Zelena pećina
Zelena pećina je pećina i arheološko nalazište na stijeni iznad izvora rijeke Bune, naselje Blagaj, opština Mostar, Bosna i Hercegovina. Sastoji se od dva pripećka, Velike i Male pećine, odvojene manjom izbočinom stijene. Zelena pećina proglašena je za nacionalni spomenik BiH.[1]
Dubina Male pećine iznosi prosječno 7 m, a širina 10-12 m. Velika pećina se sastoji od širokog prednjeg dijela i izduženog, uskog zadnjeg dijela. Veće i manje gromade pećinskog kamena prekrivaju površinu prednjeg dijela, dok ga u zadnjem dijelu nema. Na sredini je centralni pregradni kamen dokle dopiru sunčani zraci. Tavanski prekrivač je vrlo nepravilan. U prednjem dijelu još postoji pravilan svod, ali se tavan zadnjeg dijela formirao kao čitav niz malih ali visokih usjeka, nastalih djelovanjem vode.
Neolit Bosne i Hercegovine zahvata vremenski okvir od VI. do početka III. milenija. Početak neolita u Evropi obilježava stabilizacija umjerene klime, odnosno nastupa postepeno tzv. Atlantski klimatski optimum, u kojem nastupaju svi oni povoljni uslovi za potpuno novu ekonomsku bazu praistorijskog čovjeka: to je period kada čovjek postepeno napušta nomadski način privređivanja (lov), a započinje sa proizvođačkom zemljoradnjom a, s tim u vezi, sa trajnim naseljavanjem i gradnjom novog tipa naselja (suhozemnih i nadvodnih), sa domestikacijom (pripitomljavanjem) životinja, uzgojem cerealija (ječam, pšenica, raži), voća (jabuka, kruška, jagoda, lješnik, orah, kesten), sa usavršavanjem tehničkih oruđa i oružja (kamena glačana sjekira, kamena i koštana motika, kameni žrvanj, drveni plug...) i stvaranjem potpuno nove grane privrede - proizvodnje keramike - pa će upravo po razvoju, usavršavanju i stilizaciji keramike, austrijski arheolog Richard Pittioni i dati naziv ”keramikum” za neolitsko doba Evrope.
Iskopavanja na lokalitetu Zelena pećina u kojem su učestvovali Alojz Benac i Pavao Anđelić, izvršena su 1955. godine i bilo je to prvo istraženo pećinsko naselje u Bosni i Hercegovini[2] Utvrđeno je postojanje tri stratuma (sloja).
Najdublji sloj III (0,40-0,95 m), pripada starijem neolitu i najbogatiji je keramičkim ostacima. Prisutna je ornamentalno bogata, raznovrsna impresso keramika. Uglavnom je riječ o grubo rađenim posudama, većih dimenzija, s hrapavim i često neravnom vanjskom površinom, dok je unutrašnja strana nešto pažljivije urađena, ponekad i glačana. Od pronađenih fragmenata ni jedan ne daje čitav profil posuda. Ornamenti su izvedeni utiskivanjem (prstom, noktom ili nekim oruđem) ili žigosanjem motiva u još nepečenu površinu posuda. Obje tehnike su podjednako zastupljene. Ornamentalni motivi i to - utisci prsta i nokta pri izradi, zatim klasa, pletene košare ili motivi izvedeni nekom vrstom školjke susreću se po čitavom mediteranskom prostoru (Sicilija, Tunis, i na Apeninskom poluostrvu) pa se zato i zovu circummediteranski motivi.
Pored impresso keramike, stratum III sadržavao je niz primjeraka monohromne uglačane, najčešće tamnosive keramike, dok bojana keramika izostaje. U cijelom stratumu III nađena su svega dva fragmenta posuda s crvenim glačanjem (boja dobijena intenzivnim pečenjem).
U Zelenoj pećini, kao i u Obre I nađene su kosti djeteta, što govori o žrtvovanju djece radi prosperiteta budućeg naselja. Bio je ovo širi običaj na Balkanu.
Ovdje su nađene i kultne vaze na četiri noge - ritoni. Ovakve posude su jedna od bitnih karakteristika srednjeg neolita na jadranskom području.
Srednji sloj II zaprema otprilike dubinu sloja od 0,25-0,40 m u. Zastupljena je crna (samo pojedinačno tamnosiva i smeđa), vrlo dobro glačana keramika. To su visoke zdjele s izvijenim ili naglašenim obodom. Samo jedan fragment ima cilindričan vrat neke visoke posude. Ornamenti u obliku girlandi, šrafiranih polukrugova ili različitih traka izvedeni su urezivanjem ili udubljivanjem. Udubljeni ornamenti ove vrste ispunjeni su još i crvenom masom-crvena inkrustacija. Ova keramika iz Zelene pećine pripada kako u cjelini tako i u pojedinostima vrsti keramike koju susrećemo u Lisičićima kod Konjica, odnosno Hvarsko-lisičićkoj kulturi iz mlađeg neolitskog doba.
Alojz Benac smatra da je Zelena pećina imala karakter povremenog naselja, s obzirom da nije služila svim onim funkcijama kojima bi morala služiti u nekom prahistorijskom naselju u pravom smislu (ovdje nije izrađivanao oruđe i oružje, ostaci hrane ukazuju na privremen karakter, jedino keramika potvrđuje da su ljudi tu stvarno stanovali).
Zelena pećina I predstavlja gornji stratum koji zahvata dubinu od 0,00-0,25 m, sa nalazima iz eneolita i (bakarno doba) i početka bronzanog doba. Keramika je pretežno gruba, neornamentirana i nedovoljno uglačana. Najčešće se radi o posudama svijetlosivog do tamnosivog tona, a rjeđe smeđa boja, s neznatno izvraćenim ili široko zaravnatim obodom prema unutrašnjoj strani. Drške su polutunelaste i dolaze pod samim obodom ili na trbuhu. Rijetko se kod ove keramike susreću i neka plastična ispupčenja kao zamjena za drške. Toj vrsti keramike odgovara oblik drške i ornament izveden furchenstich tehnikom. Zelena pećina (kao i Ravlića pećina) bila je tad nastanjena pripadnicima vučedolske kulture.[3]
Prvi vijekovi I mil.p.n.e. i u BiH su konačno donijeli upoznavanje i upotrebu gvožđa, pa je BiH ušla u željezno doba i Zelena pećina je konačno napuštena kao stanište.
- Alojz Benac - Zelena pećina, Istorijat istraživanja i terenski podaci, Glasnik Zemaljskog muzeja, n. s. sv. XII, Sarajevo 1957.
- Alojz Benac - Studije o kamenom i bakarnom dobu u sjeverozapadnom Balkanu, Sarajevo 1964.
- ↑ „Zelena pećina - prahistorijsko pećinsko naselje u Blagaju, arheološko područje”. kons.gov.ba. Pristupljeno 5. 1. 2015.[mrtav link]
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.[mrtav link]
- ↑ Zelena pećina - Hrvatska enciklopedija