Karijon
| Karijon Carillon | |
|---|---|
 | |
Karijon (od francuskog: carillon) kog Nijemci zovu glockenspiel[1], je udaralački muzički instrument koji se sastoji od najmanje 23 ljevanih brončanih zvona fiksno ovješenih, ugođenih kromatskim redoslijedom (u pola koraka), koja omogućuju harmonično izvođenje akorda.[2]
Karijoni su najčešće smješteni po zvonicima, a sviraju se uz pomoć klavijature, koja sadrži drvene poluge i pedale spojene sa klavijaturom. Puno su rjeđi karijoni sa klavijaturom od slonovače koja je povezana sa elektromotorom koji pomiče poluge i batove zvona, ali oni ne omogućuju varijacije raznih pritiska. Na pojedinim instrumentima dio raspona je sposoban za automatsko sviranje pomoću perforiranih valjaka.[2]
Većina karijona ima od 3 do 4 oktave, a pojedini 5 pa čak i 6. Najteže zvono bordon, koje proizvodi najnižu notu, često je teško od 6 do 8 tona (kojiput 10 ili 12). Najteži bordon na svijetu, je onaj u njujorškoj crkvi Riverside, on ima 20 tona. Zvona koja proizvode visoke note su manja i lakša. Sviranje velikih starih karijona, pomoću ruku i stopala - zahtijeva velik fizički napor, jer treba zanjihati i po pedesetak kilograma.[2]
Većina karijonske muzike je aranžirana za određeni instrument od strane njegovog svirača. Barokna muzika 17 i 18. vijeka bila je prilagođena zvonima. Dobar dio opusa; Vivaldija, Couperina, Corellija, Händela, Bacha i Mozarta lako se mogao izvesti na karijonu. Dok se za djela romantične muzike 19. vijeka i suvremena djela to nemože reći, pa se pažljivo biraju.[2]
Ime karijon orginalno se pojavilo u Francuskoj za četiri satna zvona (otuda srednjovjekovni latinski naziv quadrilionem), a kasnije se odnosilo na bilo koju grupu fiksnih zvona. Tokom 14. vijeka izumljen je rotacioni valjak sa utezima koji se mogao spojiti na sat, čiji su klinovi pokretali poluge povezane sa batovima koja su udarala u zvona. Sljedećih 150 godina pravljena su takva satna zvona koja su mogla odsvirati jednostavne melodije u zvonicima crkava i gradskih vijećnica.[2]
Interes za muzički potencijal zvona bio je najveći po Belgiji i Nizozemskoj, pa njihova zvona imala su bolji zvuk.[2]
Grupa zvona koji je danas zovemo karijon nastala su u Flandriji, vjerojatno u Aalstu ili Antwerpenu, negdje oko 1480. Flamanci su osmislili drvenu klavijaturu koja je pokretala valjak na zvonjenje. Ova je inovacija postala popularna u Belgiji, Nizozemskoj i sjevernoj Francuskoj, ali je široko prihvaćena tek u moderno doba.[2]
Karijoni su svoj zenit imali u drugoj polovici 17. vijeka sa Nizozemcima Françoisom i Pierreom Hémonyjem, koji su prvi precizno ugodili zvona, i dovršili proces koji je počeo 200 godina ranije. Tokom 19. vijeka tehnika ljevanja i ugađanja zvona pomalo je pala u zaborav, jer su se narudžbe za izradu novih prorjedile, pa su se tada izrađeni karijoni brzo raspadali. Obnovu tehnike provela je 1890-ih engleska livnica John Taylor and Company iz Loughborougha.[2]
Belgijski grad Mechelen]], postao je od 16. vijeka centar karijonske umjetnosti, on je prvi zaposlio gradskog karijonjera 1557. u katedrali sv. Rombolda. Njegov nasljednik Jef Denyn, koji je bio karijonjer od 1881. do 1941., jako se angažirao u popularizaciji tog instrumenta. On je 1922. osnovao prvu školu za karijon i izdavačku kuću specijaliziranu za taj instrument.
Te iste godine pojavili su se prvi karijoni u Sjedinjenim Američkim Državama, a nešto kasnije izgrađena su i dva najveća na svijetu, svaki sa 72 zvona, jedan u njujorškoj crkvi Riverside, a drugi u Rockefellerovoj kapeli Univerziteta u Chicagu.[2]
- Carillon (en)
- World Carillon Federation (en)