfshihet në zonën arkeologjike B, janë pjesë e ekspeditave të Institutit të Arkeologjisë për të zbuluar sistemin e Fortifikimit Antiko-Mesjetar të Durrësit, sistem i njohur pjesërisht nga arkeologët.

Arkeologët thonë se kjo gjë është një nga situatat e pazakonta. Ata shtojnë se relievi është më i ulët se në të gjithë hapësirën tjetër urbane dhe ujërat nëntokësore dolën në 140 centimetra thellësi dhe na ka bashkëshoqëruar problematika e ujit duke zgjatur kohën e punës dhe vështirësinë për dokumentimin e të dhënave.

Zbulimet e kohëve të fundit në Durrës hedhin dritë mbi zhvillimet urbane përgjatë historisë afro 3000-vjeçare të qytetit dhe pasurojnë më tej trashëgiminë kulturore të Shqipërisë. Megjithatë një pjesë e mirë e historisë së qytetit antik ruhet nëntokë, ashtu si dhe zbulimet e bëra.^[4]

Sot

Gërmimet për këto punime zbuluan një objekt arkeologjik në qendër të Durrësit, pas godinës së prefekturës. Objekti u zbulua nga subjekti që po kryente gërmimet për projektin e infrastrukturës. Të dhënat e deritanishme dëshmojnë për një bllok guri, si dhe për fragmentin e një muri me tulla të kuqe.

Të dhënat paraprake dëshmojnë për një ndërtim të periudhës bizantine. Zbulimi është bërë në qendër të Durrësit, i njohur historikisht si qendra e këtij qyteti, që nga themelimi i tij. Specialistët pritet të analizojnë dhe zbardhin këtë zbulim.^[5]