Glutine
Glutine në vetvete nuk ekziston si substance por krijohet gjatë përgatitjes se brumit si pasoje e prezencës se ujit dhe energjisë që ushtrohet nga ai (njeri apo makine) gjate punimit te brumit. Në miell gjenden dy substanca të cilat gjatë kësaj punë bashkohen dhe japin një substance (proteine) të re që quhet Glutine ndërsa dy substancat e tjera që marrin pjese në këtë reaksion janë :
- Gliadina
- Gluteina
Glutine është përdorur për herë të parë si term nga Areto Cappadocia, qysh në 250 para Krishtit ndërsa në vitin 1856, Francis Adams përkitjen nga greqishtja në anglisht emrin e saj duke i dhëne përfundimisht emrin qe njihet sot “celiaci”. Dhe më 1888, Samuel Gee përshkruan simptomat dëmin dhe kurën nga pasojat e Glutine në organizëm që ishte një diete pa brumëra e drithëra. Dhe vetëm nga gjysma e shekullit XX u qartësua që përgjegjës për këtë sëmundje ishte proteina e grurit me emrin "glutenina".
Kjo proteine është e demshme për te gjith njerëzit pamvarsisht se disa e ndjejne me shume disa me pak, dhe disa aspak demin e saj ne organizem, por kjo nuk do te thote për ata qe nuk ndiejne, se janë te imunizuar nga kjo, megjithse demi i saj nuk duket dhe vepron nen rogoz duke u bere shkaktar pastaj për sëmundje te tjera. Dhe gabimi i mjekeve ketu është se nuk kuptojne për shembull qe mungesa e hekurit apo i një ser vitaminash vjen pikerisht sepse intestino është demtuar dhe nuk thith dot elementet e nevojshem për organizmin pastaj bëjnë gabimin e dyte duke i dënë hekur joorganik qe është i pa asimilueshem nga intestino.
Proteinat qe perbejne glutine nuk kane ndonje vlere biologjike te larte, dhe janë te varfera ne disa aminoacidi te rendesishem por ne te njëjtën kohe janë te pasura me "prolina" qe është Acido Glutamiko i cili është pergjegjes për helmimin ne Celiaket.
Gjate formimit te brumit krijohen lidhje ndërmjet gliadines, glutines, te cilat krijojne një rrjete proteinike tredimesionale qe i jep elasticitet dhe rezistence brumit, ne këtë rjete bien ne kurth grimcat e amidonit dhe gazi qe clirohet gjate fermentacionit te brumit.
Glutine është një substace ngjitese dhe perdoret shume ne industrin ushqimore moderne, por ai perdoret edhe ne industri si ngjites për letrta dhe pelhura te ndryshme. Te vetemet qe nuk permbajne glutine janë orizi dhe misri ne fakt me to nuk mund te besh dot brume gjithashtu edhe mishi peshku, fruta.
C'far ndodh me glutinen ne intestino ?
Shkakton një sëmundje qe quhet "celiakja". Dihet qe kjo proteine kur mberrin ne intestino shkakton një reaksion imunnitar do të thotë trupi yne me antikorpet e tij inteligjente e analizon këtë proteine dhe e klasifikon si te demshme për trupin dhe organizmin prandaj ky njoftim percillet ne sistemin imunitar dhe ben fillimin e një reaksioni mbrojtes qe është një lufte e organizmit me këtë proteine dhe nga kjo lufte ne intestino ky i fundit demtohet pjeserisht dhe humbet aftesine e tij për te thithur (asorbuar) elementet e nevojshem për jetese, dhe nga mungesa e ketyre elementeve për këtë shkak lindin sëmundje te tjera ne organizmin tone si (osteoporozi, infertilitet, aborte te shpeshta, diabete mellito, tiroidite auto imune, alopecia, epilessia, limfoma intestinale, kancer, etj.)
Kur kjo sëmundje shfaqet tek fëmijët ajo ndalon rritjen normale te tyre dhe behet shkak për rritjen e tyre me difekte shembull : Kur fëmijët lene qumshin e nenes dhe fillojnë hapat e para deri ne moshen 5-6 vjec fillojnë ushqehen edhe me brumra dhe difekti i pare i saj është tek dhembet qe dalin shpesh me zmalt te demtuar jo te formuar mire dhe me ngjyre jo te bardhe. Për keto shenja është pikerisht pergjegjes Glutine.
Studjusja me e mire ne këtë fushe Aine i ndan ne 4 kategori keto lloj demtimesh tek dhembet. Sipas ngjyres siperfaqes se smaltit, dëmtimit te zmaltit dhe ne fund te vet formes se dhembit. Nga studimet e saj ne individ te rritur rezulton se 51 % e tyre kishte probleme te zmaltit dhe te dhembit për shkak te glutines.
Shum njerez nuk e ndiejne këtë dem dhe vazhdojne te ushqehen pa problem por kur ato lindin është pak vone dhe për te riparuar një intestino te demtuar ne menyre jo shume te rende duhet nga 6 - deri dy vjet diet pa asnje grram glutine.
Shpesh njerez te ndryshem e ndjejne këtë problem pas një traume ose shoku emocional pas një operacioni apo helmimi radioaktiv pas një shtatzanie, apo vdekje te papritur te dikujt qe është i dashur për ju, dhe qe nga ai moment nuk duhet te perdorin me ushqime qe permbajne glutine. Pra te gjithë jemi te "predispozuar" te mundshem për këtë sëmundje ne kushte te veçanta te jetes. Ky reaksion ende nuk dihet plotesisht nga cfar shkaku fillon por mendohet qe enzima e cila ndihmon ne tretjen e glutine, te shkaterrohet për arsye te ndryshme gje qe sjell edhe reaksionin imunitar.
E njejta gje ndodh edhe me Laktozen i cili ndodhet ne qumesht dhe derivatet e tij dhe shpesh ai qe vuan nga glutine vuan edhe nga latosio nga ku i duhet te eliminoje qumeshtin dhe gjith derivatet e tij.
Simptoma, ose si mund te dallojme nëse për ju ben dem apo jo disa nga shenjat :
Është e veshtire qe te dallohet nga shenjat pasi te njejtat shenja kane edhe sëmundje te tjera, si diarreja, dhimbje ne hije, intestino infiamato (te skuqur), mungese vitaminash A, B12, D, E, K, dhe acid folik. Ndryshim ne sjellje nervozisem, dhimbje stomaku, semudje lekure, plage ne goje si "afta" ngerce te muskujve, renie ne peshe etj.
Teerapia :
Nuk ka asnje terapi përveç asaj qe te evitosh futjen ne organizem te glutines. Nëse e kap qe ne fillim kjo sëmundje kalon për 6- deri 2 vjet por nëse demi është i madh ka vetem njefar permirsimi por pjesa e demtuar nuk rigjenerohet me.
Pra sic e shikoni Brumi qe kemi ngrene gjith jeten dhe qe vazhdojme te hame edhe sot për ata qe nuk e dine akoma demin e saj na ka shkaterruar jeten, dhe nuk e di se si me erdhi ndermend keto caste një fjale e Krushovit then Enverit kur ishte për vizite ne Shqipëri dhe po vizitonte jugun e Shqipërisë ai i tha tekstualisht :
Ju nuk duhet te prodhoni buke por agrume ullinj, dhe fruta pasi keni një klime shum te favorshme, kurse ideologet tane e perkthyen se duan te na lene pa buke, prandaj ti kthjeme malet ne fusha e ti bejme pjellore si edhe fushat.