Pretorijanci
Pretorijanci ili pretorijanska garda naziv je za posebnu komponentu rimske vojske. U doba Rimske republike bilo je uobičajeno da vojni zapovednik ima svoju ličnu gardu, nazvanu cohors praetoria (= "pretorijanska kohorta"). Oktavijan Avgust je 27. godine st. e., u cilju vojne odbrame Italije, u kojoj nije bilo stacioniranih legija, formirao jedan stalni vojni odred od devet kohorti (od kojih je svaka verovatno imala po hiljadu vojnika) koji se sastojao od njegove lične straže i veterana. Tri kohorte bile su stacionirane u samom gradu Rimu, a ostalih šest u obližnjim italskim gradovima. Ovaj je odred Avgust zadržao pod svojom vlastitom kontrolom, i tek je 2. godine st. e. postavio dva zapovednika, nazvana praefecti praetorio (= "pretorijanski prefekti"). Tako je nastala pretorijanska garda, koja će kasnije u pojedinim trenucima igrati veoma važnu ulogu u istoriji Rimskog carstva. Političku važnost pretorijanci su počeli sticati kada ih je Sejan, Tiberijev pretorijsnaki prefekt, sve okupio u jednoj kasarni u severnom delu grada Rima. Pretorijanci su pratili cara i članove njegove porodice i dok su se oni nalazili u Rimu i kada su putovali van grada. Njihova vojna služba prvobitno je trajala dvanaest godina, ali je uskoro produžena na šesnaest. Pretorijanci su primali visoku platu, kao i česte i obilne "darove" (donativa).
Naziv pretorijanci potiče od latinske reči praetorium kojom je označavan šator rimskih vojskovođa, naročito pretora koji su magistrati sa imperijumom bili ovlašćeni da komanduju vojskom. Od 3. veka pne. rimske vojskovođe su imali pravo da u ratno vreme među vojnicima izaberu sebi gardiste koji bi potom čuvali njihov šator i ličnost. Ovakav odred se nazivao pretorijanska kohorta (cohors praetoria) i sastojao se i od pešaka i od konjice. Kohorta je pratila istaknute rimske državnike i vojskovođe poput Cezara, Marka Antonija i Oktavijana (budućeg cara Avgusta). Već je Cezar 61. pne. osnovao elitnu Legiju X Konjaničku (Legio X Equestris) koju je uspešno koristio tokom ratova sa Galima i u toku građanskog rata protiv Pompeja. Nakon pobede nad Antonijem, Oktavijan je uvideo da se stajaći elitni odred može upotrebiti ne samo u ratno, već i u mirnodopsko vreme u političke svrhe.
Avgust je 27. pne. formirao pretorijansku gardu od probranih vojnika izabranih iz pograničnih legija. Prvi rimski car je legije razmestio na granice carstva i zadržao je kontrolu nad tkz carskim provincijama tj. provincijama u kojima je bila razmeštena vojska. Na taj način centralne oblasti carstva su dobrim delom demilitarizovane, a u Italiji južno od rečice Rubikon, drevnom središtu carstva, pretorijanci su predstavljali jedinu oružanu formaciju. Avgust je želeo da zadrži privid starog republikanskog urešenja tako da je regrutovao svega devet kohorti koje su se sastojale od po 500 ljudi. Od devet kohorti, u samom Rimu su istovremeno na dužnosti boravile svega tri. Sem kohorti, ustrojeno je i nekoliko konjaničkih jedinica turmi (turma) koje su brojale po 30 vojnika. Tri pretorijanske kohorte su u Avgustovo vreme čuvale carsku palatu i patrolirale u blizini važnih javnih zdanja. Ostale jedinice su bile poslate u okolne italske gradove i samim tim odvojene kohorte nisu predstavljale opasnost po bezbednost vladara. organizacija i komanda su zatim unapređene 2. pne. imenovanjem dvojice zapovednika garde koji su nosili titulu pretorijanskog prefekta. U Avgustovom sistemu, car tj monarh je formalno bio princeps, prvi među jednakima i zbog toga su neke od ključnih pozicija u novom poretku poverene ne senatorima, koji su po poreklu, uticaju i bogatstvu mogli pretendovati na carski položaj, već osobama iz konjaničkog staleža. Takav je bio slučaj i sa pretorijanskim prefektima.
Avgustova smrt 19. avgusta 14. godine je pretsavljala prvu i jedinu priliku u kojoj je garda ostala po strani od smene na prestolu. Od tada pa nadalje, garda je neretko delovala u skladu sa sopstvenim interesima. Avgustov posinak Tiberije je 15. godine postavio za jedinog prefekta pretorijanaca ambicioznog Lucija Elija Sejana. Tiberije je imao brojne sukobe sa jogunastim senatom i osudio je nekoliko senatora za uvredu carskog veličanstva. Samim tim, bilo mu je potrebno oslanjanje na golu silu tako da je 17. ili 18. godine povećao broj pretorijanaca sa 500 na 1000 po kohorti. Garda, koja je sada brojala 9000 ljudi, je dovedena 23. godine u Rim i smeštena u naročito izgrađen Pretorijanski Logor (Castra Praetoria). Tiberije se najposle povukao na ostrvo Kapri odakle je upravljao Carstvom preko Sejana. Po istoričaru Tacitu Sejan je ubrzo postao pravi vladar carstva i sproveo je pravu strahovladu. Najzad, Tiberije je 31. godine uklonio Sejana uz pomoć Makrona, prefekta vigila, odreda gradske milicije i vatrogasaca. Garda je prihvatila da žrtvuje svog zapovednika zarad carevog dara u novcu (donativum), a Makron je zatim nasledio Sejana na položaju pretorijanskog prefekta. Po glasinama sačuvanim kod rimskog biografa Svetonija, Makron je 37. udavio jastukom starog Tiberija kako bi omogućio dolazak na presto svom štićeniku Kaliguli.
Pretorijanskom je gardom tokom Rimskog carstva zapovedao oficir iz viteškog staleža s nazivom pretorijanski prefekt (praefectus praetorio). Prve pretorijanske prefekte postavio je car Avgust 2. godine st. e. i uglavnom ih je bilo dvojica istovremeno na dužnosti. Prefekti su ponekad imali veoma veliki uticaj na cara, kao već pomenuti Sejan na cara Tiberija. Nekoliko pretorijanskih prefekta bili su zapravo poznati pravnici, kao Papinijan, Julije Paulo i Ulpijan, jer su tokom 2. i 3. veka n. e. pretorijanski prefekti dobijali sve više važnih sudskih ovlašćenja (tj. odgovornost za krivične parnice u celoj Italiji osim grada Rima). Ipak, u najvećem broju slučajeva pretorijanski su prefekti bili vojnici. Pošto su bili odgovorni za snabdevanje vojske, pod Dioklecijanom su postali najvažniji finansijski službenici u državi. Kada je Konstantin Veliki 312,. godine raspustio pretorijansku gardu, pretorijanski su prefekti izgubili svoja vojna ovlašćenja i zapravo postali upravnici nad četiri dela carstva: nad Galijom, Italijom, Ilirikom i Istokom.
Trajno premeštanje garde u Rim imalo je za posledicu da su sada pretorijanci postali važan faktor u smenjivanju i postavljanju careva. Već 41. godine, jedan od oficira garde Kasije Hereja je imao vodeću ulogu u atentatu na cara Kaligulu. Zavera koja je ispletena tom prilikom uključivala je i jedan broj senatora, ali su gardisti bili ti koji su izveli uklanjanje cara, njegove supruge i ćerke. Po sačuvanoj tradiciji, pretorijanci su tada izvikali za cara Kaligulinog strica Klaudija koji se, preplašen događajima, krio iza zavesa u carskoj palati. Pokazalo se da je uticaj garde bio toliko snažan da je senat spremno prihvatio Klaudija kao novog cara.
Sledeći period u toku koga je garda igrala važnu ulogu bio je Neronov pad 68. godine i događaji tokom tkz. Godine četiri cara. Kada je senat 68. godine proglasio Nerona za javnog neprijatelja pretorijanci su potplaćeni zahvaljujući posredovanju jednog od njihovih prefekata Nimfidija Sabina. Neron je napušten od pretorijanaca koji su sada prihvatili Galbu za cara nadajući se novim darovima. Međutim, ubrzo se pokazalo da Galba nema namere da isplati novac koji su unapred obećale njegove pristalice. Podršku pretorijanaca je zadobio dare ljiviji kandidat, Oton, koga su pretorijanci proglasili za novog cara dok je stari i škrti Galba brutalno iskasapljen sa svojim najbližim sledbenicima. U svojim Istorijama istoričar Tacit je zapisao kako je sada postalo jasno da vojska ima glavnu ulogu u postavljanju careva tako da su umesto prestoničkih pretorijanaca sada pogranične legije počele da diktiraju Rimu svoj izbor kandidata. Kandidat rajnskih legija Vitelije je najposle porazio Otona nedaleko od Kremone u proleće 69. godine. Pretorijanci su se hrabro borili na Otonovoj strani ali kada je postalo jasno da je bitka izgubljena Oton je izvršio samoubistvo. Vitelije je raspustio dotadašnju gardu, a zatim je proširio na ukupno 16 kohorti i popunio ih vojnicima iz njemu lojalnih jedinica. Najzad, politička kriza je okončana 21. decembra 69. kada je favorit istočnih i balkanskih legija Vespazijan prihvaćen za cara nakon što su njegovi vojnici potukli i ubili Vitelija.
Vespazijan je ponovo sveo brojnost garde na 9 kohorti, a poverljivi položaj pretorijanskog prefekta je 72. godine poverio rođenom sinu Titu. Titov brat Domicijan zaokružio je kasnije pretorijansku gardu na ukupno deset kohorti. Ipak, mada je garda bila lojalna neomiljenom caru tokom njegove vlade, Domicijan je septembra 96. stradao u zaveri u kojoj su se udružili i senatori i vojnici garde. Glavnina garde kao i visoki vojni krugovi su i dalje ostali verni uspomeni na Domicijana. Njegov naslednik, stari i bezdetni senator Nerva nije imao dovoljno autoriteta da obuzda soldatesku. Pretorijanski prefekt Kasperije Elijan je sa svojim ljudima oktobra 97. opseo carsku palatu na rimskom bregu Palatinu i uzeo cara za taoca. Nerva je morao da odobri kažnjavanje Domicijanovih ubica i čak da se javnim govorom zahvali pretorijancima na njihovoj pobuni koja je pomogla izvršenje pravde. Čitav incindent je uticao na Nervu da ojača svoj položaj adopcijom iskusnog i omiljenog vojskovođe Trajana koji ga je bez potresa nasledio 98. godine. Nakon toga, Trajan je pogubio Kasperija Elijana i otpočeo sa novom tradicijom: poveo je pretorijance sa sobom u Dačke ratove. Tokom 2. veka pretorijanci su često pratili careve tokom njihovih vojnih pohoda. Garda je time uzela učešća u pravim ratnim zadacima tokom Trajanovih ratova protiv Dačana i Parćana, kao i tokom Markomanskih ratova koje je Marko Aurelije vodio na gornjem Dunavu. Ratovi protiv Markomana su po mnogo čemu predstavljali novinu u pogledu ratova koje je carstvo dotada vodilo, između ostalog i po tome što su dvojica pretorijanskih prefekata izgubili život u direktnoj borbi sa varvarima.
Sa ubistvom Komoda, poslednjeg u nizu careva iz dinastije Antonina, 193. godine počinje dugi period političke nestabilnosti. Car je ubijen u dvorskoj zaveri, ali su pretorijanci bili ti koji su pokušali da izvuku korist i nametnu se za odlučujući faktor u postavljanju careva. Komodov naslednik Pertinaks morao je da stavi na aukciju ličnu imovinu svog prethodnika kako bi isplatio gardistima dar u novcu (donativum) koji su iznudili. Najzad, pošto car nije uspeo da isplati drugu polovinu obećane sume, 28. marta 193. godine oko 300 pretorijanaca je provalilo u palatu. Prisutni gardisti i dvorani im nisu pružili otpor i Pertinaks je ubijen u toku govora kojim je pokušao da ih pridobije. Nakon ovog atentata, u pretorijanski logor su pohrlila dvojica novih pretendenata na presto gradski prefekt Tit Flavije Sulpicijan i prebogati senator Didije Julijan. Pretorijanci su bukvalno organizovali aukciju i najposle su presto prodali Didiju Julijanu koji im je zauzvrat obećao 25 000 sestercija (srebrnjaka) po čoveku. Slično događajima iz 69. godine i ovoga puta se pokazalo da u postavljanju i svrgavanju careva pogranične legije imaju zadnju reč. Kandidat panonskih legija Septimije Sever je ubrzo umarširao u Italiju i 1. juna 193., posle vlade od svega 66 dana, pogubio Didija Julijana. Sever je takođe naredio pretorijancima da ga u kompletnom sastavu i pod oružjem sačekaju na ulazu u Rim, a zatim ih je opkolio, razoružao i raspustio. Nakon toga car koji je odlično poznavao moć vojske je uvrstio u pretorijansku gardu sebi lojalne vojnike iz balkanskih legija.
Doba dinastije Severa (193.-235.) predstavljalo je po mišljenju modernih istoričara period očigledne militarizacije carstva. Sever je umnožio broj legija, podigao visinu vojničkih plata i duplirao broj pretorijanaca. Pored toga, od njegove vladavine pretorijanski prefekt postaje sve više i civilni administrator. Iz tog razloga ovaj prestižni položaj i brojna ovlašđenja Sever je poverio svom rođaku Gaju Fulviju Plautijanu. Plautijan je kao pretorijanski prefekt postao član senata i konzul (za 203.), kao i tast Severovog sina Karakale. Karakala je uz pomoć majke Julije Domne uspeo da ubedi oca da Plautijan kuje zaveru sa ciljem da zbaci carsku porodicu tako da je pretorijanski prefekt pozvan u palatu 22. januara 205. i osuđen na smrt. Sever je nakon toga komandu nad gardom ponovo podelio na dva ravnopravna pretorijanska prefekta, ali je jedno od dva mesta povereno čuvenom pravniku Papijanu. Karakala je, po očevom savetu, u vreme svoje vlade pokušavao da održi popularnost u vojsci, ali je isto tako bio i paranoičan pa je neretko vršio čistke i u senatu i među oficirima. Ubijen je od strane jednog pretorijanca 8. aprila 217. čijeg je brata navodno pogubio bez dokaza. Karakalu je nasledio Makrin, jedan od pretorijanskih prefekata, koji je verovatno bio upoznat sa planovima atentatora. Makrin je ujedno bio i prvi predstavnik konjaničkog staleža koji se popeo na carski presto. Njegov uspon je pokazao da stari socijalni poredak više nije nepremostiv i da služba u vojsci otvara vrata i do najviših pozicija u društvu. Međutim, dinastičko osećanje je još uvek bilo jako kod istočnih legija koje su napustile Makrina i podržale proglašenje rođaka Severa, Elagabala za cara. U samom Rimu Elagabal je brzo izgubio podršku i njegova baka Julija Meza je potkupila pretorijance da podrže njenog drugog unuka Aleksandra Severa kao novog cara. Pretorijanci su 22. marta 222. godine odvukli Elagabala u svoj logor i tamo ga ubili a njegovo telo su zatim bacili u reku Tibar. Aleksandar Sever je u trenutku dolaska na presto još uvek bio maloletan i vlast su preuzele dve žene, Julija Meza i careva majka Julija Mameja. Na mesto pretorijanskog prefekta postavljen je iskusni pravnik Ulpijan koji je savesno vodio državne poslove. Međutim, Ulpijanov pokušaj da oduzme neke od privilegija pretorijancima pretvorio se u njihovu pobunu. Na kraju mladi car je dozvolio gardistima da ubiju svog prefekta i Ulpijan je postradao 228. godine. Vojnici su pokušali da se dokopaju i bivšeg konzula (i docnijeg istoričara) Diona Kasija ali se ovaj povukao u privatni život i tako spasao sebi život. Slabost Aleksandra Severa pred vojskom pokazala se i kasnije kada je poslednji Sever 235. godine zbačen i ubijen od strane legionara.
Aleksandra Severa je 235. nasledio Maksimin Tračanin koji je počeo karijeru kao običan vojnik varvarskog porekla. Njegov uspon otvorio je poluvekovnu krizu Rimskog carstva u 3. veku. Ukratko, tradicionalna rimska društvena hijerarhija nije više poštovana, legije gotovo isključivo odlučuju o izboru cara, a političko težište carstva postaju pogranični krajevi u kojima po dužnosti borave carevi i njihov dvor. Rim, iako i dalje formalna prestonica, nije više političko žarište i samim tim i senat i pretorijanska garda postepeno gube na političkoj težini.
Ipak, i senat i pretorijanci su povremeno pokušali da utiču na visoku politiku. Kao protivtežu Maksiminu rimski senat je 238. prvo proglasio dvojicu afričkih uzurpatora za legitimne careve (vidi Gordijan I i Gordijan II), a posle njihovog poraza dvojicu svojih predstavnika Pupijena i Balbina koji su trebali da vladaju uz mladog unuka Gordijana I, Gordijana III. Pupijen i Balbin su uspeli da savladaju Maksimina, ali ne i da obezbede stalnu podršku vojske. Pored toga među njima je vladala stalna nesloga koju su prekinuli pretorijanci u leto 238. godine. Pupijen i Balbin su potom javno ponižavani i mučeni na rimskim ulicama i zatim ubijeni. Gordijan III je ostao jedini vladar i njegov režim je učvršćen 241. godine sa dolaskom sposobnog Timesteja na mesto pretorijanskog prefekta. On je utvrdio svoj položaj tako što je postao carev tast i kao de facto vladar carstva je obezbedio nekoliko uspešnih godina. U vreme pohoda protiv Persije 243. Timestej je umro, a njegov naslednik Filip Arapin je ubrzo uklonio mladog cara i sam zauzeo presto.
Nakon uspona Filipa Arapina, pretorijanski prefekti i pretorijanci više nisu igrali važnu ulogu u daljem toku događaja. Pretorijanci su izgleda ostali vezani za Rim a odsustvo dvora iz Večnog grada ih je lišilo mogućnosti da utiču na visoku politiku. Sa druge strane, i Italije se militarizuje kako bi odolela varvarima pa time i pretorijanci gube svoj prestižni položaj jedine respektabilne vojne jedinice južno od Rubikona. Njihov dotadašnji elitni položaj je bio i definitivno uništen pošto su carevi trećeg veka počeli da stvaraju nove gardijske jedinice podesnije da učestvuju u ratovima i prate dvor po brojnim ratištima (npr. Zaštitnike carskog domaćinstva (protectores domestici) osnovao je Galijen). Ukratko, pretorijanci su izgubili prethodnu moć i značaj, ali su centri moći sada postali novokreirani gardijski odredi, odnosno dominacija vojnog faktora je potvrđena. I pored brojnih izmena u pogledu utvrđivanja carskog dostojanstva vojne zavere su i dalje predstavljale najveću opasnost po carev život čak i kada se radilo o proslavljenim i omiljenim vojskovođama. Aurelijan, poznat kao strogi starešina, je tako 275. ubijen u zaveri pretorijanskih oficira. Carev sekretar, osumnjičen za korupciju, poslao je oficirima lažni spisak onih koje je car odredio za likvidaciju. Oficiri su zauzvrat ubili cara u činu koji su videli kao samoodbranu. Sličan "uspeh" pretorijanskih oficira zabeležen je kada se 282. pretorijanski prefekt Kar pobunio protiv cara Proba. Prob je ubijen u okolini rodnog Sirmija (današnje Sremske Mitrovice) u leto 282. godine. Međutim, ni Kar ni njegovi sinovi nisu uspeli da se održe i 284. presto je preuzeo zapovednik protektora Diokle, poznatiji pod vladarskim imenom Dioklecijan.
Dioklecijanovoj dugoj vladavini pripisuju se brojne legende koje su ojačale posrnulo Rimsko carstvo. Između ostalog, nekada slavna garda je ostala jedva nešto više od garnizona grada Rima koji je Dioklecijan obišao samo jednom. Položaj pretorijanskog prefekta sada je uglavnom nosio visoka ovlašđenja i u pogledu civilnih i u pogledu vojnih ovlašđenja. I Dioklecijan i Maksimijan su položaj svojih pretorijanskih prefekata poverili dvojici sposobnih i lojalnih ljudi koje će kasnije postaviti za svoje cezare-savladare: Galeriju i Konstanciju Hloru. Nakon Dioklecijanove abdikacije 305. pretorijancima je izgleda pretilo raspuštanje i slanje u pogranične jedinice. Galerije je u jesen 306. odstranio većinu gardista iz Rima, ali je i ostatak bio dovoljan da 28. oktobra 306. uz pomoć senata i gradske svetine proglasi za cara Maksencija, Maksimijanovog sina. Maksencije je uspeo da se održi kao vladar Italije i Afrike sve dok na sedmogodišnjicu proglašenja za cara, 28. oktobra 312. nije poražen kod Milvijskog mosta od strane Konstantina, vladara Galije, Hispanije i Britanije. Posle svečanog ulaska u Rim Konstantin je naredio brisanje svake uspomene na "tiranina" Maksencija, ali i njegove najodanije sledbenike. Pretorijanska garda je jednom za svagda raspuštena, a zdanja i zemljište koje je pripadalo jedinici je prepušteno carskom fisku. Konstantin je porušio pretorijanske kasarne i na njihovom mestu, delimično se služeći i dostupnim građevinskim materijalom, je počeo da podiže zgrade posvećene bogu za koga je smatrao da mu je doneo pobedu kod Milvijskog mosta-prve hrišćanske crkve u dotada paganskom Rimu.
Iako je njihovo ime postalo sinonim za intrige, zavere, nelojalnost i atentate, ipak se može smatrati da je tokom prva dva veka carstva pretorijanska garda igrala pozitivnu ulogu. Tokom ovog perioda garda je uklonila (ili dozvolila uklanjanje) surovih, slabih i nepopularnih vladara i podržavala pravednije, popularnije i jače careve. Štiteći živote careva, obuzdavajući pobune rimske svetine i zavere senatora, garda je pomogla uspostavljanju priželjkivane stabilnosti koja je dovela do perioda poznatog kao Rimski mir (Pax Romana).
Tek nakon smrti Marka Aurelija 180. godine, kada se period prosperiteta lagano završio, garda je počela da se pretvara u nemilosrdnu, plaćeničku i sveprisutnu jedinicu od tada poznatu po zloglasnosti. Međutim, ne treba zaboraviti da je tokom vladavine Severa i tokom krize 3. veka i većina rimskih institucija poput senata, legija, pa i samog carskog položaja, srozana.
| Car | Godine | Odnos sa gardom |
|---|---|---|
| Avgust | 27 pne - 14 | Stvorio Pretorijansku gardu i u komandovao joj uz potpunu lojalnost jedinice |
| Tiberije | 14 - 37 | Dozvolio je da Sejan stekne ogromnu moć kao jedini prefekt garde koju je pritom doveo u sam Rim. Kada je postalo jasno da Sejan teži još višoj moći pogubio ga je uz pomoć Makrona. |
| Kaligula | 37 - 41 | Dolazak na presto olakšan zahvaljujući vezama sa Makronom, pretorijanskim prefektom koga je kasnije likvidirao. Docnije ubijen u zaveri kojom su rukovodili pretorijanci. |
| Klaudije | 41 - 54 | Proglašen za cara od strane garde. Oslanjao se na nju u raznim teškim trenutcima npr.kada su njegova žena Mesalina i njen ljubavnik Gaj Silije pokušali prevrat. Otpočeo je sa praksom davanja izdašnih darova u novcu gardi po stupanju na presto. Na novcu kovao natpis imper.recep tj. "položaj cara primljen od" uz predstavu pretorijanskog logora. |
| Neron | 54 - 68 | Izvršio samoubistvo pošto je napušten od strane garde. |
| Galba | 68 - 69 | Ubijen od strane garde pošto je odbio da joj podeli darove u novcu koje su u njegovo ime obećali Oton i pretorijanski prefekt Tigelin. |
| Oton | 69 | Proglašen za cara od strane garde. Pretorijanci su se žestoko borili na njegovoj strani kod Kremone protiv njegovog rivala Vitelija. Posle izgubljene bitke izvršio samoubistvo. |
| Vitelije | 69 | Svrgnut od strane garde i potom pogubljen. |
| Vespazijan | 69 - 79 | Posle dolaska na presto 69. god. smanjio brojnost garde. |
| Tit | 79 - 81 | Pre nego što je stupio na presto vršio je službu pretorijanskog prefekta. |
| Domicijan | 81 - 96 | Dolazak na presto su podržali pretorijanci i ostali su mu odani, naročito zato što je povećao vojničke plate. Ubijen u zaveri dvorskih oslobođenika. |
| Nerva | 96 - 98 | Ponižen od strane gardista i nateran(?) da usvoji iskusnog vojskovođu Marka Ulpija Trajana i imenuje ga savladarom i naslednikom. |
| Trajan | 98 - 117 | Pogubio gardijske oficire koji su se pobunili protiv Nerve. |
| Hadrijan | 117 - 138 | Osnovao frumentarije, tajnu službu. |
| Antonin Pije | 138 - 161 | |
| Marko Aurelije | 161 - 180 | Koristio gardu tokom svojih ratova protiv Germana. |
| Lucije Ver | 161 - 169 | |
| Komod | 180 - 192 | Potkupio gardu kako bi obezbedio njenu lojalnost. |
| Pertinaks | 193 | Ubijen od strane garde zbog svoje štedljivosti. |
| Didije Julijan | 193 | Bukvalno je kupio carski položaj na aukciji koju su pretorijanci organizovali. |
| Septimije Sever | 193 - 211 | Raspustio dotadašnju gardu i sastavio novu od njemu odanih vojnika iz podunavskih legija. |
| Karakala | 211 - 217 | Ubijen u zaveri koju je predvodio pretorijanski prefekt Makrin. |
| Makrin | 217 - 218 | Prva osoba iz konjaničkog a ne senattorskog staleža koja se popela na carski presto. |
| Elagabal | 218 - 222 | Ubijen u Pretorijanskom logoru od strane garde. |
| Aleksandar Sever | 222 - 235 | Proglašen za cara od strane garde. |
| Maksimin Tračanin | 235 - 238 | |
| Gordijan I | 238 | |
| Gordijan II | 238 | |
| Balbin | 238 | Ubijen od strane garde. |
| Pupijen | 238 | Ubijen od strane garde. |
| Gordijan III | 238 - 244 | Proglašen za cara od strane garde, ali ga je kasnije ubio njegov pretorijanski prefekt Filip Arabljanin. |
| Filip Arabljanin | 244 - 249 | |
| Decije Trajan | 249 - 251 | |
| Herenije Etrusk | 251 | |
| Hostilijan | 251 | |
| Trebonijan Gal | 251-253 | |
| Emilijan | 253 | |
| Valerijan | 253-260 | |
| Galijen | 260-268 | |
| Klaudije II | 268-270 | |
| Kvintil | 270 | |
| Aurelijan | 270-275 | Ubijen od strane garde. |
| Tacit | 275-276 | |
| Florijan | 276 | |
| Prob | 276 - 282 | Ubijen od strane garde nakon pobune vojnika. |
| Kar | 282-283 | |
| Karin | 283-285 | |
| Numerijan | 283-284 | |
| Dioklecijan | 284 - 305 | Sveo gardu na nešto više od garnizona grada Rima i time je praktično uništio njenu političku moć. |
| Maksimijan | 286 - 305, 307 - 308 | |
| Galerije | 305-311 | |
| Konstancije Hlor | 305-306 | |
| Sever II | 306-307 | |
| Maksencije | 306-312 | Poslednji car koji je izabran uz pomoć garde. Pretorijanci su se skoro do poslednjeg čoveka borili na njegovoj strani protiv Konstantina u bitki kod Milvijskog mosta 312. godine. |
| Konstantin I | 306-337 | Raspustio gardu 312. i porušio njene logore, groblja i ostale zgrade po Rimu. |
Pretorijanska garda je imala sličnosti sa legijama Rimskog carstva, ali i dosta razlika. Devet pretorijanskih kohorti su se sastojale od više vojnika koji su bili bolje opremljeni, plaćeni i pouzadaniji od reguralnih legionara. Pored toga, pretorijanci su mogli primati i vanredni dar u novcu od cara (donativium). Po Avgustovoj zamisli, pretorijanska garda je brojala 9 000 gardista koji su regrutovani iz legija ili među najdarovitijim mladićima iz centralne Italije (Etrurija, Umbrija i Lacijo). Tokom vremena regrutno područje za pretorijance je proširen i na provincije Makedoniju, Ilirik i Hispaniju. Vitelije je pak u gardu uvrstio vojnike iz germanskih, a Septimije Sever iz panonskih legija. Sever je kasnije regrutovao gardiste širom Carstva.
U Avgustovo vreme, oko 5. godine naše ere, pretorijanska kohorta je brojala 1 000 vojnika, a kasnije čak 1 500 ljudi. Kao i u uobičajnoj legiji realan broj ljudi bio je nešto niži. Po istoričaru Tacitu 47. godine broj kohorti je povećan sa devet na dvanaest. Za kratkotrajne Vitelijeve vlade broj kohorti je povećan na šesnaest, ali je Vespazijan 69. ponovo uspostavio gardu od devet kohorti. Najzad, Trajan je 101. povećao broj pretorijanskih kohorti na deset čime je broj elitnih pretorijanaca dostigao 5000 ljudi.
Zahvaljujući količini slobodnog vremena, naravno u vreme kada nisu pratili cara na dalekim putovanjima, pretorijanci su podvrgavani intenzivnijoj obuci od legionara. Oprema i oružje su takođe bili isti, uz jednu značajnu razliku, posebno dekorisane oklope, odlične za parade i druge državne funkcije. Insignije "Meseca i sunca" i "Škorpiona" su bile naročita oznaka pretorijanaca. Svaki vojnik je stoga posedovao po dva oklopa, jedan paradni za dužnosti u Rimu i drugi podobniji za borbene dužnosti.
Pretorijanci su primali daleko višu platu od ostalih legionara zahvaljujući sistemu koji se zvao sesquiplex (tj. jedna i po plata). Ukoliko je legionar primao 225 denara godišnje, pretorijanac je isplaćivan sa 375 denara. Septimije Sever je povećao platu pretorijanaca na 1 500 denara koja je isplaćivana u tri godišnja odseka u januaru, maju i septembru.
Po odlasku u penziju pretorijanac je dobijao 20 000 sestercija (5000 denara), komad zemlje i vojničku diplomu sa natpisom "ratniku koji je hrabro i verno završio svoju službu". Mnogi su međutim birali da ostanu u vojnoj službi ulaskom u počasnu jedinicu evokata ili nastavkom službe u pretorijanskoj gardi gde su se nadali novom unapređenju.
Od samog početka garda je sadržala i malobrojnu konjaničku ispostavu poznatu pod nazivom equites singulares augusti. Konjanici su pratili cara prilikom putovanja ili prilikom ratnog pohoda. Uglavnom se sastojala od probranih i najpoverljivijih provincijalaca koji su nosili svoju specifičnu odoru i naoružanje. Trajan je službu u konjaničkoj gardi otvorio za nosioce rimskog građanskog prava i ujedno je konjanike učinio stalnim odeljenjem unutar pretorijanske garde. Ekviti singulari su brojali 512 konjanika podeljenih na 16 turmi. Komandant konjanika je nosio titulu tribuna, a konjica je u praksi predstavljala desetu pretorijansku kohortu. Septimije Sever je kasnije podigao broj konjanika na isti nivo brojnosti kao i ostale kohorte.
| Činovi u pretorijanskoj gardi | |
|---|---|
| Milites (Militi) | Obični vojnici |
| Immunes (Imuni) | Nakon pet godina službe ovim vojnicima je bilo dozvoljeno da se pridruže konjaničkom delu garde Ekviti Singulari (Equites singulares) ili specijalnim agentima Spektakularima (Speculatores) |
| Principales (Principali) | Administrativci u okviru jedinice |
| Evocati (Evokati) | Nakon šesnaest godina službe vojnicima je ponuđena penzija ali je većina birala da ostane u ovoj počasnoj jedinici. |
| Centuriones (Centurioni) | Vojnici koji su regrutovani u gardu iz legija, gradskih kohorti ili vigila |
| Tribuni (Tribuni) | Oficiri koji su obično dovođeni iz legija kako bi komandovali pretorijanskim kohortama. Najčešće su bili iz konjaničkog staleža. Retko se dešavalo i da centurioni budu promovisani u tribune. |
| Procuratores (Prokuratori) | Dostojanstvo dostupno rimskim konjanicima (vitezovima) |
| Praefectus (Prefekt) | Najviši čin u pretorijanskoj gardi koji je označavao njihovog zapovednika. |
- U kolokvijalnom govoru izraz "pretorijanska garda" označava ekskluzivnu i bezkompromisno odanu grupu lično vezanu za moćnike, poput Napoleonove Carske garde, Hitlerovih SS odreda ili Čaušeskove tajne policije Sekuritatee.
- Sa druge strane, termin se može koristiti u medijima i za najbliže saradnike ili sledbenike nekog političara ili menadžera. U tom kontekstu termin "pretorijanska garda" može se koristiti u pežorativnom značenju kako bi se istaklo da su sledbenici ekstremni ili fanatični a njihov vođa paranoičan ili autoritaran.
- Pretorijanizam se obično koristi kako bi se opisalo zastupanje ili praksa vojne diktature.
- Džon Stokvel (John Stockwell), bivši član američke Centralne Obaveštajne Agencije (CIA), iskoristio je naslov Pretorijanska garda (The Praetorian Guard) za svoju knjigu o negativnim aspektima spoljne politike SAD.
- U filmskom serijalu Ratovi zvezda (Star Wars) garda senatora Palpatina, docnije poznata kao Imperijalna garda, može se smatrati aluzijom na pretorijance.
- U američkom filmu Mreža (The Net, 1995) Pretorijanci su grupa hakera koja instalira trojansker konje u vladine softvere.
