Etničko čišćenje

Etničko čišćenje (ili samo čišćenje) je eufemistički izraz kojim se opisuju nasilne akcije koje za cilj imaju uklanjanje određene etničke zajednice, u pravilu manjinske, u cilju postizanja etničke homogenosti na određenoj teritoriji, a koje uključuju razne oblike nasilja - od ubistva, silovanja, mučenja i zastrašivanja do nasilnog proterivanja.

Ovaj termin je ušao u globalnu upotrebu tokom jugoslovenskih ratova 1990-ih.

Termin etničko čišćenje ušao je u široku upotrebu u svetskim medijima počev od 1992, a u vezi sa nasilnim preseljenjima koja su pratila ratove na teritoriji bivše SFRJ. Ovaj termin potiče iz srpsko-hrvatskog jezika.

Vuk Karadžić upotrebljava reč očistiti da opiše šta se desilo sa Turcima (odnosno muslimanima) u Beogradu nakon što su srpski ustanici zauzeli grad 1806.^[1] Ovo je jedna od najranijih upotreba termina čišćenje u značenju etničkog čišćenja.

Čišćenje granica (rus. очистка границ) je izraz koji je korišćen 1930-ih u SSSR-u za uklanjanje i preseljenje Poljaka iz pograničnih oblasti.^[2] Nacistička administracija u hitlerovskoj Nemačkoj koristila je sličan termin za opis oblasti lišenih jevrejskog stanovništva nem. judenrein, „čisto od Jevreja“.

Početkom Drugog svetskog rata, 1941, u zapisima hrvatskog ustaškog oficira Viktora Gutića, kao i u knjizi „Homogena Srbija“, ideologa četničkog pokreta Stevana Moljevića, pominje se čišćenje teritorije od neželjenih elemenata - stanovništva. Tokom tog rata, ustaški režim NDH je u praksi sprovodio velike akcije proterivanja i/ili likvidacije neželjenih etničkih grupa (Srba, Jevreja, Roma), koje su nekad označavane kao čišćenje. Četnici su, s druge strane, sprovodili masovne likvidacije nesrpskog stanovništva na teritorijama pod svojom kontrolom.

U memorandumu Vase Čubrilovića "Manjinski problem u novoj Jugoslaviji" iz 1944. godine se prvi put u srpskohrvatskom jeziku upotrebljava termin “etnički čist”.^[3]

Glavni članak: Etničko čišćenje Čerkeza

1864., carska Rusija je provela masovnu deportaciju Čerkeza iz sjevernog Kavkaza po završetku kavkaskih ratova. Čerkezi su naime pružali otpor ruskoj invaziji preko jednog stoljeća, te je stoga odlučeno da ih se kazni prisilnim raseljavanjem, pošto je ruski car smatrao da ih se ne može potčiniti.

Prema procjenama, deportirano je između 700.000^[4] do milion Čerkeza, uglavnom putem brodova preko Crnog mora na područje današnje Turske, a možda je i do 50% umrlo kao posljedica tog postupka.^[5] Najniže procjene govore o minimumu od 100.000 poginulih tijekom tog egzila.^[6]

Glavni članak: Prisilno raseljavanje u Sovjetskom Savezu

Prema nekim procjenama, tijekom Staljinove vladavine, oko 6 milijuna ljudi je raseljeno u Sovjetskom Savezu od 1920-ih do 1950-ih, kako bi se stanovništvo izmiješalo te tako nijedan narod ne bi bio homogen, što je on smatrao umanjivanjem prijetnje sovjetskoj državi. Nakon njegove smrti, Nikita Hruščov je 1956. osudio deportacije te je takva praska ukinuta.

Glavni članak: Ratovi u bivšoj Jugoslaviji

Pred početak jugoslovenskih ratova, odnosno neposredno pred početak i za vreme antibirokratske revolucije u drugoj polovini 1980-ih, mediji u Beogradu su sistematski optuživali Albance u SAP Kosovo, a posredno i tadašnje pokrajinske vlasti, da su odgovorni za tadašnji egzodus Srba i Crnogorca iz Pokrajine, odnosno da postoji dobro organizovani separatistički pokret čiji je cilj etnički čisto Kosovo. Isti izraz koristi i Nafi, fiktivni lik ekstremnog albanskog separatista u igranom filmu Opasni trag iz 1984. godine, kako bi opisao ciljeve svoje terorističke organizacije.

Glavni članci: Rat u Bosni i Hercegovini i Bosanski genocid

Tadeuš Mazovjecki, bivši predsednik poljske vlade, koga su Ujedinjene Nacije imenovale za opunomoćenog izaslanika za ljudska prava u bivšoj Jugoslaviji, u svom izveštaju iz 1992. izričito je ukazao da etnička čišćenja u Bosni nisu bila posledica nego cilj rata.^[7] On je napravio razliku između dva načina vođenja rata:

• diskriminacije i zločina, koje su činile sve strane i
• etničkog čišćenja, koje su pre svega sprovodili Srbi.

U izvještaju UN se kaže da je etničko čišćenje od strane srpskih snaga bilo "sistematsko i očigledno dobro planirano".^[8] Za najbrutalnije vidove «etničkog čišćenja» na početku rata u BiH odgovorne su paravojne jedinice. Dve jedinice koje su odigrale veliku ulogu u etničkom čišćenju u BiH su "Četnici" Vojislava Šešelja i "Tigrovi" Željka Ražnjatovića Arkana.^[8] Ove paravojne jedinice su pokrenule operacije iz Republike Srbije, gde su se nalazili njihovi kampovi za obuku.^[8] Noel Malcolm takođe ocjenjuje da etničko čišćenje u BiH nije bilo samo popratna ratna pojava, već zapravo glavni dio političkog plana koji je trebalo ostvariti ratnim sredstvima, naime stvaranje homogenih srpskih područja koja će se na kraju moći pripojiti drugim srpskim područjima, pa i samoj Srbiji, kako bi se stvorila Velika Srbija.^[9]

Optuženo je i nekoliko hrvatskih generala i ratnih vođa za učešće u udruženom zločinačkom pothvatu sa ciljem da etnički očiste dijelove Bosne i Hercegovine, koju je trebalo priključiti "Velikoj Hrvatskoj".^[10]

Glavni članci: Rat u Hrvatskoj i Operacija Oluja

Prema navodima tužilaštva Suda za ratne zločine na prostoru bivše Jugoslavije, tokom rata u Hrvatskoj oko 160,000 Hrvata je bilo proterano sa teritorija pod kontrolom srpskih snaga.^[11] Za nedjela etničkog čišćenja koje su počinili srpski dobrovoljci i JNA za vrijeme rata u Hrvatskoj bio je osuđen vođa pobunjenih Srba Milan Martić^[12], kao i mnogi drugi politički i vojni lideri.

Takođe, haško tužiteljstvo smatra da je udruženi zločinački pothvat hrvatskog vođstva bio na delu za vrijeme akcije "Oluja".^[13] Vijeće je zaključilo da su hrvatske vojne snage i Specijalna policija počinili veliki broj zločina nad civilnim stanovništvom, u okviru udruženog zločinačkog pothvata koji je imao za cilj trajno uklanjanje srpskog stanovništva s područja Krajine, silom ili prijetnjom silom, što je predstavljalo i uključivalo deportaciju, prisilno premještanje i progon putem uvođenja restriktivnih i diskriminacijskih mjera, protupravnih napada na civile i civilne objekte, deportaciju i prisilno premještanje.^[14]

Glavni članci: Kosovski rat i Operacija Potkovica

Prema presudi Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju "kosovskoj šestorki", srpske snage su u proleće 1999. "na organizovan način, uz značajnu upotrebu državnih resursa" sproveli široku kampanju nasilja nad albanskim civilima, s ciljem da ih proteraju sa Kosova i tako održe političku kontrolu Beograda nad pokrajinom.^[15] U okviru kampanje nasilja, Albanci su masovno proterivani iz svojih domova, ubijani, seksualno zlostavljani, dok su njihovi verski objekti uništavani.^[16]

Predsedavajući sudija Ijan Bonomi je izričući presudu rekao da su "Hotimične akcije tih snaga tokom te kampanje izazvale odlazak najmanje 700.000 Albanaca sa Kosova u kratkom vremenskom periodu od kraja marta do početka juna 1999".^[15]

Kada je nakon 78 dana NATO bombardovanja Srbija bila primorana da se povuče sa Kosova, proterani Albanci su se vratili, ali su mnogi kosovski Srbi proterani.

• Progon Gruzijaca iz Južne Osetije odigrao se 2008. nakon rusko-gruzijskog rata kada su Južnu Osetiju - separatističku sjevernu regiju u sastavu Gruzije - zauzele vojne snage Ruske Federacije i Južne Osetije. Human Rights Watch (HRW) procjenjuje da je barem 22.000 Gruzijaca protjerano iz te regije,^[17] dok UNHCR navodi brojku od 15.000 osoba.^[18] Bilo je to prvo etničko čišćenje na tlu moderne Evrope 21. vijeka. Protjerivanje se odvijalo putem pljačke, paleži i uništavanja imovine i kuća Gruzijaca, kao i putem zastrašivanja i silovanja stanovništva.
• 2012., sirijska pravoslavna crkva je izvjestila kako antivladini džihadisti provode progon sirijskih kršćana tijekom sirijskog rata.^[19][20]

• Genocid
• Holokaust
• Razmena stanovništva
• Humano preseljenje
• Brisanje identiteta
• Jasenovački logor
• Operacija Potkovica
• Udruženi zločinački poduhvat

• Colarusso, John; Richmond, Walter, The Conquest and Deportation of the Circassians 
• Hoppe, Hans-Joachim Von (2.10. 2011), Die Tscherkessen – ein unbekanntes Volk erwacht, Eurasisches Magazin 
• Horvath, Csaba (2011), Ethno-demographic changes in the Caucasus 1860-1960, International Relations Quarterly, arhivirano iz originala na datum 2016-03-04, pristupljeno 2015-04-18 
• Human Rights Watch (23.1. 2009). „Up in Flames: Humanitarian Law Violations and Civilian Victims in the Conflict over South Ossetia”. 
• Visoki povjerenik za ljudska prava UN-a (2008). „Ethnic Cleansing of Georgians Resulted from Russian Invasion and Occupation since August 8, 2008”. 

• The policy of ethnic cleansing Arhivirano 2012-05-04 na Wayback Machine-u (Izvještaj UN o etničkom čišćenju u BiH)
• Tadeuš Mazovjecki, ETNICKO CISCENJE U BANJA LUCI Arhivirano 2009-04-04 na Wayback Machine-u