Ozrenski partizanski odred (Bosna)
| Ozrenski partizanski odred | |
|---|---|
 Jugoslovenska partizanska zastava | |
| Postojanje | avgust 1941 — 18. aprila 1942. Mesto formiranja: Ozren |
| Formacija | odred |
| Deo | Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije |
| Komandanti | |
| Komandant | Todor Vujasinović |
| Politički komesar | Pašaga Mandžić |
Ozrenski partizanski narodnooslobodilački partizanski (NOP) odred formiran je krajem avgusta 1941. godine od ustaničkih grupa iz sela na području planine Ozrena, kod Doboja i planine Trebave. Prilikom formiranja imao je tri čete i jedan vod sa oko 500 boraca, od kojih nisu bili svi naoružani. Pošto se nalazio pod komandom Operativnog štaba za tuzlansku oblast bio je u početku ustanka nazivan i Drugi bataljon NOP odreda Tuzlanske oblasti.
Prilikom formiranja odreda Štab odreda su sačinjavali — komandant Todor Vujasinović, politički komesar Pašaga Mandžić, zamenik komandanta Todor Panić, bivši podoficir Jugoslovenske vojske. Odmah je bila formirana i bolnica odreda, a njen rukovodilac je bila Dušanka Vajić, učiteljica iz Trbuka.
Na jednom od prvih savjetovanja komandnog kadra i ostalih aktivista zvanično je imenovan štab Ozrenskog odreda, kao i komande pojedinih sektora. Štab odreda su činili: [1]
- komandant Todor Vujasinović
- politički komesar Pašaga Mandžić
Komandu Maglajskog sektora sačinjavali su Božo Spasojević i Fikret Dedić, Dobojski sektor su vodili Cvijetin Todić i Josip Jovanović, a Gračanički Todor Panić.[1] Sektori su ubrzo izrasli u jake bataljone.[1]
Odred je već na početku imao oko 800 naoružanih boraca. Međutim, brojno stanje odreda je raslo iz dana u dan, tako da je krajem 1941. godine brojao više od 1.000 boraca.[1]
Od samog formiranja odred se isticao čestim napadima na neprijateljska uporišta i komunikacije u dolinama reka Bosne, Spreče i Krivaje. Ubrzo po formiranju, 23. avgusta 1941. u sadejstvu sa drugim jedinicama, koje su bile pod komandom Štaba za tuzlansku oblast, učestvovao je u napadu na Doboj i Maglaj, kao i u zapleni municije koju je neprijatelj skladištio u šećerani u Usori. U novembru je narastao na četiri bataljona i u to vreme skoro potpuno paralisao saobraćaj na komunikacijama u dobojsko-ozrenskom području. Vodio je i borbe sa Nemcima i ustašama — 10. novembra na pruzi Doboj—Maglaj, 14. novembra na pruzi Doboj—Tuzla, 16. novembra u blizini sela Lipca, kod Doboja.
Da bih uništile Ozrenski partizanski odred jake ustaško-domobranske snage, uz podršku artiljerije, su 3. decembra započele ofanzivu iz dolina reka Bosne i Spreče. U ovoj ofanzivi, koja je trajala do 12. decembra, odred je pretrpeo znatne gubitke od oko 120 ranjenih i ubijenih boraca. Pored teških gubitaka, odred je uspeo da opstane na svojoj teritoriji.
Druga neprijateljska ofanziva pokrenuta protiv Odreda usledila je 9. januara 1942, kada su domobranske jedinice, potpomognute delovima 750. puka nemačke 718. pešadijske divizije ponovo pokušale da unište odred. Od 29. januara do 4. februara odred je vodio teške borbe, sa jakim nemačkim (dva puka 718. divizije i jedan puk 342. divizije) i ustaško-domobranskim snagama, uspevši da izbegne okruženje. U ovim borbama imao je oko 70 poginulih i 100 ranjenih boraca. 14. januara 1942. godine, početkom neprijateljske ofanzive, izaslanik Draže Mihailovića Dragoslav Račić, komandant Cerske četničke brigade, pokušao je da Ozrenski NOP odred stavi pod četničku komandu.[2] Jedan partizanski vod koji se tome odupro četnici su razoružali, ali mu preuzimanje odreda nije uspelo.[2]
Posle završetka ofanzive odred je u kratkom vremenu uspeo da povrati izgubljenu teritoriju, ali tada zapada u veliku političku krizu. U ovom periodu je došlo do oštrih podela između partizana i četnika u istočnoj Bosni. Boračka masa, sastavljena uglavnom od seljaka, umnogome je podlegla četničkoj propagandi i defetizmu o besmislu borbe protiv Nemaca. Tome je u prilog išla i oštra zima 1941/42. godine.
Aprila 1942. na teritoriju Ozrenskog partizanskog odreda stigao je Prvi istočnobosanski proleterski bataljon (ili Udarni bataljon), sastavljen od prekaljenih boraca Romanijskog, Zeničkog i Ozrenskog partizanskog odreda, koji je vodio Svetozar Vukmanović Tempo.[3] Glavni zadatak Udarnog bataljona bio je da sredi situaciju u Ozrenskom odredu, gdje su četnički elementi počeli razbijati borbeno jedinstvo boraca.[1] Za 18. april bilo je zakazano savjetovanje u selu Brezicima, na koje su pozvani predstavnici vojnih i pozadinskih vlasti Ozrenskog odreda i veći broj uticajnih ljudi i mještana sa ove teritorije.[3] Dok su se borci odmarali u Brezicama, a štabovi Udarnog bataljona i Ozrenskog odreda kovali planove, Cvijetin Todić je, pomognut oficirima koji su poslati iz Srbije, organizovano četničku pobunu.[3] Okupivši oko 200-300 naoružanih četnika, on je rano ujutro 18. aprila napao sabrane partizanske vođe i proleterski bataljon.[1]
Borba se za tren oka rasplamsala kod svih četa. Četnici su bili prodrli do Škole koja se nalazila u centru sela. Cvijetin Todić je sa oko 350 četnika izvršio iznenadni mučki napad na naš bataljon u Brezicima. Potpuno iznenađenu Četvrtu četu, koja je bila najisturenija, četnici su uspjeli donekle da razbiju.[3]
– Mitar Mirić, jedan od boraca
Prilikom napada, Treća četa je pretrpjela najviše gubitaka, jer je bila prva na udaru četnika i potpuno iznenađena. No, nakon što su Druga i Prva četa stupile u odbranu, četnici su odbijeni.[1] U borbi s četnicima poginuo je i politički komesar Husinske čete Petar Miljanović,[4] a ranjen je i sam komandant Ozrenskog partizanskog odreda, Todor Vujasinović.
Sutradan, 19. aprila, stižu vesti da je svuda rasulo, da se Romanijski odred i odred »Zvijezda« bore protiv četničkih pučista, te proleterski bataljon, ozrenski štab i nešto boraca napuštaju teritoriju Ozrena.[3] Nakon njihovog povlačenja, Cvijetin Todić preuzima komandu nad svim jedinicama Ozrenskog odreda, proglašava ga četničkim, i kreće u potjeru za preostalim partizanima i ranjenicima.[3]
Ubrzo potom, povezuje se sa Nijemcima i vlastima NDH i sa njima sklapa sporazum o međusobnoj saradnji.[3]
U okviru Ozrenskog partizanskog odreda nalazila se i Husinska rudarska partizanska četa, sastavljena od rudara iz rudnika Kreke i mesta Husino, kod Tuzle. Ova četa je bila formirana krajem avgusta 1941. od boraca-rudara koji su se već nalazili u Odredu i veće grupe boraca koja je tada došla u partizane. Naime, pošto je na početku ustanka, bilo jako teško doći do naoružanja i druge vojne opreme, grupa rudara Hrvata, predvođena Petrom Miljanovićem i Ivom Bojanićem, a u dogovoru sa Oblasnim komitetom KPJ za Tuzlu, prijavila se u Ustaški tabor u Bukinju. Posle izvesnog vremena provedenih u ustašama, gde su dobili uniforme, oružje i municiju, oni su prešli u partizane.
Među borcima ove čete bio je i rudar Pejo Marković (1920—1941), u čiju je čast borac Miloš Popović Đurin, ispevao poznatu partizansku pesmu „Konjuh planinom”. Takođe jedan od boraca ove čete je bio i Mijo Kerošević, sinovac poznatog rudara Jure Keroševića, koji je bio jedan od vođa poznate Husinske bune iz 1920. godine. Od svih rudara-boraca ove čete jedino je Mijo dočekao kraj rata. Nekoliko boraca ove čete proglašeno je za narodne heroje.
Neki od boraca Ozrenskog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda koji su odlikovani Ordenom narodnog heroja:
- Pero Bosić, borac odreda
- Petar Dokić, politički komesar bataljona
- Josip Jovanović, politički radnik u odredu
- Mijo Kerošević, borac Rudarske čete
- Miloš Kupres, komandir Rudarske čete u Udarnom bataljonu
- Simo Lukić, politički komesar odreda
- Pašaga Mandžić, prvi politički komesar odreda
- Pejo Marković, borac brigade
- Petar Miljanović, politički komesar Rudarske čete
- Todor Panić, zamenik komandanta odreda
- Vojna enciklopedija (knjiga šesta), Beograd 1973. godina
- „Narodni heroji Jugoslavije”. Beograd: Mladost. 1975.
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. „Narodna knjiga” Beograd i „Partizanska knjiga” Ljubljana, 1980. godina.