Mel Brooks
Mel Bruks (engl Mel Brooks, rođen 28. juna 1926) je američki filmski reditelj, glumac, scenarista, producent i zabavljač, najpoznatiji po svojim urnebesno smešnim parodijama na istorijske događaje i poznate filmove.
Bruks spada u mali broj onih umetnika koji su dobili sve četiri velike nagrade u šou biznisu: Oskar, Emi, Gremi i Toni.
Karijeru je počeo kao komičar koji priča viceve pred publikom, ali uskoro shvata da je uspešniji u radu iza scene, tako da počinje da piše skečeve za televiziju. Priključio se ekipi hit serije “Vaš šou nad šouima” sa Sidom Cezarom i Karlom Rajnerom, sarađujući na scenarijima 139 epizoda u periodu 1950-1954.
Takođe, sa Bakom Henrijem je bio kreator uspešne TV serije Opameti se, sarađujući na 138 epizoda u periodu 1965-1970.
Televiziji se vratio i 1975., kada je bio na vrhuncu filmske karijere, sa TV šouom Čovek od 2.000 godina, za koji su scenario napisali Bruks i Karl Rajner. Bruks je čovek koji tvrdi da ima 2.000 godina i koga intervjuiše TV novinar (Rajner). Novinar mu postavlja ozbiljna pitanja o istoriji čovečanstva a Bruks daje odgovore u svom stilu. Iste godine je kreirao i TV seriju Kad su stvari bile trule, koja se davala jednu sezonu i imala 21 epizodu. Serija je parodija na Robina Huda i bila je inspiracija Bruksu za film na slične tematike, nastao 1993.
Prešavši na film, Bruks radi kao glumac, reditelj, scenarista i producent. Prvi film mu je bio Kritičar (1963), animirana satira na umetnički i ezoterični film, osmišljena od Bruksa i u režiji Ernesta Pintofa, kroz koju se čuju Bruksovi zvučni komentari. Film je dobio Oskara za najbolji kratki film.
Bruksov prvi igrani film Producenti (1968), u režiji i po scenariju samog Bruksa, koji međutim ne igra u filmu, je crna komedija o dva pozorišna producenta (izvanredni Zero Mostel i Džin Vajlder), koji dolaze na originalnu ideju kako da zarade - prikupiće od svojih finansijera (matore bogate žene) više novca nego što im treba za predstavu, produciraće užasnu predstavu koja će doživeti katastrofu na premijeri i nikada više neće biti izvedena, posle čega ne moraju da vrate novac finansijerkama. Treba još samo naći predstavu koja je sigurni neuspeh i oni biraju mjuzikl po imenu “Proleće za Hitlera”, sa očajnom glumačkom podelom. No, đavo nikad ne spava... Film je imao užasne kritike (išle su čak do iz temelja odvratno i nevešto) i malu zaradu na blagajnama, da bi potom neočekivano dobio Oskara za najbolji originalni scenario. Film je potom postigao kultni andergraund status, najpre na američkim koledžima, a kasnije, nakon što se pojavio na videu, i širom sveta. Štaviše, Bruks je ovaj film kasnije pretvorio i u mjuzikl, koji je postao jedna od najpopularnijih predstava na Brodveju.
Od filmova koji nisu parodije bio mu je vrlo zapažen film Tišina, smejemo se (1976), urnebesni nemi film (prvi nemi film snimljen posle 40 godina), sa velikom ekipom zvezda, u kome jedinu reč Ne! izgovara poznati pantomimičar Marsel Marso. Ovo je i prvi igrani film u kojem Mel Bruks igra glavnu ulogu.
1983. je sa suprugom En Bankroft glumio glavne ulogu u filmu Biti il' ne biti (film) (1983), rimejku čuvenog filma Ernesta Ljubiča iz 1940. u kojem su svojevremeno briljirali Džek Beni i Karol Lombard.
Poslednji neparodijski film koji je režirao bio je “Život je smrdljiv” (1991), u kojem igra bogatog biznismena koji se opkladi da može da preživi na ulici bez para, što se pokaže težim zadatkom nego što je mislio. Iako simpatičan, film nije na njegovom očekivanom nivou a doživeo je i komercijalni neuspeh.
Iako je ostavio značajan trag na mnogim poljima šou biznisa, Bruks će nesumnjivo najviše biti zapamćen po svojim parodijama, koje su se odnosile na širok spektar događaja, pojava i ličnosti, i koje su skoro sve bile jako gledane i komercijalno uspešne.
Parodijama pripadaju i dva komercijalno najuspešnija filma koje je režirao, oba prikazana iste 1974. godine. Najpre su se pojavila Vruća sedla, urnebesna parodija na vestern filmove, a potom i Mladi Frankenštajn, inteligentna parodija na filmove o Frankenštajnu, sa Džin Vajlderom u glavnoj ulozi.
Parodiji se ponovo vraća 1977. godine, režirajući Visoku napetost, finansijski vrlo uspešnu parodiju na filmove Alfreda Hičkoka, u koju je izuzetno vešto uspeo da ukomponuje karikature na skoro sve najpoznatije scene i motive iz Hičkokovih filmova. Film je prava poslastica za Hičkokove fanove. Inače, ovo je bio prvi film kojeg je producirao sam Bruks.
U većini ovih filmova, kao i u kasnijim parodijama, Bruks često sarađuje sa sličnom ekipom glumaca: Džin Vajlder, Dom DeLuis, Medlin Kan, Harvi Korman, Kloris Ličmen i Ron Keri. Dom DeLuis se pojavio u čak 6 od 12 Bruksovih filmova, kao jedina osoba koja je glumila u više njegovih filmova nego sam Mel Bruks.
Tokom 1980-ih režirao je samo dva filma, oba jako uspešne parodije, koje su stekle kultni status i bile prilično gledane i u Srbiji. Prvi od njih bio je Istorija sveta, prvi deo (1981), u kome na prilično duhovit način karikira pojedine periode u razvoju čovečanstva, kao što su evolucija (u početnoj sceni majmuni parodiraju čuvenu scenu iz 2001: Odiseja u svemiru sa majmunima koji se uspravljaju uz miziku iz Tako je govorio Zaratustra Riharda Štrausa), Rimsko carstvo (uključujući i Isusa i Mojsija), Inkvizicija ili Francuska revolucija. Mel Bruks se pojavljuje u nekoliko uloga, između ostalih i kao Mojsije, Torkemada i kralj Luj XVI. Zanimljivo je da je kao ovaj poslednji lik, za saundtrak ovog filma Bruks snimio rep tačku pod nazivom Dobro je biti kralj, koja je izdata kao singl neočekivano postala disko hit. Na žalost, iako se najavljuje u odjavnoj špici, nastavak ovog filma nikada nije snimljen.
1987. snimio je svoj najkomercijalniji film (računajući i prodaju na videu) Svemirske lopte , uspelu parodiju na SF filmove, koja za osnovu ima serijal “Zvezdani ratovi”, ali stiže da ima citate i iz drugih filmova, na primer “Planeta majmuna” (1968) ili “Dogodilo se jedne noći” (1934). Mel Bruks se u filmu pojavljuje u dve uloge: kao predsednik Skrub i kao Jogurt (parodija na Jodu iz Zvezdanih ratova).
Poslednja dva filma koja je režirao bili su takođe parodije. Robin Hud: Muškarci u hulahopkama (1993) pojavio se na talasu uspeha filma o Robinu Hudu iz 1991. (sa Kevinom Kostnerom u glavnoj ulozi) i bio prilično uspešan i umetnički i komercijalno, dok Drakula: Mrtav i voljen (1995), sa Lesli Nilsenom u naslovnoj ulozi, ni izdaleka nije bio tako dobar.
Uspešno je film “Producenti” preneo na Brodvej 2001. godine, postigavši velike uspehe sa istoimenom predstavom. Predstava je dobila rekordnih 12 Tonija, srušivši 37 godina star rekord predstave “Helou, Doli”, koja ih je imala samo 10. Posle toga se ohrabrio da na pozorišne daske prenese i Frankenštajna juniora kao mjuzikl. Premijera je bila 2007. u Sijetlu, gde je predstava prikazivana dva meseca, nakon čega se preselila na Brodvej.
Poslednjih godina često daje glas u pojedinim animiranim produkcijama, na primer u filmu “Roboti” (2005) ili TV seriji Svemirske lopte (2008).
Počev od 1980-ih Bruks se okušao i u produkciji ozbiljnijih filmova, koristeći za to sopstvenu kompaniju Bruksfilms. U produkciji ove kompanije nastali su i tako poznati filmovi kao što su Čovek slon (1980), u režiji Dejvida Linča sa Entoni Hopkinsom u glavnoj ulozi, Muva (1986) u režiji Dejvida Kronenberga, ili Frensis (1982), sa Džesikom Lang u glavnoj ulozi. Kompanija je prizvodila i komedije, među kojima se posebno ističe Moja najbolja godina (1982), u režiji Ričarda Bendžamina sa Piter O'Tulom u glavnoj ulozi.
Jedan je od retkih koji su dobili sve četiri velike nagrade u šou biznisu: Oskar, Emi, Gremi i Toni.
Dobio je nagrade Hugo i Nebula za film “Frankenštajn junior”.
U glasanju 2005. izabran je od kolega komičara među 50 najboljih američkih komičara.
Tri njegova filma su u glasanju Američkog filmskog instituta izabrana među 100 najboljih američkih filmskih komedija 20. veka (“Vruća sedla” (#6), “Producenti” (#11) i “Frankenštajn junior” (#13)).
Bio je u braku sa Florens Baum od 1951. do razvoda 1961., sa kojom ima troje dece.
Drugi brak mu je bio sa mnogo poznatijom En Bankroft i trajao je od 1964. do njene smrti 2005. Iz ovog braka imaju sina Maksimilijana. Zanimljivo je da su sve troje (Mel, En i Maksimilijan) dobitnici nagrade Emi.
Uoči brodvejske premijere “Producenata” novinari si ga pitali da li se plaši neuspeha, budući da je predstava koštala 40.000.000$. Parodirajući zaplet predstave, Bruks je u šaljivom stilu odgovorio: Ako propadne, uzeću preostalih 60.000.000$ i letim za Rio.
Sa En Bankroft se prvi put sreo u nekom TV talk show, u kojem su oboje nastupili. Posle nastupa, Bruks je platio ženi iz produkcije da mu kaže gde će En ići na večeru, kako bi i on mogao da ode tamo, “slučajno” naleti na nju i počne razgovor. Venčali su se u njujorškoj gradskoj većnici, a svedoci na venčanju bili su im prolazni konobari.
- The Producers (1968)
- The Twelve Chairs (1970)
- Blazing Saddles (1974)
- Young Frankenstein (1974)
- Silent Movie (1976)
- High Anxiety (1977)
- History of the World, Part I (1981)
- Spaceballs (1987)
- Life Stinks (1991)
- Robin Hood: Men in Tights (1993)
- Dracula: Dead and Loving It (1995)
- Mel Brooks na sajtu IMDb
- TonyAwards.com Interview with Mel Brooks Arhivirano 2007-04-23 na Wayback Machine-u
- Interview with Mel Brooks biographer James Robert Parish
