Carmina Burana

Carmina Burana (latinisht "Këngë nga Benediktbeuern " [ Buria në latinisht]) është një dorëshkrim me 254 ^[1] poezi dhe tekste dramatike kryesisht nga shekulli i 11-të ose i 12-të, megjithëse disa janë të shekullit të 13-të. Pjesët janë kryesisht të çuditshme, të pandershme dhe satirike . Ato janë shkruar kryesisht në latinishten mesjetare, disa në gjermanishten e mesme të lartë dhe arpitanishten e vjetër. Disa janë makaronike, një përzierje e gjuhës latine dhe gjermane ose franceze.

Ato u shkruan nga studentë dhe klerikët kur latinishtja ishte gjuha lingua franca në të gjithë Italinë dhe Evropën Perëndimore për studiuesit udhëtues, universitetet dhe teologët. Shumica e poezive dhe këngëve duket se janë vepër e goliardëve, klerikëve (kryesisht studentë) që satirizuan Kishën Katolike . Koleksioni ruan veprat e një numri poetësh, duke përfshirë Peter of Blois, Walter of Châtillon dhe një poet anonim të referuar si Archpoet .

Koleksioni u gjet në 1803 në manastirin benediktin të Benediktbeuern, Bavari, dhe tani ndodhet në Bibliotekën Shtetërore Bavareze në Mynih. Konsiderohet të jetë koleksioni më i rëndësishëm i këngëve goliard dhe vagabond, së bashku me Carmina Cantabrigiensia .

Dorëshkrimet pasqyrojnë një lëvizje ndërkombëtare evropiane, me këngë me origjinë nga Occitania, Franca, Anglia, Skocia, Aragona, Castile dhe Perandoria e Shenjtë Romake . ^[2]

Njëzet e katër poezi në Carmina Burana u muzikuan në 1936 nga Carl Orff si Carmina Burana: Cantiones profanae cantoribus et choris cantandae comitantibus instrumentis atque imaginibus magicis . Përbërja e tij u bë shpejt e njohur dhe një pjesë kryesore e repertorit të muzikës klasike . Lëvizja hapëse dhe mbyllëse " O Fortuna " është përdorur në shumë filma, duke u bërë një nga kompozimet më të njohura në kulturën popullore.

Carmina Burana (CB) është një dorëshkrim i shkruar në vitin 1230 nga dy skribë të ndryshëm në një minuskul të hershëm gotik ^[3] në 119 fletë pergamenë . Një numër faqesh të lira, të prera me një madhësi paksa të ndryshme, u bashkëngjitën në fund të tekstit në shekullin e 14-të. ^[4] Në një moment në mesjetën e vonë, faqet e shkruara me dorë u lidhën në një dosje të vogël të quajtur Codex Buranus . ^[5] Megjithatë, në procesin e lidhjes, teksti u vendos pjesërisht jashtë rendit dhe disa faqe ka shumë të ngjarë të kenë humbur gjithashtu. Dorëshkrimi përmban tetë miniatura : rota fortunae (që në fakt është një ilustrim nga këngët CB 14–18, por është vendosur nga lidhësi i librit si kopertinë), një pyll imagjinativ, një palë të dashuruarish, skena nga historia e Didos dhe Enea, një skenë e pirjes së birrës dhe tre skena të lojës me zare, tavolina dhe shah. ^[6]

Hulumtimet e vjetra supozonin se dorëshkrimi ishte shkruar në Benediktbeuern ku u gjet. ^[7] Sot, megjithatë, studiuesit e Carmina Burana kanë disa ide të ndryshme për vendin e origjinës së dorëshkrimit. Është rënë dakord që dorëshkrimi duhet të jetë nga rajoni i Evropës Qendrore ku flitet dialekti bavarez i gjermanishtes për shkak të frazave të gjermanishtes së mesme të lartë në tekst - një rajon që përfshin pjesë të Gjermanisë jugore, Austrisë perëndimore dhe Italisë veriore. Duhet të jetë gjithashtu nga pjesa jugore e atij rajoni për shkak të veçorive italiane të tekstit. Dy vendet e mundshme të origjinës së tij janë selia e peshkopit të Seckau në Styria dhe Kloster Neustift [de] pranë Brixen në Tirolin e Jugut .

Një peshkop i quajtur Heinrich ishte provokues në Seckau nga viti 1232 deri në 1243 dhe ai përmendet si provokator i Maria Saal në Carinthia në CB 6* ^[8] të fletës së shtuar. Kjo do të mbështeste Seckau-n si pikën e mundshme të origjinës, dhe është e mundur që Heinrich financoi krijimin e Carmina Burana . Marchiones (njerëz nga Steiermark ) u përmendën në CB 219,3 përpara bavarezëve, saksonëve ose austriakët, me sa duket duke treguar se Steiermark ishte vendndodhja më e afërt me shkrimtarët. Shumë nga himnet iu kushtuan Shën Katerinës së Aleksandrisë, e cila nderohej në Seckau, si CB 12* dhe 19*–22*. ^[9]

Në mbështetje të Kloster Neustift, mendjehapësia e tekstit është karakteristikë për Kanonet e rregullta të Agustinit me mendje reformuese të kohës, siç është edhe cilësia e folur e shkrimit. Gjithashtu, Brixen përmendet në CB 95, dhe fillimi i një historie shfaqet në CB 203a, i cili është unik për Tirolin, i quajtur Eckenlied, për heroin mitik Dietrich von Bern . ^{[10] [11] [12]}

Është më pak e qartë se si Carmina Burana udhëtoi për në Benediktbeuern. ^[13] Fritz Peter Knapp sugjeroi se dorëshkrimi mund të kishte udhëtuar në vitin 1350 me anë të familjes Wittelsbacher që ishin Vögte të Tirolit dhe Bavarisë, nëse do të ishte shkruar në Neustift. ^[12]

Në përgjithësi, veprat e përfshira në Carmina Burana mund të renditen në katër grupe sipas temës: ^[5]

1. 55 këngë morali dhe talljeje (CB 1–55)
2. 131 këngë dashurie (CB 56–186)
3. 40 këngë për pije dhe lojëra (CB 187–226)
4. dy pjesë më të gjata teatrore shpirtërore (CB 227 dhe 228)

Megjithatë, ky skicë ka shumë përjashtime. CB 122–134, të cilat kategorizohen si këngë dashurie, në fakt nuk janë: ato përmbajnë një këngë për vajtimin e të vdekurve, një satirë dhe dy histori edukative për emrat e kafshëve. Një grup tjetër poezish shpirtërore mund të jetë përfshirë në Carmina Burana dhe që atëherë është humbur. ^[14] Fotoja e bashkangjitur përmban një përzierje prej 21 këngësh përgjithësisht shpirtërore: një lutje në prozë për Shën Erazmin dhe katër pjesë të tjera shpirtërore, disa prej të cilave kanë mbijetuar vetëm si fragmente. Këto grupe tematike më të mëdha mund të ndahen edhe më tej, për shembull, fundi i botës (CB 24–31), këngë për kryqëzatat (CB 46–52) ose ripërpunime shkrimesh nga antikiteti (CB 97–102).

Tema të tjera që përsëriten shpesh përfshijnë: kritikat e simonisë dhe lakmisë në kishë, që, me ardhjen e ekonomisë monetare në shekullin e 12-të, u bë me shpejtësi një çështje e rëndësishme (CB 1–11, 39, 41–45); vajtime në formën e planctus, për shembull për zbaticën dhe rrjedhën e fatit njerëzor (CB 14–18) ose për vdekjen (CB 122–131); kremtimi himnik i kthimit të pranverës (CB 132, 135, 137, 138, 161 e të tjera); pastourelles rreth përdhunimit/joshjes së barinjve nga kalorës, studentë/klerikë (CB 79, 90, 157–158); dhe përshkrimi i dashurisë si shërbim ushtarak (CB 60, 62 dhe 166), një topos i njohur nga poemat e dashurisë elegjike të Ovidit . Ovidi dhe veçanërisht elegjitë e tij erotike u riprodhuan, imituan dhe ekzagjeruan në Carmina Burana. ^[15] Pas Ovidit, përshkrimet e marrëdhënieve seksuale në dorëshkrim janë të sinqerta dhe ndonjëherë agresive. CB 76, për shembull, përdor rrëfimin në vetën e parë për të përshkruar një akt dashurie dhjetë orëshe me vetë perëndeshën e dashurisë, Venusin . ^[16]

Carmina Burana përmban përshkrime të shumta poetike të një parajse të rrëmujshme mesjetare (CB 195–207, 211, 217, 219), për të cilën filozofi i lashtë grek Epicurus, i njohur për mbrojtjen e tij të jetës së lumtur, merret madje si autoritet mbi subjekt (CB 211). CB 219 përshkruan, për shembull, një ordo vagorum (rend endacak) në të cilin ishin të ftuar njerëz nga çdo vend dhe klerikë të të gjitha gradave - madje edhe presbiter cum sua matrona, ose "një prift me gruan e tij zonjë" (me humor sepse priftërinjtë katolikë duhet të betohen një betim beqarie ). CB 215 madje jep një shembull të riteve fetare të këtij urdhri, Officium lusorum, "Shërbimi", ose "Mesha", "i Kumarxhinjve" . Në këtë botë parodi, rregullat e priftërisë përfshijnë gjumin, ngrënien e ushqimit të rëndë dhe pirjen e verës së pasur dhe lojërat e rregullta me zare. Këto rregulla u përshkruan në mënyrë kaq të detajuar, saqë kërkimet e vjetra mbi Carmina Burana i morën fjalë për fjalë këto përshkrime dhe supozuan se ekzistonte në të vërtetë një rend kaq dembel priftërinjsh. ^[17] Në fakt, megjithatë, ky përfytyrim i hapur i kënaqësive të jetesës dhe lirisë nga detyrimet morale tregon "një qëndrim ndaj jetës dhe botës që qëndron në kontrast të plotë me pritshmëritë e vendosura fort të jetës në Mesjetë". ^[18] Studiuesja letrare Christine Kasper e konsideron këtë përshkrim të një parajse të çuditshme si pjesë të historisë së hershme të historisë evropiane të tokës së Cockaigne : në CB 222 abbas Cucaniensis, ose Abati i Cockaigne, thuhet se ka kryesuar mbi një grup zare. lojtarët. ^[19]

Pothuajse asgjë nuk dihet për autorët e Carmina Burana . Vetëm disa këngë mund t'i atribuohen autorëve të veçantë, si ato të Hugh Primas nga Orleans (vdiq rr. 1160 ), nga Kryepoeti (vdiq rr. 1165 ), nga francezi Walter i Châtillon (vdiq rr. 1201 ), dhe nga Bretoni Petrus Blesensis (vdiq rr. 1203 ). Për më tepër, folio e bashkangjitur përmban strofa gjermane që përmendin autorë të veçantë, kështu që ato mund t'i atribuohen Minnesingerit gjerman Dietmar von Aist (vdiq rr. 1170 ), te Heinrich von Morungen (vdiq rr. 1222 ), te Walther von der Vogelweide (vdiq rr. 1228 ), dhe te Neidhart (vdiq rr. 1240 ). Poezitë e vetme të nënshkruara gjenden në folio-n e bashkangjitur, dhe ato janë nga i ashtuquajturi Der Marner [de]</link> , një poet dhe këngëtar endacak nga Suabia . Shumë poema rrjedhin nga veprat e shkruara në antikitetin klasik nga Ovidi, Horace, Juvenal dhe Ausonius ; megjithatë, rreth dy të tretat e poezive duket se nuk janë vepra derivative. ^[20]

Teksti është kryesisht një vepër anonime dhe duket se është shkruar nga goliardë dhe endacakë, të cilët ishin ose studentë teologjie që udhëtonin mes universiteteve ose klerikë që nuk kishin marrë ende një prebendar . Me sa duket këta individë kërkuan dhe lypën për jetesën, gjë që mund të shpjegojë pse një pjesë e mirë e këngëve morale i kushtohen dënimit të atyre që nuk janë lëmoshë bujarë (p.sh. CB 3, 9, 11 dhe 19–21). Autorët demonstrojnë një njohuri të gjerë të mitologjisë së lashtë, të cilën ata e përdorin për efekt të pasur nëpërmjet metonimisë dhe referencave alegorike, dhe të cilën e thurin pa mundim në skena nga Bibla. Lyaeus, për shembull, perëndia mitike e verës ( Dionisi ), shfaqet rastësisht në Martesën në Kanë në CB 194 ku Jezusi kreu mrekullinë e shndërrimit të ujit në verë ( John 2:1–12 ).

Dorëshkrimi u zbulua në manastirin në Benediktbeuern në 1803 nga bibliotekari Johann Christoph von Aretin [de] . Ai e transferoi atë në Bibliotekën Shtetërore të Bavarisë në Mynih, ku ajo banon aktualisht (Signatur: clm 4660/4660a). ^[21] Aretin e konsideroi Kodikun si materialin e tij personal të leximit dhe i shkroi një miku se ishte i lumtur që kishte zbuluar "një përmbledhje satirash poetike dhe prozaike, të drejtuara kryesisht kundër fronit papal". ^[22]

Pjesët e para që u botuan ishin tekstet gjermane të mesme-të larta, të cilat kolegu i Aretinit Bernhard Joseph Docen [de] botuar në 1806. ^[23] Pjesë të tjera u botuan përfundimisht nga Jacob Grimm në 1844. ^[24] Botimi i parë i mbledhur i Carmina Burana nuk u botua deri në vitin 1847, pothuajse 40 vjet pas zbulimit të Aretinit. ^[25] Botuesi Johann Andreas Schmeller zgjodhi një titull mashtrues për koleksionin, i cili krijoi keqkuptimin se veprat e përfshira në Codex Buranas nuk ishin nga Benediktbeuern. ^[26] Schmeller u përpoq ta organizonte koleksionin në vepra "shaka" ( Sherz ) dhe "serioze" ( Ernst ), por ai kurrë nuk e përfundoi plotësisht detyrën. Skema e porositjes që përdoret sot u propozua në vitin 1930 nga Alfons Hilka [de] dhe Otto Schumann (musicologist) [de] në botimin e parë të tekstit kritik të Carmina Burana . ^[27] Të dy e bazuan botimin e tyre në punën e mëparshme të filologut të Mynihut Wilhelm Meyer, i cili zbuloi se disa faqe të Codex Buranus ishin lidhur gabimisht në libra të tjerë të vjetër. Ai gjithashtu ishte në gjendje të rishikonte pjesë të palexueshme të tekstit duke i krahasuar ato me vepra të ngjashme. ^[28]

Rreth një e katërta e poezive në Carmina Burana shoqërohen në dorëshkrim nga muzika duke përdorur neume të pangarkuara, pa staf, ^[29] një sistem arkaik i shënimeve muzikore që në kohën e dorëshkrimit ishte zëvendësuar kryesisht nga neume me staf. ^[30] Neumet e palarguara tregojnë vetëm nëse një notë e dhënë është ngritur më lart ose më e ulët se nota e mëparshme, pa dhënë asnjë tregues se sa ndryshim në lartësinë ka midis dy notave, kështu që ato janë të dobishme vetëm si pajisje kujtuese për këngëtarët që tashmë janë njohur me melodi. Megjithatë, është e mundur të identifikohen shumë prej atyre melodive duke i krahasuar me meloditë e shënuara në neume me staf në dorëshkrime të tjera bashkëkohore nga shkollat e Notre Dame dhe Saint Martial . ^[30]

Midis 1935 dhe 1936, kompozitori gjerman Carl Orff kompozoi muzikë, e quajtur gjithashtu Carmina Burana, për 24 nga poezitë. Kënga e vetme " O Fortuna " ( perëndeshë romake e fatit dhe fatit ), nga lëvizja "Fortuna Imperatrix Mundi", dëgjohet shpesh në shumë mjedise të njohura si filma . Kompozimi i Orfit është interpretuar nga shumë ansamble. Cilësime të tjera muzikore përfshijnë:

• 1584: Një version i dezinfektuar i " Tempus adest floridum " u botua në koleksionin finlandez Piae Cantiones . Versioni Piae Cantiones përfshin një melodi të njohur nga audienca moderne si ajo që përdoret tani për këngën e Krishtlindjes " Mbreti i mirë Wenceslas ". 
• 1975–1977: The Clementic Consort regjistron pesë LP të këngëve nga Carmina Burana . 
• 1983: Albumi Carmina Burana nga Ray Manzarek, lojtar i tastierës për The Doors, prodhuar nga Philip Glass dhe Kurt Munkacsi; aranzhimet nga Ray Manzarek. A&M Records. ^[31]
• 1991: Apotheosis, një grup tekno nga Belgjika, prodhoi këngën e tyre të parë, "O Fortuna", në vitin 1991, e cila mori një mostër të madhe të pjesës klasike të kompozuar fillimisht nga Carl Orff. Megjithatë, pasuria e Carl Orff (i cili vdiq në 1982) ndërmori veprime ligjore në gjykatë për të ndaluar shpërndarjen e të dhënave për shkak të shkeljes së të drejtës së autorit. Gjykimi përfundimisht iu dha pasurisë. ^[32]
• 1997: Kompozitori japonez Nobuo Uematsu përdori pjesë të "O Fortuna", "Estuans interius", "Veni, veni, venias" dhe "Ave formosissima" për temën e fundit të shefit " Engjëlli me një krah " në lojën Final Fantasy VII të Square Enix. .  
• 1998: Kompozitori John Paul përdori një pjesë të teksteve të "Fas et nefas ambulant" në partiturën muzikore të videolojës Gauntlet Legends . ^[33]
• 2005: Grupi gjerman Corvus Corax regjistroi Cantus Buranus, një operë me gjatësi të plotë, e vendosur në dorëshkrimin origjinal Carmina Burana në 2005, dhe lëshoi Cantus Buranus II në 2008.
• 2009: Orkestra Trans-Siberian përfshiu këngën "Carmina Burana" në albumin e tyre Night Castle .

• Letërsia latine
• Poezia mesjetare

1. ^ Carmina Burana. Die Lieder der Benediktbeurer Handschrift. Zweisprachige Ausgabe, ed. and translated by Carl Fischer and Hugo Kuhn, dtv, Munich 1991; however, if CB 211 and 211a are counted as two different songs, one obtains the collection consisting of 315 texts, see e.g. Schaller 1983, col.1513
2. ^ Carmina Burana, Version originale & Integrale, 2 Volumes (HMU 335, HMU 336), Clemencic Consort, Direction René Clemencic, Harmonia Mundi
3. ^ That is, small letters—what is today called lower-case—as opposed to majuscule, large, capital, upper-case. It was used in Roman manuscripts.
4. ^ Diemer & Diemer 1987. Gabim me sfn - Nuk ka shënjestrim CITEREFDiemerDiemer1987 (Ndihmë!)
5. ^ ^{a b} Schaller 1983, col.1513
6. ^ Joachim M. Plotzek, "Carmina Burana", in: Lexikon des Mittelalters, vol. 2, Artemis, Munich and Zurich 1983, col. 1513
7. ^ Max Manitius, Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters, vol. 3: Vom Ausbruch des Kirchenstreites bis zum Ende des 12. Jahrhunderts, (= Handbuch der Altertumswissenschaft, newly ed. by Walter Otto, Abt. IX, Part 2, vol. 3), C. H. Beck, Munich 1931, p. 966. However, O. Schumann had already questioned Benediktbeuern as place of origin in 1930: Carmina Burana ... kritisch herausgegeben von Alfons Hilka und Otto Schumann. II. Band: Kommentar, 1930, Heidelberg, 70*-71*.
8. ^ An asterisk (*) indicates that the song is in the added folio.
9. ^ Walter Bischoff (ed.), Carmina Burana I/3, Heidelberg 1970, p. XII;
   Walther Lipphardt, Zur Herkunft der Carmina Burana, in: Egon Kühebacher (ed.), Literatur und Bildende Kunst im Tiroler Mittelalter, Innsbruck 1982, 209–223.
10. ^ Georg Steer, "Carmina Burana in Südtirol. Zur Herkunft des clm 4660", in: Zeitschrift für deutsches Altertum 112 (1983), p. 1–37
11. ^ Olive Sayce, Plurilingualism in the Carmina Burana. A Study of the Linguistic and Literary Influence on the Codex, Kümmerle, Göttingen 1992
12. ^ ^{a b} Knapp 1994, pp. 410f
13. ^ Carmina Burana. Die Lieder der Benediktbeurer Handschrift. Zweisprachige Ausgabe, ed. and transl. by Carl Fischer and Hugo Kuhn, dtv, München 1991, p. 838
14. ^ Diemer & Diemer 1987; this assumption is doubted at: Burghart Wachinger, "Liebeslieder vom späten 12. bis zum frühen 16. Jahrhundert", in: Walter Haug (ed.), Mittelalter und Frühe Neuzeit. Übergänge, Umbrüche und Neuansätze (= Fortuna vitrea, vol. 16), Tübingen 1999, p. 10f.
15. ^ Hermann Unger, De Ovidiana in carminibus Buranis quae dicuntur imitatione, Straßburg 1914
16. ^ Knapp 1994, p. 416
    
    From Dum caupona verterem (On turning away from the tavern), verse 17: sternens eam lectulo / fere decem horis / mitigavi rabiem / febrici doloris. (I laid her on the couch, and for about ten hours quietened the madness of my feverish passion), Walsh 1993, p. 58
17. ^ Helga Schüppert, Kirchenkritik in der lateinischen Lyrik des 12. und 13. Jahrhunderts, Wilhelm Fink Verlag, München 1972, p. 185.
18. ^ Rainer Nickel [de]: Carmina Burana. In: Wilhelm Höhn und Norbert Zink (eds.): Handbuch für den Lateinunterricht. Sekundarstufe II. Diesterweg, Frankfurt am Main 1979, p. 342, quote translated by Wikipedia contributor
19. ^ Christine Kasper, Das Schlaraffenland zieht in die Stadt. Vom Land des Überflusses zum Paradies für Sozialschmarotzer, in: Jahrbuch der Oswald von Wolkenstein-Gesellschaft 7 (1992/93), p. 255–291
20. ^ Schaller 1983. Gabim me sfn - Nuk ka shënjestrim CITEREFSchaller1983 (Ndihmë!)
21. ^ See also: Franz X. Scheuerer: Zum philologischen Werk J. A. Schmellers und seiner wissenschaftlichen Rezeption. Eine Studie zur Wissenschaftsgeschichte der Germanistik, de Gruyter, Berlin und New York 1995, p. 64
22. ^ quoted in Joachim Schickel: "Carmina Burana" in Kindlers Literaturlexikon. Kindler, Zürich 1964, p. 1794.
23. ^ Bernhard Joseph Docen: Miszellaneen zur Geschichte der deutschen Literatur, vol. 2, 1807, pp. 189–208
24. ^ Jacob Grimm: "Gedichte des Mittelalters auf König Friedrich I. den Staufer und aus seiner so wie der nächstfolgenden Zeit", in: Philologische und historische Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Aus dem Jahre 1843, Berlin 1845, pp. 143–254
25. ^ "Carmina Burana: Lateinische und deutsche Lieder und Gedichte einer Handschrift des XIII. Jahrhunderts aus Benedictbeuern auf der k. Bibliothek zu München", ed. by J. A. S. [i. e. Johann Andreas Schmeller], in: Bibliothek des literarischen Vereins in Stuttgart XVI, 1, Stuttgart 1847
26. ^ Eberhard Brost: "Nachwort". In: Carmina Burana. Lieder der Vaganten, lateinisch und deutsch nach Ludwig Laistner. Lambert Schneider, Heidelberg 1964, p. 200.
27. ^ Carmina Burana. Mit Benutzung der Vorarbeiten Wilhelm Meyers kritisch hg. v. Alfons Hilka und Otto Schumann, 2 vols, Heidelberg 1930.
28. ^ "Fragmenta Burana", ed. by Wilhelm Meyer, in: Festschrift zur Feier des hundertfünfzigjährigen Bestehens der königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist. Klasse, Berlin 1901, pp. 1–190.
29. ^ Richard Taruskin, Music from the Earliest Notations to the Sixteenth Century (vol. 1 of The Oxford History of Western Music), p. 138
30. ^ ^{a b} "Carmina Burana". In: Stanley Sadie (ed.), The New Grove Dictionary of Music and Musicians
31. ^ Carmina Burana, raymanzarek.com
32. ^ "Apotheosis". Discogs. Arkivuar nga origjinali më 12 gusht 2017. Marrë më 4 maj 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
33. ^ "Gauntlet Legends – Designer Diary". gamespot.com. Arkivuar nga origjinali më 2009-04-13. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)