Mitropolit beogradski Mojsije

Mojsije (Petrović) je po rođenju bio Beograđanin. Rođen je 1677. godine od oca Petra i majke Jelisave, koja je kasnije primila monaški čin. Budući da je u to vreme u Beogradu bilo dosta Grka, verovatno je Mojsije pohađao grčke škole. Stoga je kasnije, kao dobar poznavalac grčkog jezika, slan u izaslanstva u Carigrad.

Više nauke je učio na dvoru patrijarha Arsenija (Crnojevića) u Sentandreji. Tu ga je patrijarh i rukopoložio (pre primanja monaškog čina) u čin đakona i potom je upućen u Peć, verovatno u neko izaslanstvo, novom patrijarhu Kaliniku, gde je primio monaški čin. Po povratku ga je u čin jeromonaha rukopoložio mitropolit Stefan (Metohijac), administrator Krušedolske mitropolije. Prilikom ponovnog boravka u Peći proizveden je u čin protosinđela.

Za mitropolita dabrobosanskog Mojsija je posvetio patrijarh pećki Kalinik 30. oktobra 1709. Novi mitropolit je stigao u Sarajevo oko 19. novembra, „ali je odmah otišao natrag“. Mitropolit Mojsije je dolazio i 1710. i tada je donio pismo od patrijarha Kalinika. Za vreme svoje kratkotrajne uprave dabrobosanskom mitropolijom, Mojsije je često bio izvan nje na raznim putovanjima, crkvenim poslovima, što se vidi iz njegovih sačuvanih beležaka.

Posle smrti patrijarha Kalinika 16. avgusta 1710., išao je 8. septembra na zasedanje Arhijerejskog sabora u Peć, a već 28. septembra u Carigrad, po odluci istog sabora. I posle izbora novog srpskog patrijarha Atanasija, 6. januara 1711., bio je u Sarajevu svega dva-tri dana, a potom u Temišvaru, Beogradu i opet u Sarajevu. Kada je patrijarh Atanasije otputovao 25. februara 1712. u Beograd^{[mrtav link]}, u Peći je ostavio mitropolita Mojsija da ga zamenjuje. U prvoj polovini 1712. godine triput je službeno boravio u Temišvaru i, najzad, pri povratku u Beograd, bio zatvoren 46 dana.

Kada se upraznila Beogradska mitropolija patrijarh je Mojsija premestio na presto mitropolije, ostavljajući presto dabrobosanske mitropolije njegovom dotadšnjem zameniku, Melentiju. Novi mitropolit je odmah otišao iz Sarajeva, a stigao je u Beograd 14 (25) novembra 1712.

Još pre zaključenja mira u Požarevcu Mojsije je otputovao u Beč i tu se zadržao od februara do novembra 1718. godine, tražeći da bude potvrđen za arhiepiskopa i mitropolita beogradskog. U isto vreme tražio je zajemčenje sviju onih prava i sloboda, koje njegova jednoverna braća i saplemenici imaju u Ugarskoj".

Iako je Mojsije želeo da bude potvrđen za mitropolita svih Srba u Austriji, i s obzirom na bolest mitropolita karlovačkog Vikentija, on je potvrđen samo za arhiepiskopa i mitropolita u kraljevini Srbiji, s tim što su pod njegovu upravu potpale i Valjevska, Temišvarska i Sebeška eparhija (Vršačka). Kao takav, potvrđen je od patrijarha pećkog Mojsija za samostalnog „arhiepiskopa i mitropolita kraljevine Srbije i Banata temišvarskog“.

Bojeći se sjedinjena Beogradske i Karlovačke mitropolije, Dvorski ratni savet naložio je beogradskom zapovedniku generalu Odijeru da motri „da mitropolit ni na koji način ne prisvaja sebi vlast nad celim srpskim narodom, već samo nad klirom svoga obreda“.

Kada se u septembru 1722. godine održavao Srpski narodni sabor, carskim reskriptom od 23. juna (4. jula) 1722. bilo je zabranjeno da u njegovom radu uzmu učešća poslanici iz Srbije i Banata. Beogradski, pak, zapovednik pukovnik Korado zabranio je mitropolitu Mojsiju odlazak na Sabor. Međutim, Mojsije je ne samo otišao na sabor, već je i živo učestvovao u njegovom radu. Sabor je jednodušno izabrao 8. septembra 1722. godine mitropolita Mojsija za pomoćnika obolelom mitropolitu karlovačkom Vikentiju, a „posle smrti jednoga od njih dvojice da se obe mitropolije spoje u jednu“. Međutim, austrijske vlasti su stavile do znanja mitropolitu Vikentiju da Mojsiju ne dozvoli „nikakvo vršenje arhijerejskih dužnosti u svojoj mitropoliji“. Na kraju je izdat i kraljevski ukaz Dvorskog ratnog saveta od 24. novembra (5. decembra) da se ne može dozvoliti postavljanje pomoćnika, „a najmanje u licu beogradskog mitropolita Mojsija Petrovića“. Iako je ranije bilo nesuglasica između dvojice mitropolita, Vikentija i Mojsija, ovoga puta je Vikentije bio posebno vezan da se odluka o sjedinjenju dveju mitropolija sprovede u život.

Mitropolit Vikentije je umro 23. oktobra 1725. godine, a Izborni sabor sastao se 1726. godine, i protiv volje državnih vlasti, izabrao Mojsija „za arhijepiskopa srpskog naroda živećeg pod vlašću carevom“. Tada je dvorski komesar dobio iz Beča uputstvo da Mojsija ustoliči samo kao arhiepiskopa i mitropolita karlovačkog. Ustoličenje je izvršeno 27. februara (10. marta) 1726. Na molbu Sabora da se obe mitropolije ujedine, car je Mojsiju poverio da upravlja i Beogradskom mitropolijom, a potom mu je ustupljena na administraciju Srbija, temišvarski Banat i Mala Vlaška. I pored svih zabrana, narod je na ove dve mitropolije gledao kao na jedinstvenu Beogradsko-karlovačku mitropoliju, a ovu titulu će poneti i prvi srpski patrijarh vaspostavljene Srpske patrijaršije 1920. godine.

S obzirom na zabrane iz Beča i druge nerešene poteškoće iz oblasti crkveno-narodnog života, mitropolit Mosije je probavio u Beču skoro dve godine i zauzimao se da se oni povoljno reše. Videći u kakvom se stanju Crkva i narod nalaze, Mojsije je, kao sjajan ustrojitelj i smeli reformator, pristupio radu na poboljšanju prilika u poverenoj mu mitropoliji. On je vrlo dobro znao da su Austriji „trebali što divljiji srpski vojnici, kao bauk za zaplašivanje svih neprijatelja Habzburgovaca, i uopšte što neukiji Srbi, koji bi se dali lako pounijatiti". Zato su Srbi morali tražiti pomoć na drugoj strani. U tuđe škole u Austriji nisu hteli slati svoju decu zbog stvarne opasnosti od Unije, nego su pokušavali osnovati svoje, i to pomoću ruskih učitelja odanih pravoslavlju. Mudroj i istrajnoj energiji mitropolita Mojsija Petrovića pošlo je gotovo nemoguće za rukom – on je osnovao ruske škole među austrijskim Srbima, stvorio je prosvetnu državu u državi.

Mitropolit Mojsije počeo je 1725. godine da „zida Novopraviteljstvujušči beogradski dvor arhiepiskopsko-mitropolitske rezidencije“, koji je bio namenjen da služi za potrebe crkve i naroda, pa je zato nazivan i „Obšči dom“. Kao ljubitelj knjige, Mojsije osniva u Beogradu biblioteku. Kasnije je u Karlovcima je mitropolit Mojsije počeo da zida crkvu i mitropolitski dvor, u koji je hteo smestiti bogosloviju i ostale škole. Međutim, nije uspeo za svoga života da završi ni jedno ni drugo.

Mitropolit Mojsije bio je skoro sve vreme svoga mitropolisanja bolešljiv čovek. Ipak, znajući za poziv i dužnost jednog arhijereja, značajan deo vremena proveo je na putu, učeći i braneći povereno mu stado, radi čega je za vreme turske vlade i tamnice dopao, a od Austrijanaca razna gonjenja pretrpeo i imao. Umro je 27. jula 1730. u Beogradu i sahranjen je u beogradskoj Sabornoj crkvi. Godine 1739. preneo ga je u manastir Krušedol njegov erzarh Petar Nenadović, potonji mitropolit Pavle.

Da bi uredio verski i društveni život svojih vernika, mitropolit Mojsije je izdao čuvenu uredbu u 57 tačaka. Tako je naredio da se budući bračnici pre venčanja ispovede i pričeste, da se sveštenici brinu o sirotinji, koja je iz stida noću prosila, da se zaveštanja zaključuju u prisustvu više svedoka, da se daće sasvim ukinu, a ako je to nemoguće, da se svedu samo na dve vrste jela. Umesto daća, savetovao je da se hrana podeli sirotinji i vrše za upokojene liturgije. Očevima i gazdama naredio je da svoju čeljad redovno šalju u crkvu na službe, a za to vreme mesarnice i bakalnice imaju biti zatvorene i u to vreme se ne smeju držati zborovi u opštinskim i varoškim kućama. U pogledu krštavanja novorođene dece naređuje da „nijedno dete ne sme duže od osam dana ostati nekršteno“,a krštenja se imaju obavljati u crkvama, a ne u privatnim domovima.

Znajući da je papa Kliment H zahtevao da se svi šizmatički manastiri u Srbiji oduzmu od pravoslavnih i ustupe rimokatolicima „čiji su i bili“, podneo je 10. oktobra 1721. godine zemaljskoj administraciji u Beogradu molbu da može manastir Leštani iznova podići, i da se istom manastiru ustupe one okolne livade, što su nekada bile svojina istog manastira“. Međutim, zemaljska administracija ne samo što mu nije odobrila obnovu pomenutog manastira, već je izrazila svoje negodovanje „što kaluđeri obnavljaju manastir Vinču, koju bi opravku trebalo odmah zabraniti“. I pored ove zabrane, manastir je obnovljen.

Za ime ovog velikog jerarha je vezano i uvođenje matičnih knjiga kod Srba. Boraveći u Budimu, mitropolit je naredio 7. januara 1727. „da protosinđel uputi sveštenike u Karlovcima i po svim protopopijatima, a već od 1. januara i. g. beleže u naročite beležnice sve slučajeve smrti, rođenja i venčanja, dok im se ne pošalju za to uređeni protokoli sa detaljnim uputstvima“.

• Sava Vuković: Srpski jerarsi Arhivirano 2013-12-02 na Wayback Machine-u