Spahija

Timarski spahija (timariot) bio je korisnik feudalnog zemljišnog dobra - timara (تيمار tîmâr) kojeg je dodjeljivao izravno sultan ili beglerbeg uz dozvolu sultana. On je imao pravo na sav prihod od tog imanja, u zamjenu za vojnu službu. Uz timar su išli i zatečeni seljaci (kmetovi) koji su živjeli na tom posjedu. Status timarskog spahije nalikovao je onom viteza srednjovjekovne Evrope, no za razliku od viteza, oni nisu bili zakonski vlasnici svojih imanja. No imali su pravo na prikupljanje feudalnog danka na svom timaru, od prikupljenog danka najprije bi se izdvojilo za sultanovu riznicu, zatim za vezire i begove, a ostatak bi pripao korisniku timara. Spahija je bio odgovoran za sigurnost povjerenih mu ljudi u svom timaru, i opremanje sebe i pomoćnih vojnika džebelija (jebelu) za rat.

Timar je bio najmanji otomanski feudalni zemljišni posjed, koji je davao prosječni godišnji prihod do 20.000 akči ^[1](to je bilo dva do četiri puta više nego što je učitelj zarađivao) timarski spahija morao je opremiti sebe i do pet džebelija (na svakih 3000 akči jedan džebelija). Zijamet (زعامت) je bio veći feudalni posjed, koji je nosio prihod od 20. 000 do 100. 000 akči^[1], i dodjeljivao se spahijskim oficirima, zijametski spahija morao je opremiti sebe i do dvadeset džebelija (na svakih 5.000 jedan džebelija). Has (غاص) je bio najveći feudalni posjed, koji je donosio prihod veći od 100. 000 akči, te se dodjeljivao najvišim oficirima, oni su ovisno o prihodu, morali opremiti više konjanika i opremiti njihove džebelije.

 

Džebelija doslovno znači naoružan ili oklopljen vojnik, kao otomanski vojni termin označavao je konjanika sa potpunom ratnom spremom kojeg je feudalac vodio sa sobom ili kao svoju zamjenu slao u rat. ^[1]Oni su obično bili sinovi, braća ili nećaci spahije, njihov položaj je vjerojatno bio sličan viteškim štitonošama.

Za razliku od janjičara, timarijske spahije su uvijek bili isključivo etnički Turci. Provincija koje nisu imale turskog stanovništva, kao Arapski poluotok, nisu imale timarijske spahije. U Knjizi pravila za spahije (Kanunname-i spahija), koja je napisana u doba sultana Mehmeda II., jasno stoji da svaki spahija (kapıkulu ili timarli) mora biti turskog porijekla. On je na taj način kontrolu nad Carigradom i Visokom portom prepustio janjičarima (koji su bili stranci regrutirani sistemom danak u krvi i nisu mogli stvoriti vlastite dinastičke kuće) a sve ostalo prepustio spahijama iz turske aristokracije. Na taj način su janjičari kontrolirali središnju administraciju carstva i imali jak politički utjicaj na Visoku portu, a spahije su kontrolirali pokrajinsku administraciju i imali velik uticaj na vojsku, tako da je među njima uvijek vladao veliki rivalitet, te se nisu mogli udružiti u savez protiv vladarske otomanske dinastije.

Za rata sve timarijske spahije i njihove džebelije iz jednog sandžaka okupljali su se u svoj alaj (puk) kojim je komandirao alajbeg. Nakon tog svi okupljeni alaji prikupljali bi se kod svog beglerbega, a bilo ih je dva; rumelijski (balkanski) i anadolijski (azijski). Ako se bitka vodila u Evropi, rumelijski alaji su bili na počasnom desnom krilu otomanske vojske pod komandom svog beglerbega, na lijevom krilu nastupali su anadolijski alaji, sredina je bila rezervirana za janjičare i artiljeriju. No kad se rat vodio u Aziji, pozicije su se mijenjale. Za klasičnog perioda otomanske vojske, krila su se u cijelosti sastojala od timarske konjice, a centar od janjičarske pješadije.

Anadolske i rumelijske spahije, razlikovali su se opremom i načinom ratovanja, anadolijske spahije borili su se kao klasični konjanički strijelci, mogli su gađati strijelama u galopu i to napred i nazad. Rumelijske spahije bili su jače oklopljeni, a osnovno oružje bilo im je koplje.

Timarske spahije za klasičnog perioda otomanske vojske bili su glavnina vojske na bojnom polju. Janjičarska pješadija u centru održavala je borbenu liniju, dok je konjica na bokovima trebala isprovocirati neprijateljsku konjicu na napad, odvojiti je od svoje pješadije, zatim razbiti na manje dijelove i brojčanom nadmoći uništiti.

Timarske spahije su bili izuzetno motivirani i efikasni u svom početku, jer samo dok su bili dobri ratnici - uživali su timar, ukoliko bi se zapustili - gubili su timar. Zato je njihova motiviranost i efikasnost bila vrlo visoka. Prema dokumentima iz toga doba početkom 16. st. Otomansko carstvo imalo je oko 90 000 spahija (a vojska oko 200 000 ljudi).

Sultanove spahije (kapikulu sipahis) ili spahije Visoke Porte bili su konjica otomanskog dvora, ekvivalent janjičarima, koji su poput njih primali plaću svaka tri mjeseca. Ta konjica je imala šest pukova: spahije, silahtari, desni ulufedžije, lijevi ulufedžije, desne gurebe i lijeve gurebe.^[2] Spahije i silahtari (oružari) bili su najelitnije jedinice te konjice. Silahtari su bili izbor najboljih ratnika Otomanskog carstva, svaki otomanski vojnik koji je izvršio neki podvig na bojištu načelno je mogao postati silahtar, ali većina ih se regrutirala iz ostalih konjaničkih jedinica. Njihov komandant bio je silahtar aga, on je bio i službeni oružar dvora, bliski pratilac sultana, koji mu je pomagao obući oklop i oficir za vezu između sultana i velikog vezira.^[2] Spahije su bili najelitnije odjeljenje, u koji su regrutirani sinovi; vezira paša, begova - krema otomanskog društva. Spahije i silahtari dobijali su i timare u blizini Carigrada pored plaće.

Sultanove spahije su osnovane za vrijeme vladavine Murata I., isprva su njihovi redovi popunjavani poput janjičara dankom u krvi, ali od sultana Mehmeda II., u njihove redove mogli su ući samo etnički Turci. Za bitaka sultanove spahije nastupale su u pozadini kao rezerva i zaštita sultana i vezira. Po potrebi su ubacivani na krila, kad ih je trebalo ojačati. U miru su bili sultanova paradna konjica koja je pratila njegovo kretanje.

 

Kako su spahije (i timarske i sultanove) bili isključivo regrutirani među etničkim Turcima, tako su oni sebe držali za vrednije borce od djece kršćanskih seljaka što su u osnovi janjičari bili, tako da bi i najmanja greška koju bi janjičari napravili (a koju su ovi jedva dočekali da dokažu svoju superiornost) bila dovoljna da između dvije vojske izbije svađa. Zato i danas u Turskoj postoji uzrečica "Atlı er başkaldırmaz", koji se odnosi na neposlušne janjičare, a u prevodu glasi "Konjanici se ne bune".

Od sredine 16. st. janjičari su počeli dobijati sve veći značaj u vojsci, iako su i spahije ostale važan faktor carske vojske i zadržali svoj uticaj na otomansku vlast. Pri kraju 17. st. spahije su zajedno sa svojim suparnicima janjičarima, de facto vladari na početku vladavine sultana Murata IV. Za janjičarske pobune 1826, spahije su odigrale važnu ulogu u gušenju njihove pobune i njihovom kasnijem raspuštanju.

Dvije godine kasnije su spahije doživjeli istu sudbinu kao janjičari - sultan Mahmud II., je zbog reorganizacije vojske u evropskom duhu ukinuo dotadašnju spahijsku konjicu. Ipak njihovo ukidanje prošlo je bez krvoprolića, stari spahije mogli su do smrti uživati svoj timar, a mlađi su se mogli priključiti novoj armijskoj konjici.

• Sipahi: Timarli Sipahis (Museum of Learning) (en)
• Sipahi: Kapikulu Sipahis (Museum of Learning) (en)

 

Spahija na Wikimedijinoj ostavi