Apologetika

Apologetika (gr. ἀπολογία, od apo – protu, logos – reč) je odbrana neke pozicije, obično religijske. Ranohrišćanski apologeti su branili svoju veru od kritičara, i preporučivali je Helenima. Ceo pokret „apologetike“ u 2. veku predstavlja prvi pokušaj simbioze helenskog duha s hrišćanstvom.^[1]

Apologeti su bili ranohrišćanski pisci koji dokazuju apsurdnost optužbi koje se iznose protiv hrišćana. Osim pobijanja napada na kršćanstvo, apologeti su nastojali da ga jezikom helenističke filozofije učine što shvatljivijim paganskim obrazovanim krugovima, čime su započeli proces helenizacije kršćanstva.^[2] Oni podvlače da hrišćani spadaju među najlojalnije rimske podanike, koji upućuju molitve za cara. Pored toga, dokazuju da je hrišćanstvo najviša religija. Služeći se argumentima stoičara i delima kao što su Varonove „Starine", hrišćani su dokazivali jalovost služenja idolima, besmislenost i neodrživost raznih mitova. Slično Filonu iz Aleksandrije, apologeti teže da načine most između hrišćanstva i grčke filozofije. Sličnost pojedinih postavki grčkih filozofa sa starozavetnim knjigama objašnjava se prostom pozajmicom. Apologeti su tvrdili da su grčki mislioci uzeli mnogo šta iz judejskih svetih knjiga. Na taj način apologeti nisu samo branili, već i propagirali hrišćanstvo.

Ovaj književni rod bio je relativno široko rasprostranjen. Jedan od prvih apologeta bio je Aristid, koji je na grčkom jeziku napisao „Apologiju", upućenu Antoninu Piju. Sredinom II v. pisao je Justin, prozvan filozofom i mučenikom. Pored apologetskih dela Justin je napisao i niz rasprava protiv jeretika. Pred kraj II v. počela je književna delatnost najvećeg hrišćanskog apologeta i pisca — Tertulijana, poreklom iz Rimske Afrike.

Najvažnija značajka apologetske literature su njezini adresati. Prijašnji se kršćanski spisi obraćaju kršćanskoj zajednici, a ovdje se prvi put kršćani pismeno obraćaju onima vani, sastavljaju spise koji kao svoje čitatelje imaju ljude koji nisu kršćani, koji su protivnici, pa čak i neprijatelji. Zato se apologije s mogu označivati također kao misionarska literatura.^[3] Druga je značajka te literature što se ona uglavnom obraća višim slojevima tadanjeg društva, intelektualcima, a naročito nosiocima vlasti, samim carevima. Apologetike su imale u neku ruku karakter »otvorenog pisma«, jer su namenjene za javno širenje i čitanje, a ne samo kao adrese caru koje bi mogle završiti »u košu« dvorske kancelarije. Ti spisi su bili slično kao savremeni manifesti koji se adresiraju na šefa države radi oslobođenja nekog političkog zatvorenika, a koji se ujedno pošalju novinama (J. Daniélou). Bila su sračunata na širi utjecaj u javnosti, a ne toliko samo na to da postignu administrativno-pravni efekt.^[2]

Pojava apologetske literature pokazuje da kršćani traže svoje mjesto u rimskom društvu, da žele biti prihvaćeni kao normalan i koristan dio, i gaje uvjerenje da je to moguće. Na rađanje takvog stava među kršćanima je utjecalo splašnjavanje nade u skori dolazak Kristov (paruziju). Iskustvo da se paruzija još nije dogodila sililo je kršćane da razmišljaju o pravom značenju eshatološke nade, da učvrste organizaciju u Crkvi, i da traže stabilnije svoje mjesto unutar države i društva.^[2]

Apologeti su, svojim pothvatom da pomoću filozofije učine kršćanstvo pristupačnim paganskim intelektualcima, pomerili u kršćanstvu naglasak na njegov intelektualni elemenat, i započeli proces koji je druge elemente gurao u drugi plan, a sve veću brigu posvećivao doktrinalnom elementu, što je vodilo u opasnost da se kršćanstvo prvenstveno shvaća kao jedna ideologija.^[2]