Đorđe Branković (despot)

Za ostale upotrebe, v. Đorđe Branković.

Đorđe Branković, u monaštvu nazvan Maksim, srpski despot i arhiepiskop, rodio se 1461. godine. Desetak godina je „junački hrabrovao na Agarene" (Turke), pa je otišao u kaluđere i postao monah Maksim. Bio je oženjen Izabelom, bratanicom ugarske kraljice (iz aragonske napuljske dinastije), ali se, kako kazuje u njegovom žitiju Krušedolac iz XVI veka, „čista od nje sačuvao".

Titulu despota Srbije je Đorđu darovao mađarski kralj Matija 1486. godine. Despot Đorđe je takođe u posed dobio gradove Kupinik (Kupinovo), Slankamen i Berkasovo u Sremu, kao i druga mesta, koja su spadala pod te gradove. Od 1493. godine, Đorđe je delio despotsku titulu sa bratom Jovanom. 1494. godine srpski despoti, Đorđe i Jovan, su ratovali protiv hercega Lovre, koji je imao posede u Sremu i Slavoniji. U decembru 1494. godine, despoti osvoje Mitrovicu (Sremska Mitrovica) i povere gradsku upravu svojim ljudima. Početkom 1496. godine, Đorđe se zakaluđerio, a despotsku titulu je ostavio mlađem bratu Jovanu.

Možda ga je u monahe odvelo ondašnje verovanje da je od 1492. godine (od sedamhiljadite godine po vizantijskoj eri) nastao „vtori vek", kad svakog trenutka može da bude propast sveta. Umro je kao arhiepiskop beogradski Maksim 1516. godine. Kult mu je načinjen 1523. godine, u doba kad je Beograd već dve godine bio u turskim rukama i kad je turska granica, sve do Mohačke bitke 1526. godine bila sasvim blizu Krušedola.

U Krušedolu, manastiru koji je Maksim podigao, počivao je on, despot i arhiepiskop srpski, i tu je stvoren njegov kult, da bi poslužio za podizanje duhova kod Srba, koji su se, sa Mađarima zajedno, borili protiv Turaka. U isto vreme, na istom mestu i sa istim zadatkom razvijani su kultovi cele Maksimove porodice: i oca njegovog despota Stefana Slepog (Stefan Branković) (početak njegovog kulta 1484. godine), i majke njegove despotice Angeline (počela da se slavi kad i Maksim), i brata njegovog despota Jovana (imao kult od 1505. godine). Krušedolac iz XVI veka je u crkvenim pesmama slavio sve članove te porodice poslednjih Brankovića, a Majci Angelini i Maksimu je napisao i žitije.

U Maksimovom žitiju govori se i o tome kako su Turci oslepili njegovog oca despota Stefana i strica Grgura. Kad je video svoje sinove lišene „zenica očnih", despot Đurađ (njihov otac) je najpre ridao i naricao, a zatim „jedva k sebi biv, naredi privesti mnoštvo Ismailćana. Sednuvši na zemlju reče isklati ih, dok sav ne ogreznu u krvi njihovoj". Tako se o dedi priča u žitiju unukovom i to pričanje je trebalo da ogorči srpske ratnike protiv Turaka.

Maksim je voleo pisanje. Još kao despot „sastavio" je dve povelje. Jedna je bila za Hilandar (iz 1495/96. godine). Sadrži čitavu malu pohvalu Simeonu Nemanji i Savi. Povelja je bila „rukopisatelena" od despota Jovana. Druga povelja je za svetogorski manastir sv. Pavla. U njoj se govori i o despotu Đurđu, „dedi našem", koji „obnovi i vzdviže" taj manastir. Tu je povelju despot Jovan samo „podpisao".

Marija Karbić u knjizi o Boriću banu donosi podatak o izgledu grba despota Đorđa Brankovića, na pečatu iz 1492. Ima štit s dvoglavim orlom u gornjem delu, dok se donji deo deli u dve polovine. Desno je prikaza lav okrenut ka unutra, a levo su tri brežuljka sa ugarskog grba.

Stihovi o Maksimu je rukopis druge polovine XVI veka, koji je ranije bio u Krušedolu, a sada se čuva u Crkvenom muzeju u Beogradu. On je Bogorodičnik, a sadrži i službe carici Teofani i knezu Lazaru.

Bogorodica je zaštitnica Beograda od vremena despota Stefana Lazarevića, kako se kaže u despotovom „zavetu gradskom" (sačuvanom u izvodu kod Konstantina Filozofa). U Beogradu je bio Bogorodičin manastir, sedište beogradskih mitropolita, znači i Maksima. Tu su se, sve do 1521. godine, čuvale mošti carice Teofane.

Neposredno iza ovih stihova o Maksimu u zajedničkoj Službi Atanasiju, Kirilu i Maksimu nalaze se zanimljivi stihovi o Nilu:

Paki (opet) nam zlatimi (zlatnim) strujami Nil,

i besmrtija tzoimenik (istoimenik).

molbnoju (molbenim) pametuju (spomenom) prišd (došavši),

dobrimi vshoždeniji (nadolaženjima) novodnjajet,

zlatimi strujami besmrtija podarovaniji (darivanjima),

i pištu (hranu) neodaždimu (bez kiše) podaje (dajući),

visokim bogoveštanijem (slavljenjem boga)

Trojici (Trojice) nerazdelnej države (sili)

učit klanjati se,

i istačajet (izliva) bož'stvnaja učenija,

vernih napajajet pomišljenija (pomisli),

i molit se o dušah naših (za duše naše).

• Dr Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, Novi Sad, 1929.
• Marija Karbić, Plemićki rod Borića bana, Slavonski Brod, str. 116., 2013.

• Vladari sa područja Vojvodine
• Lista srpskih vladara
• Istorija Vojvodine
• Istorija Srbije