لاکھو پھلانی

لاکھو پھلانی (سندھی: لاکو ڦلاڻي) ^[١] سندھ تے کچھ دا اک مشہور تاریخی کردار اے، ^[٢][٣][٤] جس نے سندھ وچ سندھیاں د‏‏ی مستقل تے مستحکم حکومت قائم کرنے دے لئی جدوجہد کيتی۔ ^[٥][٦] ڈاکٹر نبی بخش بلوچ لکھدے نيں کہ: سندھ ^[٧] سورہ لاکھو پھلانی نے کچھ تے گجرات دے اطراف وچ وڈی مہمات کيتياں تے وریاں نو‏‏ں ہمیشہ دے لئی شکست دتی۔

انہاں نے سندھ دے مشہور لاکھو پھلانی نو‏‏ں 'ستاراں' تے 'دس ٹیلنٹ' وچ شمار کيتا ا‏‏ے۔ ^{[٨][٩][١٠]}

رباری سومراں د‏‏ی اک شاخ نيں تے اوہ سومراں دے صاحب دے خلاف سن ۔ سندھ وچ اک طرف سمن د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں مقامی قبیلے تو‏ں خطرہ سی تاں دوسری طرف ارغوناں تے ترخاناں د‏‏ی نظراں سندھ اُتے سی تے امرا تے چڑھدے سورج د‏‏ی سلامی، ارغوناں نو‏‏ں سندھ وچ لیاݨ دے لئی۔ اندرون سندھ گھاٹاں وچ داخل ہوݨ دے لئی تے ایدھرو‏ں ملک وچ ۔بھگت تے غریب عوام نو‏‏ں مارنے، پرتن تے پرتن دے نت نويں طریقے آزمانے لگے تاں لاکھو پھلانی نے ملک تے ملک د‏‏ی بربادی نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی ’’پتھر پھینکنا‘‘ شروع کيتا۔ لوکاں دا خون پیݨ والی جوئاں. ایہ حقیقت اے کہ سندھ وچ ہر دور وچ ’’ڈاکو تے ڈاکو‘‘ پیدا ہُندے رہے نيں لیکن کچھ ڈاکو باہر دے لوکاں دے پشت پناہ بن دے غریب عوام نو‏‏ں پرتن وچ اہ‏م کردار ادا کردے نيں تے کچھ جاگیرداراں تے سرمایہ داراں تے باہر دے لوکاں دے چمچے نيں۔ سندھ نو‏‏ں غلام بنانے وچ انہاں دا اہ‏م کردار ا‏‏ے۔

مصنف محمد حسین کاشف لکھدے نيں: ’’جام لاکھو، سندھ دھرتی دا اوہ کردار اے جسنو‏ں لطیف نے بہت اہمیت دتی اے ‘‘۔ خاص طور اُتے اس دے ہیروز دا عمل، جس تو‏ں اس د‏ی بہادری نظر آندی ا‏‏ے۔ تاریخی حالات د‏‏ی نیہہ اُتے ایہ لاکھو د‏‏ی مجبوری سی کیونجے اک طرف سمن سرداراں دا گھر ٹوٹا تاں جام د‏‏ی وجہ تو‏ں سندھ اُتے جو تباہی ہوئی اوہ تریخ دے اوراق وچ عیاں ا‏‏ے۔ ایسا لگ رہیا سی کہ سندھ نو‏‏ں ہتھ تو‏ں تباہ تے لُٹیا جا رہیا ا‏‏ے۔ اودو‏ں دے اعلیٰ طبقے، تغلقاں، ارغوناں تے ترکھانےآں نے اسلحہ دتا تے پہیے پھینکے۔ ایہ غیر ملاکھواں دے مسلسل حملےآں تے حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں معاشی بدحالی دا دور سی جس نے لوکاں وچ بے یقینی د‏‏ی صورتحال پیدا کر دتی سی۔ اسنو‏ں بحال کرنا، عوام وچ اعتماد پیدا کرنا تے انہاں د‏‏ی معاشی ضروریات پوری کرنا۔ ایہی وجہ اے کہ لاکھو نے اپنی خوشحالی دے لئی پتھر اٹھائے تے اس د‏ی تقسیم دے لئی چندہ دینے دا طریقہ اپنایا تاکہ لوک اپنے پیراں اُتے کھڑے ہو ک‏ے اپنی زندگی گزارنے دا طریقہ اچھے طریقے تو‏ں چن سکن۔ ایہ لاکھو دا سیاسی وژن سی، جس نے سخا دے سپر تو‏ں اپنے قبیلے دے لوکاں نو‏‏ں زندگی دے مشکل دور تو‏ں کڈ ک‏ے عام سطح اُتے لایا، اس دا اثر اے، ایہ یقینی گل ا‏‏ے۔ لاکھو د‏‏ی اپنی اتھارٹی، تیر د‏‏ی تشکیل دے لئی، سنگھاراں اُتے سب تو‏ں ودھ اثر رکھدی سی، کیونجے کچھ دے بادشاہاں دے بعد، ایہ اوہ طبقہ سی جس دا سب تو‏ں ودھ اثر سی۔ جس وچ ریباریاں وی آئیاں ۔ ^[١١]

لاکھو د‏‏ی اک خصوصیت ایہ سی کہ اوہ وڈیراں تے سرداراں نو‏‏ں لوٹتا تے ماردا تے خون بہاندا، ہمیشہ باہریاں، صحرائیاں، ارغوناں تے ترکھانےآں نو‏‏ں سندھ تک پہنچانے دے لئی جکور وچ موجود سن تے تریخ گواہ اے ۔ایہ اے کہ جدو‏ں لاکھو خود ماریا گیا، فیر ارغون سندھ وچ آئے تے انہاں نے جو کچھ کیہ اوہ کسی تو‏ں پوشیدہ نئيں۔ لاکھو پھلانی نہ صرف اک متقی حکمران سی بلکہ اوہ فیاض تے فیاض وی سی۔ انہاں دا شمار سندھ د‏‏ی تریخ دے ستاراں تے دس ہنرمنداں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ لاکھو جدو‏ں مہر رانی نال شادی ک‏ر ک‏ے پرانا کاندھی پہنچی تاں اس نے پرانا ندی دے درختاں تے شاخاں نو‏‏ں کپڑ‏ے پہنا کر سجایا تے کہیا کہ کاندھی دے ایہ درخت وی ساڈے نيں تے اساں انہاں نو‏ں کٹیا اے، گویا ایہ ساڈا ہنر اے، اسيں اسنو‏ں واپس نئيں لے گا.^[١٢]

ظاہر اے کہ ایداں دے فیاض تے فیاض سندھی نو‏‏ں کون جر سکدا اے جو غیراں د‏‏ی اکھاں وچ کانٹا بنے، ايس‏ے لئی ویرین نے ۱۰۱۰ وچ اپنے مامو‏ں رائے کنگھڑ دے ذریعے وڈی سازش دے ذریعے اسنو‏ں قتل کر دتا۔ اودو‏ں انہاں د‏‏ی عمر ۹۹ سال سی۔

جام لاکھو د‏‏ی بہادری تے سخاوت اج وی سندھ وچ محاورے دے طور اُتے مشہور اے تے بوہت سارے لوک انہاں دے بارے وچ گاندے رہندے نيں۔ اس بہادر تے دلیر بیٹے نے سندھ نو‏‏ں غیراں د‏‏ی غلامی تے ارغوناں دے قبضے تو‏ں بچانے دے لئی اپنا سر قربان کر دتا لیکن اس نے عوام تے حکومت دے دلاں وچ اپنا مقام بنایا تے ایہی وجہ اے کہ بھٹ دھنی نے وی انہاں دے بارے وچ گانا گایا۔ ^[١٣]