1740

Ovo je članak o godini 1740.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija:	1710-e  1720-e  1730-e  – 1740-e –  1750-e  1760-e  1770-e
Godine:	1737 1738 1739 – 1740 – 1741 1742 1743

1740. po kalendarima

Gregorijanski	1740. (MDCCXL)
Ab urbe condita	2493.
Islamski	1152–1153.
Iranski	1118–1119.
Hebrejski	5500–5501.
Bizantski	7248–7249.
Koptski	1456–1457.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1795–1796.
• Shaka Samvat	1662–1663.
• Kali Yuga	4841–4842.
Kineski
• Kontinualno	4376–4377.
• 60 godina	Yang Metal Majmun (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11740.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1740 (MDCCXL) bila je prijestupna godina koja počinje u petak po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u utorak po julijanskom kalendaru.

• 9. 1. - Holandski brod Rooswijk potonuo pored Engleske na putu ka Istoku, sa svih 237 mornara.
• januar-februar - Velika hladnoća u Evropi. U Irskoj počinje Godina pokolja i velika glad 1740-41.
  • 1740-42 - Hiljade Srba krajišnika se zbog gladi vraća iz Like, Korduna i Banije u Bosnu, ili odlaze u Slavoniju i dan. Vojvodinu.^[1] Takođe i Hrvati, npr. iz Brinja i Modruša u Jarminu kod Vinkovaca.
  • Glad se ove godine pominje i u pismima crnogorskih glavara Mlečanima.^[2]

• 5. 2. - Papa priznaje nezavisnost i prava San Marina, kojeg je prošlog oktobra okupirao legat Ravenne kardinal Gulio Alberoni - to je dan svete Agate, koja se usvaja za zaštitnicu državice.
• 6. 2. - Umro je papa Klement XII. Konklava za izbor novog pape će trajati pola godine, jedan favorit, kardinal Pietro Ottoboni umire ubrzo nakon njenog početka. Proburbonski kardinali će glasati za Pompea Aldrovandija, ali on neće imati potrebnu većinu...
• 21. 2. - U Cremoni umire Girolamo Amati, poslednji majstor-graditelj violina iz porodice Amati.
• februar - Persijski vladar Nader-šah Afšar dovršava kampanju disciplinovanja vladara Sindha, epilog prošlogodišnje kampanje protiv Mogulskog carstva u Indiji. Vicekralj u Persiji je njegov sin Reza Qoli Mirza - nakon što su do njega došle glasine o očevoj smrti, on se priprema za preuzimanje prestola i likvidira poslednje Safavide, Tahmaspa II i Abbasa III.
  • Nader-šah na povratku iz Indije najesen odlazi u Centralnu Aziju gde preuzima sizerenstvo nad Buharskim i Hivanskim kanatom.

• mart - Rat Jenkinsovog uha: Britanci izvode izviđačko-ofanzivnu operaciju prema Cartagena de Indias (dan. Kolumbija) i uništavaju tvrđavu San Lorenzo u Panami.
• mart - Francuska kampanja protiv Chickasawa blizu današnjeg Memphis, Tennessee: završena je mirom nakon nešto čarkanja i umiranja oko 500 Francuza od bolesti.

• 8. 4. - Obala komaraca: u kontekstu rata sa Špancima, Britanci su potpisali Ugovor o prijateljstvu i savezu, vrstu protektorata, sa Edwardom, vladarom Miskitoa.
• 16. 4. - Ali-paša Hećimoglu je prebačen iz Bosne u Egipat (da uguši bunu mamelučkih begova^[3]), a u srpnju po treći put dolazi Abdulah-paša Muhsinzade. "Od Ali-pašina vremena do 1835. sastajalo se svake godine na 4. ševala ajansko vijeće...". Obnavljaju se naselja uz Savu i Unu, osim Jasenovca i Dobora, ulogu Dobora preuzima Derventa a u Brčkom je sagrađena mala palanka.^[4]
• 26. 4. - Bitka kod Girije: Alivardi Khan je zbacio Sarfaraz Khana, postaje nawab Bengala (do 1756).
• 28. 4. - Umire Baji Rao I, peshwa, tj. "premijer", Maratskog carstva, nasleđuje ga sin Balaji Baji Rao (do 1761) - carstvo u sledećem periodu dostiže teritorijalni maksimum, ali se pretvara u konfederaciju sa carem, chhatrapati-jem, kao figurom.
• proleće - Posle više od dve godine pokušaja, Turcima pošlo za rukom da potuku Kuče i Klimente, 400 zarobljenih je odvedeno u Skadar.^[5] Sinovac paše Hodaverdi Mahmutbegovića je naterao Klimente da mu dadu taoce.^[6]

• 13. 5. - Bivši bey Tunisa Al-Husayn I ibn Ali je uhvaćen i pogubljen u Kajruaunu od strane nećaka Alija - Huseinovi sinovi su izbegli i nastavljaju borbu, Muhammad I će zbaciti Alija 1756.
• 20. 5. - Bitka kod Damalcherryja: maratski general Raghoji I Bhonsle je porazio i ubio Dost Ali Khana, nawaba Karnatičkog sultanata na jugu Indije.
• 31. 5. - Nakon smrti Friedricha Wilhelma I na prusko prijestolje dolazi njegov mladi sin Friedrich II Veliki - Kralj u Pruskoj do 1772, zatim Kralj Pruske do smrti 1786.
  • Već 3. juna ukida torturu, osim u nekoliko najtežih prestupa.
  • Ponovno otvara Prusku akademiju znanosti, s francuskim kao glavnim jezikom, s namjerom da Berlin bude centar kulture ravan Londonu ili Parizu. U septembru poziva Christiana Wolffa da se vrati na univerzitet u Halle.
• maj, krajem - Završeno rušenje novih fortifikacija u Beogradu, glavnina austrijskog garnizona prelazi 6. juna u Zemun.^[7]

• 1. 6. - Na snazi je Zakon o naseljavanju, kojim se omogućuje naturalizacija stranih protestanata, a i Jevreja, u Britanskoj Americi
• 7. 6. - Austrijanci su potpuno evakuirali Beograd, ceremonija ratifikacije mirovnog ugovora održana 11. juna na splavu na ušću Save. Dogodine će konvencijom biti rešeno razgraničenje na Velikom ratnom ostrvu.
• 13. 6. - 20. 7. - Britanci iz kolonije Džordžija neuspešno opsedaju španski St. Augustine na Floridi.
• 15. 6. - Novi pruski vladar je ustanovio orden Pour le Mérite, po ugledu na raniji De la Générosité - vojni se dodeljuje do 1918, civilni je obnovljen 1952.
• 26. 6. - Opsada Fort Mosea: Španci povratili nedavno izgubljenu tvrđavu u blizini St. Augustinea i potukli britanski garnizon.

• 8. 7. (27. 6. po j.k.) - U Sankt Peterburgu pogubljeni ranije uticajni ruski državnik Artemij Volinski i njegov rođak arhitekta Pjotr Jeropkin. Sahranjeni su pored novoizgrađene Sampsonijevske saborne crkve.

• 1. 8. - U Clivedenu, imanju britanskog prijestonasljednika Fredericka, prvi put izvedena znamenita patriotska pjesma Rule, Britannia!, povodom prošlogodišnjeg zauzeća Porto Bella u Panami.
• 17. 8. - Kardinal Prospero Lorenzo Lambertini, nadbiskup Bolonje, izabran je kao kompromisni kandidat za papu pod imenom Benedikt XIV (do 1758).

• septembar - Objavljen Anti-Makijaveli: Friedrich II Veliki idealistički odbacuje Machiavellijeve koncepcije u delu koje je uređivao Voltaire.
• 18. 9. - Rat Jenkinsovog uha: eskadron Georgea Ansona isplovljava iz Engleske, sa megalomanskim zadatkom da izazove pobunu u španskom Peruu, zauzme Panamu i galeone u Akapulku. Anson će do 1744. oploviti svet, sa 188 ljudi od prvobitnih 1.854.

• 9 - 22. 10. - Batavijski masakr, Chinezenmoord, prilikom koga je u sukobu kineskog stanovništva sa nizozemskim trupama i javanskim stanovništvom Batavije ubijeno najmanje 10.000 ljudi, većina tamošnjih Kineza.
• 17. 10. (6. 10. po j.k.) - Druga kamčatska ekspedicija: Vitus Bering osniva, ili imenuje, Petropavlovsk Kamčatski (rođendan grada).
• 20. 10. - Umire sveti rimski car Karlo VI. Nasljeđuje ga kćer Marija Terezija (23 godine, noseća sa budućim carem Josipom);
  • temeljem Pragmatičke sankcije preuzima prijestolje habsburških domena: Austrije, Češke, Ugarske-Hrvatske...;
  • odbijanje pojedinih država-članica Carstva, kao i drugih evropskih sila da priznaju Pragmatičku sankciju (Pruska, Saska, Bavarska, Francuska, Španija) izaziva ustavnu, političku i diplomatsku krizu.

• 28. 10. (17. 10. po j.k.) - Umire ruska carica Ana, nasleđuje je dvomesečni Ivan VI. (do 1741), preko majke Ane Leopoldovne praunuk Ivana V., oca pokojne carice. Prvi regent je nepopularni Ernst Johann von Biron, takođe knez Kurlandije i Semigalije.
• 30. 10. - Dvojica Wittelsbacha, Karlo I od Bavarske, suprug Marije Amalije, sestre od strica Marije Terezije, i Karlo III. Filip od Falačke, objavljuju da preuzimaju vikarijat nad Svetim rimskim carstvom. To dovodi do spora, koji je rešen nakon što je u januaru za konvikara uzet August III od Saksonije (Karlo Bavarski će biti sveti rimski car 1742-45).

• studeni - Kaštelani se vraćaju iz brda i izjavljuju pokornost mletačkom generalnom providuru u Dalmaciji - ali otpor kolona zbog loših uvjeta se nastavlja.^[8]
• 19. 11. (8. 11. po j.k.) - Prevrat na ruskom dvoru: maršal Minih je oborio regenta Birona, careva majka Ana Leopoldovna je nova namesnica. Stvarnu vlast ima Minih a zatim Andrej Osterman.
• 21. 11. - Marija Terezija postavlja svog supruga Franca Stefana za suvladara austrijskih i čeških zemalja, kako bi imao osnova za svetorimsku carsku titulu, a čime bi i ona postala carica (izabran je 1745).

• 22. 11. - Omaž donjeaustrijskih staleža Mariji Tereziji i zakletva na vernost - prvi prikaz autoriteta mlade carice.
• 26. 11. - Abraham Petros I Ardzivian je proglašen za katolikosa-patrijarha Armenske katoličke crkve - dobio je potvrdu i palij od pape 1742. kada crkva formalno nastaje.
• 29. 11. - Crnogorci Katunjani uništili selo Ubli, zbog čega mletački ambasador na Porti traži njihovo kažnjavanje.^[9]

• 3. 12. - Papa izdaje prvu encikliku u današnjem smislu reči: Ubi primum govori o dužnostima biskupa i njihovoj administraciji.
• decembar - Umro mitropolit dabrobosanski Melentije Milenković, naslediće ga Gavrilo (1741-52). Melentije je umro "tajanstveno i naprasno", za njegovu smrt je sumnjičen naslednik Gavrilo.^[10]
• 16. 12. - Pruski kralj Friedrich II pokreće invaziju habsburških (austrijskih) posjeda u Šleskoj čime počinje Prvi šleski rat ili Rat za austrijsko nasljedstvo.
  • Krajišnička i banderijalna vojska iz hrvatskih i slavonskih krajeva daje razmjerno najviše boraca od svih habsburških zemalja.^[11]
  • Od 113.544 austrijska vojnika broj graničara iznosi ove godine 45.615.^[12]
  • Iz naših krajeva u ratu se ističu grof gen. Josip Kazimir Drašković i puk. Atanasije Rašković, komandant srpske milicije.
• 26. 12. - U Torinu otvoren Teatro Regio.
• 27. 12. (kalendar?) - Prusko-ruski defanzivni savez (okončan Minihovom smenom sledećeg marta, ali dve zemlje se ponovo približavaju sledeće zime).

• Velika kuga 1738., koja je pogodila habsburške zemlje, završava se ove godine.
• Posle mira 1739. najteži poreski pritisci su na niškoj, užičkoj, požeškoj (čačanskoj) i sokolskoj nahiji, što će 1746/47. dovesti do pobune Šejh Mehmeda Užičanina.^[13]
• Futoški vlastelin Čarnojević prvi naseljava Slovake u Bačkoj, u Bački Petrovac (kasnije Kisač, Gložanj itd.). U ovo vreme vlastela u Bačkoj naseljava i Mađare na svoje posede (Slovaci, Mađari i ostali su dolazili i ranije ali više pojedinačno).^[14]
• Selo Zajas u dan. zapadnoj S. Makedoniji, "islamizirano oko 1740. godine".^[15]
• Franz Anton Leopold Pontz von Engelshofen je novi guverner Tamiškog Banata (do 1757); početkom 1740-tih u oblasti je naročito jaka hajdučija.^[16]
• Oko ove godine bilo je najživlje naseljavanje "pravoslavnih Srba u Dubrovnik iz njegovog zaleđa", među njima je mnogo kožara i ćurčija.^[17]
• Kapitulacije Osmanskog carstva: Francuskoj su proširene ranije kapitulacije, priznato joj je pravo zaštite katolika u Turskoj.^[18]
• Objavljen Muratorijev fragmenat, spisak knjiga Novog zavjeta iz 7. stoljeća.
• Objavljen latinsko-hrvatski rječnik Gazophylacium Ivana Belostenca († 1675).
• Samuel Richardson: epistolarni roman "Pamela".
• Umro kralj Dahomeja Agaja, nasleđuje ga sin Tegbesu (do 1774). Prestonicu vraća u Abomey, trgovina robljem je znatno uvećana.
• Mogulski vezir Ghazi-ud-Din osnovao grad Ghaziuddinnagar, danas Ghaziabad.
• Charles Bonnet objavio otkriće partenogeneze kod jedne vrste afida. Njegov ujak Abraham Trembley ovih godina proučava hidre.
• Narodi Yaqui i Mayo dižu ustanak u španskom Meksiku (u Sonori?), koji je ubrzo ugušen - Yaquii su ranije imali dobar odnos sa jezuitima, ali situacija im se sada izmenila (a jezuiti su proterani 1767).
• Monska Kraljevina Hanthawaddy u Donjoj Burmi se osamostalila od gornjoburmanske dinastije Toungoo, koju će srušiti 1752, ali će već 1757. pasti pred novom dinastijom Konbaung.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1740.

• 17. 2. - Horace Bénédict de Saussure, pionir alpinizma i meteorologije († 1799)
• 26. 2. - Giambattista Bodoni, tipograf, štampar († 1813)
• 16. 3. - Johann Jacob Schweppe, osnivač Schweppesa († 1821)
• 9. 4. - Bernard-René Jourdan de Launay, poslednji komandant Bastilje († 1789)
• 1. 5. - Jozafat Bastašić, grkokatolički križevački vladika († 1793)
• 9. 5. - Giovanni Paisiello, kompozitor († 1816)
• 2. 6. - Markiz de Sade, književnik († 1814)
• 23. 8. - Ivan VI., ruski car († 1764)
• 26. 8. - Joseph-Michel Montgolfier, pionir balonistike († 1810)
• 23. 9. - Go-Sakuramachi, carica Japana († 1813)
• 16. 12. - Johann van Beethoven, njemački skladatelj, otac Ludwiga van Beethovena († 1792)
• Nikola Nešković, slikar († 1785)
• Dimitrije Bugarski, prvi gradonačelnik Novog Sada († 1789)
• William Smellie, urednik prvog izdanja Britannica-e († 1795)
• Ali-paša Janjinski, oblasni vladar († 1822)
• Marko Ivelić, ruski general († 1825)
• Ivan VIII. Drašković, hrvatski grof, habsburški pukovnik († 1787)
• c. Petar Petrović, episkop SPC († 1800)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1740.

• 5. 1. - Antonio Lotti, kompozitor (* 1667)
• 6. 2. - Klement XII., papa (* 1652)
• februar? - Tahmasp II i Abbas III, poslednji iranski Safavidi (* ca. 1704. odn. 1732)
• 28. 4. - Baji Rao I, indijski maratski državnik (* 1700)
• 28. 5. - Jean Cavalier, lider hugenota, britanski general (* 1681)
• 31. 5. - Friedrich Wilhelm I, prvi kralj Pruske (* 1688)
• 17. 6. - Teofil iz Corte, katolički svetac (* 1676)
• 5. 10. - Jean-Philippe Baratier, francusko-nemački wunderkind (* 1721)
• 20. 10. - Karlo VI, rimsko-njemački car (* 1685)
• 28. 10. - Ana, ruska carica (* 1693)
• Staniša Marković Mlatišuma, habsburški oficir (* 1664)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)