Monarkët katolikë të Spanjës

Monarkët katolikë ishin Mbretëresha Isabella I e Kastiljes (s. 1474–1504)^[1] dhe Mbreti Ferdinand II i Aragonit (s. 1479–1516), martesa dhe sundimi i përbashkët i të cilëve shënuan bashkimin de facto të Spanjës.^[2] Ata ishin të dy nga Shtëpia e Trastámara dhe ishin kushërinj të dytë, duke qenë të dy pasardhës nga John I i Kastiljes; për të hequr pengesën që kjo lidhje farefisnore do t'i krijonte përndryshe martesës së tyre sipas ligjit kanunor, atyre iu dha një dispensim papnor nga Siksti IV. Ata u martuan më 19 tetor 1469, në qytetin e Valladolidit; Isabella ishte 18 vjeç dhe Ferdinand një vit më i ri. Shumica e studiuesve përgjithësisht pranojnë se bashkimi i Spanjës mund të gjurmohet në thelb nga martesa e Ferdinandit dhe Isabelës. Mbretërimi i tyre u thirr nga W.H. Prescott "epoka më e lavdishme e Spanjës".^[3]

Spanja u formua si një bashkim dinastik i dy kurorave dhe jo si një shtet unitar, pasi Castile dhe Aragon mbetën mbretëri të veçanta deri në dekretet e Nueva Planta të viteve 1707-16. Oborri i Ferdinandit dhe Isabelës ishte vazhdimisht në lëvizje, me qëllim që të forconte mbështetjen lokale për kurorën nga feudalët vendas. Titulli "Mbreti dhe Mbretëresha Katolike" iu dha zyrtarisht Ferdinandit dhe Isabelës nga Papa Aleksandri VI në vitin 1494,^[4] në njohje të mbrojtjes së tyre të besimit katolik brenda sferave të tyre.

Në kohën e martesës së tyre më 19 tetor 1469, Isabella ishte tetëmbëdhjetë vjeç dhe trashëgimtarja e supozuar e Kurorës së Kastiljes, ndërsa Ferdinandi ishte shtatëmbëdhjetë vjeç dhe trashëgimtar i dukshëm i Kurorës së Aragonit. Ata u takuan për herë të parë në Valladolid më 1469 dhe u martuan brenda një jave. Që në fillim, ata kishin një marrëdhënie të ngushtë dhe punonin mirë së bashku. Të dy e dinin se kurora e Kastiljes ishte "çmimi dhe se të dy bashkë po luanin kumar për të". Megjithatë, ishte një hap drejt bashkimit të tokave në gadishullin Iberik, i cili përfundimisht do të bëhej Spanja.

Ata ishin kushërinj të dytë; për t'u martuar ata kishin nevojë për një dispensim papnor. Papa Pali II, një papë italian që kundërshtoi ndikimin e Aragonit në Mesdhe dhe ngritjen e monarkive mjaft të forta për të sfiduar Papën, refuzoi të jepte një të tillë,^[5] kështu që ata falsifikuan një papal bull të tyren. Edhe pse dihet se bull ishte i rrejshëm, nuk dihet se kush ishte autori material i falsifikimit. Disa ekspertë tregojnë për Carrillo de Acuña, Kryepeshkopi i Toledo, dhe të tjerë tregojnë për Antonio Veneris.^[6]

Pretendimet e Isabelës për të nuk ishin të sigurta, pasi martesa e saj me Ferdinandin zemëroi gjysmëvëllain e saj Henry IV i Kastiljes dhe ai tërhoqi mbështetjen e tij për të qenë trashëgimtarja e tij e supozuar që ishte kodifikuar në Traktatin e Demave të Guisandos. Në vend të kësaj, Henri njohu Joanën e Kastiljes, e lindur gjatë martesës së tij me Joanën e Portugalisë, por atësia e së cilës ishte në dyshim, pasi Henry u përfol se ishte i paaftë. Kur Henry vdiq më 1474, Isabella pohoi pretendimin e saj për fronin, i cili u kundërshtua nga Joana trembëdhjetë vjeçare. Joana kërkoi ndihmën e burrit të saj (i cili ishte gjithashtu xhaxhai i saj), Afonso V i Portugalisë, për të marrë fronin. Kjo mosmarrëveshje midis pretenduesve rivalë çoi në Luftën e 1475–79. Isabella i kërkoi ndihmë Aragonit, me bashkëshortin e saj, trashëgimtarin e dukshëm, dhe babain e tij, Juan II të Aragonit, duke e siguruar atë. Megjithëse Aragoni dha mbështetje për kauzën e Isabelës, mbështetësit e Isabelës kishin nxjerrë lëshime, Isabella u njoh si trashëgimtarja e vetme e kurorës së Kastiljes.^[7] Juan II vdiq më 1479 dhe Ferdinandi pasoi në fron në janar 1479.

Në shtator të vitit 1479, Portugalia dhe monarkët katolikë të Aragonit dhe Kastiljes zgjidhën çështjet kryesore mes tyre përmes Traktatit të Alcáçovas, duke përfshirë çështjen e të drejtave të Isabelës për kurorën e Kastiljes. Nëpërmjet bashkëpunimit të ngushtë, çifti mbretëror pati sukses në sigurimin e pushtetit politik në gadishullin Iberik. Babai i Ferdinandit e kishte këshilluar çiftin se "askush nuk ishte i fuqishëm pa tjetrin".^[8] Megjithëse martesa e tyre bashkoi dy mbretëritë, duke çuar në fillimet e Spanjës moderne, ata sunduan në mënyrë të pavarur dhe mbretëritë e tyre ruajtën një pjesë të ligjeve dhe qeverive të tyre rajonale për shekujt e ardhshëm.

Nëpërmjet Kapitullimeve të Santa Fe, lundërtari Kristofor Kolombi mori financa dhe u autorizua të lundronte në perëndim dhe të merrte toka për Spanjën. Monarkët i dhanë titullin Admiral i Detit Oqean dhe iu dhanë privilegje të gjera. Udhëtimi i tij drejt perëndimit rezultoi në kolonizimin evropian të Amerikës dhe solli njohuritë e ekzistencës së saj në Evropë.

Ekspedita e parë e Kolombit në Inditë e supozuara në fakt zbarkoi në Bahamas më 12 tetor 1492. Meqenëse mbretëresha Isabella kishte siguruar financimin dhe autorizimin për udhëtimin, përfitimet i takuan Mbretërisë së Kastiljes. "Megjithëse subjektet e Kurorës së Aragonit luajtën njëfarë roli në zbulimin dhe kolonizimin e Botës së Re, Inditë u aneksuan zyrtarisht jo në Spanjë, por në Kurorë të Kastiljes."^[9] Ai zbarkoi në ishullin Guanahani dhe e quajti San Salvador. Ai vazhdoi në Kubë, duke e quajtur Juana, dhe përfundoi udhëtimin e tij në ishullin e Republikës Domenikane dhe Haiti, duke e quajtur atë Hispaniola, ose La Isla Española ("Ishulli spanjoll" në kastilian).^[10]

Në udhëtimin e tij të dytë, të filluar në vitin 1493, ai gjeti më shumë ishuj të Karaibeve, duke përfshirë Porto Rikon. Qëllimi i tij kryesor ishte të kolonizonte zbulimet ekzistuese me 1500 burrat që kishte sjellë për herë të dytë. Kolombi përfundoi ekspeditën e tij të fundit në 1498 dhe zbuloi Trinidadin dhe bregdetin e Venezuelës së sotme. Kolonitë e krijuara nga Kolombi dhe pushtimet në Amerikë në dekadat e mëvonshme, gjeneruan një fluks pasurie në shtetin e ri të bashkuar të Spanjës, duke e çuar atë në fuqinë kryesore të Evropës nga fundi i shekullit të pesëmbëdhjetë deri në mesin e shekullit të shtatëmbëdhjetë, dhe perandoria më e madhe deri në vitin 1810.

Vdekja e Isabelës në vitin 1504 i dha fund partneritetit jashtëzakonisht të suksesshëm politik dhe marrëdhënies personale të martesës së tyre. Ferdinandi u rimartua me Germaine of Foix në vitin 1505, por ata nuk lanë trashëgimtar të gjallë. Vajza e monarkëve katolikë, Joana, pasoi kurorën e Kastiljes, por u konsiderua e papërshtatshme për të sunduar pas vdekjes së bashkëshortit të saj Filipi i ndershëm, Ferdinandi mbajti pushtetin në Kastilje si regjent deri në vdekjen e tij, me Joanën të mbyllur. Ai vdiq në vitin 1516 dhe u varros së bashku me gruan e tij të parë Isabella në Granada, skena e triumfit të tyre të madh në vitin 1492. Djali i Joanës, Karli I i Spanjës (gjithashtu Karli V, Perandori i Shenjtë Romak) erdhi në Spanjë, dhe ajo u mbajt e mbyllur në Tordesillas, ishte bashkësundimtare nominale e Kastiljes dhe Aragonit deri në vdekjen e saj. Me vdekjen e saj, Karli arriti në territoret që gjyshërit e tij kishin grumbulluar dhe solli territoret e Habsburgëve në Evropë në Perandorinë Spanjolle në zgjerim.

• Elliott, J.H., Imperial Spain, 1469–1716 (1963; Pelican 1970)
• Edwards, John. Ferdinand and Isabella: Profiles in Power.Pearson Education. New York, New York. 2005. ISBN 0-582-21816-0.
• Edwards, John. The Spain of the Catholic Monarchs. Blackwell Publishers. Massachusetts, 2000. ISBN 0-631-22143-3.
• Kamen, Henry. Spain: 1469–1714 A Society of Conflict. Taylor & Francis. New York & London. 2014. ISBN 978-1408271933 ISBN 1408271931.

• Country Studies