Zavisnost od interneta

Zavisnost od interneta je psihički poremećaj, koji se manifestuje kao opsesivna želja da se provodi vrijeme na internetu. Osoba provodi mnogo vremena u aktivnostima vezanim za sadržaje na internetu, zanemaruje uobičajene aktivnosti poput druženja, poslovnih obaveza, učenja, kućnih poslova itd, i ima poteškoća da prekine internet aktivnosti, čak i kad sama prepozna da je vrijeme za to. Zavisnost od interneta je tema o kojoj se dosta raspravlja u naučnim krugovima i medijima, ali je njen status i dalje nezvaničan: nije obuhvaćena zvaničnom klasifikacijom psihičkih poremećaja, tj. Dijagnostičkim i statističkim priručnikom za mentalne poremećaje (DSP; engl. DSM-IV, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders).

Poremećaj je prvi put opisao američki psihijatar Ivan Goldberg, 1995. godine. Iako Goldberg nije imao za cilj da se ovo uvrsti u zvanični spisak duševnih poremećaja, njegov opis zavisnosti od interneta je bio zasnovan na DSP-ovom opisu patološkog kockanja. Goldberg je naveo sljedeće osnovne simptome ovog poremećaja:

• korištenje interneta izaziva negativno, stresno stanje čovjekove psihe
• korištenje interneta čini štetu fizičkom, psihičkom, međuljudskom, društvenom ili ekonomskom statusu čovjeka

Međutim, i danas u naučnim krugovima postoji neslaganje oko toga, da li ovaj poremećaj uključiti u narednu verziju DSP-a, DSP-5 (engl. DSM-V), koje je najavljeno za 2012. godinu. Dok neki krugovi zagovaraju ideju da je ova zavisnost zaista psihički poremećaj, i da treba biti uključena, drugi smatraju da to nije zaseban poremećaj, da je obuhvaćen već opisanim poremećajima, i da ga stoga treba izostaviti iz ovog standarda.

Jedan od argumenata za uključivanje u DSP je da bi to obavezalo osiguravajuća društva da plaćaju savjetovanja za odvikavanje od interneta. Protiv-argument je da ne postoje materijalni dokazi da ijedno osiguravajuće društvo to već odbija, jer se simptomi ove zavisnosti podvode pod simptome drugih poremećaja, koji su uključeni u ovaj dokument.

U junu 2007. godine, Američka zdravstvena organizacija je odbila da preporuči Američkom psihijatrijskom udruženju da uvrsti zavisnost od interneta u spisak formalnih dijagnoza u DSP-5,^[1] i preporučila da se izvrše dodatna istraživanja o prekomjernom igranju video-igara.^[2] Neki od članova Američkog udruženja za bolesti zavisnosti (engl. American Society of Addiction Medicine) usprotivili su se uvrštavanju prekomjerne upotrebe interneta i video-igara u psihičke poremećaje.^[3] Spomenuto je da je potrebno, kroz dalja istraživanja, jasno definisati „prekomjernu upotrebu“, kao i pronaći granicu između internet zavisnosti i — opsesije, bijega od depresije i kompulzije.

Po riječima Marese Orzak, direktorice Centra za proučavanje zavisnosti od računara bolnice Maklin u okviru Univerziteta Harvard, između 5 i 10 posto korisnika interneta pati od nekog oblika zavisnosti od interneta.^[4]

Dejvid Grinfild, doktor u Centru za internet ponašanje, 1999. godine je sproveo istraživanje u saradnji sa sajtom američke televizijske mreže Ej-Bi-Si i napisao knjigu „Virtuelna zavisnost“ (engl. Virtual Addiction). Po njegovim riječima, neki od sadržaja dostupnih na internetu posjeduju psihološka svojstva koja prouzrokuju disocijaciju, gubitak osjećaja za vrijeme, trenutno i privremeno zadovoljstvo, pri čemu oko 6% ljudi osjeća značajan uticaj toga na svoje živote. Međutim, on smatra da se ovo ne treba nazvati zavisnošću, nego radije kompulzijom, i da seks, igranje igrica, kockanje i kupovina preko interneta mogu prouzrokovati promjene u ponašanju.

Po mišljenju Centra za oporavak od zavisnosti od interneta (čiji je direktor Kimberli S. Jang, psihijatar i istraživač koja je zagovarala prepoznavanje prekomjerne upotrebe interneta kao kliničkog poremećaja) „zavisnici od interneta pate od emotivnih problema poput depresije i anksioznosti, te često koriste virtuelni svijet interneta da pobjegnu od neprijatnih osjećanja i stresnih stanja.“^[5] Po njihovim podacima, preko 60% ljudi koji traže pomoć pri liječenju zavisnosti od interneta, tvrde da na mreži učestvuju u seksualnim aktivnostima koje smatraju neprimjerenim, poput prekomjernog gledanja pornografskih sadržaja ili direktnog erotskog ćaskanja.^[6] Preko pola ispitanika su takođe zavisnici od alkohola, droga, duvana ili seksa.^[5]

Nekolicina savjetnika i drugih stručnjaka smatra da, pri dijagnostifikovanju zavisnosti od interneta, nije ključna količina vremena koja se na njemu provodi, nego da li upotreba interneta uzrokuje ozbiljne probleme u životu, poput bračnih nesuglasica, gubitka posla, depresije, nedruštvenosti, anksioznosti itd, a čovjek i dalje ne može da prestane da ga koristi. Doktor Rik Zer, iz bolnice Proktor u Ilinoisu, smatra da se „granica zavisnosti od interneta prepoznaje, kada više ne kontrolišem ja internet, nego internet mene“.^[7] Doktorica Hilari Keš, i drugi terapeuti iz iste bolnice, kažu da je sve veći broj pacijenata djece i omladine koji provode više sati dnevno kraj računara, igrajući igrice i šaljući instant-poruke. Čini se da ovi pacijenti imaju značajne razvojne probleme, uključujući poremećaje nedostatka pažnje i manjka društvenih sposobnosti.^[7]

U uvodnom članku časopisa „Američki psihijatrijski žurnal“ (engl. American Journal of Psychiatry) iz 2008. godine, Džerald Dž. Blok predstavlja svoj stav da zavisnost od interneta treba svrstati u psihičke poremećaje u okviru DSP-a. On govori o tome kako se simptomi zavisnosti od interneta podudaraju sa simptomima drugih kompulsivnih/impulsivnih poremećaja, uključujući: 1) prekomjernu upotrebu (često udruženu sa gubitkom osjećaja za vrijeme); 2) simptome povlačenja kad sredstvo zadovoljenja nije dostupno; 3) rast tolerancije (uključujući porast vremena izlaganja koje je potrebno za postizanje istih efekata); 4.) negativni uticaji (uključujući smanjenje društvenih aktivnosti). Dodatno, komentarisao je da je teško dati dijagnozu ovog poremećaja, jer 86% pacijenata ima i druge psihičke poremećaje.^[8]

Protivnici ozvaničenja zavisnosti od interneta kao psihičkog poremećaja uveliko kritikuju sam njen naziv. Psihijatar Goldberg smatra da poremećaj zavisnosti od interneta nije prava zavisnost i može biti samo simptom nekog drugog, već postojećeg poremećaja.^[9] Opisivanje ovog poremećaja ponašanja kao zavisnosti dovelo bi do mogućnosti da se svako kompenzaciono ponašanje proglasi zavisnošću. Na primjer, osoba koja provodi dosta vremena ćaskajući sa prijateljem preko telefona, da bi izbjegla neko neprijatno stanje, mogla bi se nazvati „zavisnom od telefona“, na isti način na koji se to čini sa osobom koja iz istog razloga suviše ćaska s nekim putem interneta.

Karol Potera, dopisnica lista „Psihologija danas“ (engl. Psychology Today), takođe se slaže da zavisnost od interneta ima neprihvatljivo ime. Ona smatra da internet, koliko nije stvaran fizički predmet nego sredstvo komunikacije, utoliko ne može izazvati zavisnost u pravom smislu te riječi.

Pored problematičnog imena, mnogi, pa čak i oni koji podržavaju ozvaničenje ove zavisnosti kao zasebnog psihičkog poremećaja, se slažu da većina, ako ne svi, „zavisnici od interneta“ već potpadaju pod neke postojeće dijagnostičke kategorije.^[10] Za mnoge pacijente je tačno da prekomjerna upotreba interneta predstavlja samo ispoljavanje njihove depresije, anksioznosti, poremećaja kontrole impulsa ili patološkog kockanja.^[11] Na taj način, prekomjerno korišćenje interneta se poredi sa prekomjernim jedenjem, u kojem pacijenti pronalaze lijek za svoju depresiju, anksioznost itd. u zadovoljstvu koje pronalaze u hrani, dok zapravo ne možemo govoriti o konkretnoj zavisnosti od hrane.

Moguće je da osoba bude zavisna od konkretnih sadržaja na internetu, poput kockanja, gledanja pornografije, učestvovanja u onlajn aukcijama itd, ali to ne čini čovjeka zavisnim od interneta, kao medijuma preko kojeg se to radi. Slijedi spisak nekolicine čestih problema, koji se neopravdano svrstavaju u zavisnost od interneta:^[11]

• Patološki kockar je patološki kockar, bilo da se kocka preko interneta, uživo, ili na poker-aparatima.
• Osoba sa slabom kontrolom impulsa može imati loš ritam spavanja zbog dobre knjige, omiljene televizijske emisije, isto kao i zbog uzbudljive video-igre ili potrebe da klikne na još jedan link na veb stranici.
• Osoba koja je opsjednuta seksom je opsjednuta seksom, nevezano za to da li gleda pornografiju na ekranu ili na papiru.
• Osoba koja je opsjednuta kupovinom je i dalje opsjednuta kupovinom, bilo da naručuje telefonom, preko interneta, poštom ili ide lično.

Takođe, postoje značajne razlike između aktivnosti na internetu (čitanje elektronske pošte, ćaskanje, pregledanje veb strana) i patološkog kockanja, sa kojim zagovornici poremećaja zavisnosti od interneta ovu zavisnost često dovode u vezu. Internet je pretežno okrenut ka druženju, interaktivan i vođen informacijama, dok je kockanje antidruštveno ponašanje. Takozvani zavisnici od interneta ne pate od tako velikih posljedica po zdravlje i međuljudske odnose koliko oni koji pate od već utvrđenih bolesti zavisnosti.^[10]

Doktor Džerald Dž. Blok, sa Univerziteta nauke i zdravlja u Oregonu, smatra da do 9 miliona Amerikanaca može biti svrstano u patološke korisnike računara.^[12]

Britanski psihijatri, u svom izvještaju u časopisu „Napredak u psihijatrijskom liječenju“ (engl. Advances in Psychiatric Treatment) iz 2007. godine, tvrde da je samo „značajna manjina“ — procjene su između 5 i 10 posto korisnika interneta — zavisna od interneta, i dok su rana istraživanja ukazivala da su uglavnom u pitanju visoko obrazovani, vrlo introvertni muškarci, novija istraživanja pokazuju da se problem mnogo češće javlja među sredovječnim ženama koje koriste kućni računar.^[13]

U nekolicini azijskih zemalja, posebno u Kini i Južnoj Koreji, primijećen je najveći broj zavisnika od računara i/ili interneta među mladim ljudima.

Do 30% Južnokorejanaca ispod 18 godina, ili oko 2,4 miliona ljudi, su pod rizikom sticanja zavisnosti od interneta, po riječima Dong-hjuna, dječjeg psihijatra na univerzitetu Hanjang u Seulu, koji je obavio istraživanje problema pod pokroviteljstvom vlade.^[14]

Podaci iz Centra za internet informacije Kine, od 30. juna 2006. godine, pokazali su da 123 miliona ljudi koristi internet, od čega je 14,9% mlađe od 18 godina. Po istraživanju iz 2004. godine, 10,6% kineskih studenata ima neki oblik zavisnosti od interneta.^[15][16]

Jedan pekinški sudija, Šan Šijujun, tvrdio je da je 85% adolescentskog kriminala u gradu bilo vezano za internet.^[17] Komunistički omladinski savez Kine je 2007. godine tvrdio da je preko 17% kineskih građana starosti od 13 do 17 godina zavisno od interneta.^[18]

Po istraživanju iz 2002. godine, 5,9% tajvanskih studenata je zavisno od interneta.^[19].

Strategije liječenja obuhvataju specijalizovani softver za ograničavanje pristupa internetu, savjetovanje sa ljekarom, kognitivno-bihejvioralnu terapiju, i druge metode odvikavanja.^{[20][21][22][23]}

• Zavisnost

• Internet zavisnost Arhivirano 2012-01-14 na Wayback Machine-u
• Zavisnost od interneta menja mozak kao alkoholizam („Blic“, 15. januar 2012)