Politica

Il term politica designescha la regulaziun da las fatschentas publicas d’ina cuminanza tras decisiuns liantas.^[1] Formulà a moda fitg generala sa lascha mintga furma privata e publica da prender influenza, sviluppar e far passar atgnas pretensiuns e finamiras caracterisar sco politica.^[2] Per ordinari na vegn il term però betg applitgà sin il sectur privat, mabain be sin la publicitad e la cuminanza. Alura sa lascha la vita publica dals burgais, lur acziuns e stentas da manar las fatschentas publicas a l’intern e vers l’exteriur sco er il process da furmaziun da la voluntad e la procedura da decisiun areguard chaussas publicas descriver sco politica.^[3] En in senn pli stretg designescha il term politica las structuras (polity), ils process (politics) ed ils cuntegns (policy) che servan a manar unitads politicas, per ordinar stadis, a l’intern ed en lur relaziun in cun l’auter.

Entaifer la politologia è sa messa tras la persvasiun che politica defineschia la summa da tut las interacziuns ch’han en mira la repartiziun autoritativa (vul dir generalmain lianta a basa d’ina pussanza renconuschida) da valurs materialas (sco daners) u immaterialas (sco democrazia).^[4] L’agir politic sa lascha caracterisar sco suonda: In agir social ch’è orientà a decisiuns e mecanissems da regulaziun ch’èn generalmain liants e che servan a reglar la convivenza dals umans.^[5]

Il term ‹politica› è vegnì furmà – indirect sur il latin (politica, politicus) – or da la noziun greca πολιτικά (politiká). En las citads-stadi da la Grezia antica signifitgava quest term tut las activitads, tut ils fatgs e tut las dumondas ch’eran colliads cun la polis. Correspundentamain fiss la translaziun verbala da politiká ‹chaussas che concernan la polis› resp. ‹chaussas politicas›. En questa muntada sa lascha il term ‹politica› cumparegliar cun il term roman da la res publica, dal qual è resortì il term da la ‹republica›. In diever spezialmain prominent ha il term ‹politica› chattà sco titel da l’ovra principala dal filosof grec Aristoteles (‹Πολιτικά›).

Pussanza

«La politica è la summa dals meds ch’èn necessaris per arrivar a la pussanza, per sa tegnair a la pussanza e per trair da la pussanza il pli grond niz pussaivel.»

– Machiavelli, vers il 1515

«La scienza politica (...) sa lascha definir sco il rom spezial da las scienzas socialas ch’examinescha il stadi a moda objectiv-critica sut ses aspect da pussanza e che tracta er ils ulteriurs fenomens da pussanza sut l’aspect da lur correlaziun cun il stadi.»

– Ossip K. Flechtheim, 1958

«La politica è la stenta da sa participar a la pussanza u d’influenzar la repartiziun da la pussanza.»

– Max Weber, 1919

Stadi

«La politica è la scienza dals intents dal stadi e dals megliers meds (instituziuns, furmas, activitads) che servan a lur realisaziun.»

– ‹Brockhaus›, 1903

«La politica è il cumplex dals process socials che servan en spezial a garantir che decisiuns administrativas vegnian acceptadas. Politica duai responsar, legitimar e furnir la basa da pussanza necessaria che serva a far passar las decisiuns dal fatg administrativas.»

– Niklas Luhmann

Direcziun

«Sut politica chapin nus l’art d’ordinar e da realisar la direcziun da gruppas da persunas.»

– Arnold Bergstraesser, 1961

«Politica signifitga da diriger ina cuminanza a basa dal possess da pussanza.»

– Werner Wilkens, 1975

Ierarchia / pussanza

«La finamira da la politologia è d’intercurir las relaziuns da sur- e subordinaziun e lur influenzas sin il cumportament dals umans.»

– Georges Burdeau, 1964

Urden

«Politica è il cumbat per il dretg urden.»

– Otto Suhr, 1950

Pasch

«L’object e la finamira da la politica è la pasch. (...) La pasch è la categoria politica per propi.»

– Dolf Sternberger, 1961

Libertad

«Scienza politica è la scienza da la libertad.»

– Franz Neumann, 1950

Democrazia

«Ina politologia critic-pratica ha en mira ina teoria politica ch’integrescha ils aspects da la critica sociala. En il term da la democrazia gudogna ella la noziun-clav per l’analisa da las structuras da pussanza sociala ch’èn politicamain relevantas.»

– Jörg Kammler, 1968

Consens

«La politica è la summa da tuttas activitads che servan a preparar e realisar decisiuns ch’èn liantas per l’entira societad e/u che s’orienteschan al bainstar public e che servan a l’entira societad.»

– Thomas Meyer

Conflict

«Politica è in agir social (...) ch’intenda da reglar conflicts socials a moda lianta cun agid da valurs.»

– Gerhard Lehmbruch, 1968

«Politica è la repartiziun ordinada a moda autoritativa (tras regenzas) da valurs materialas ed immaterialas en la societad.»

– David Easton, 1954/1964

Cumbat

«Politica è il cumbat per il midament u il mantegniment da relaziuns existentas.»

– Christian Graf von Krockow, 1976

Cumbat da las classas

«Politica è il cumbat da las classas e da lur partidas, stadis e sistems dal mund per realisar lur interess e finamiras socio-economicas en tut ils secturs da la vita sociala.»

– ‹Wörterbuch der marxistisch-leninistischen Soziologie›, 1969

Las differentas concepziuns e definiziuns dal term politica sa laschan ordinar en trais dimensiuns che n’excludan betg ina l’autra:

Tar la concepziun guvernamentala dal term politica tutgan las definiziuns che focuseschan sin ils concepts pussanza, domini e direcziun da las fatschentas publicas. En il 19avel tschientaner valeva il stadi e sia pussanza sco element central da la politica. Ins empruvava d’attribuir al stadi tut ils fenomens da pussanza. En las relaziuns internaziunalas represchenta la pussanza fin oz in dals pilasters principals da la furmaziun da la teoria. Kurt Sontheimer (1962) renda attent che questa concepziun da la politica enserria il privel che la politologia vegnia instrumentalisada tras la pussanza ed ils pussants.

Concepziuns emancipatoricas da la politica sa concentreschan percunter sin limitar la pussanza tras participaziun, egualitad e democratisaziun sco cuntrapais a la pussanza ordinanta. Da quai fa er part l’analisa critica da las structuras da pussanza prevalentas e la critica sociala.

Ils concepts normativs cumpiglian l’urden, la pasch, la libertad, la democrazia sco er tut las definiziuns da politica emancipatoricas. I na sa tracta betg be da descriver ils fenomens politics, mabain d’applitgar ina cumparegliaziun evaluativa tranter valur effectiva e valur prevesida. Il concept da la libertad po per exempel vegnir chapì sco cuntraconcept a la pussanza u al domini. Savens vegnan proponidas ideas d’in interess public unitar ch’èn strusch cumpatiblas cun las cundiziuns da la societad pluralisticas sco ch’ellas sa preschentan oz. In problem spezial da la categoria ‹pasch› è che quella na po betg be sa referir a l’absenza da pussanza, mabain er a la diminuziun d’inegualitads.

Las concepziuns da politica puramain descriptivas refusan da definir e d’applitgar valurs prevesidas (cf. p.ex. survart las definiziuns da Lehmbruch e dad Easton). Tuttina sco tar la concepziun guvernamentala exista er qua il privel che las definiziuns servian als regents actuals e gidian a stabilisar il status quo.

Concepziuns orientadas al conflict partan da l’existenza da conflicts sco apparientscha nunmidabla e necessaria da la vita politic-sociala. Quests conflicts stoppian vegnir reglads cun agid dals process politics. Premissa per pudair applitgar la categoria dal conflict è ch’i saja avant maun ina structura da la societad stabila e flexibla avunda per reglar conflicts tranter las differentas gruppas socialas cun lur interess divergents. Tar las concepziuns orientadas al conflict tutgan d’ina vart las teorias da sistem descriptivas, da l’autra vart las teorias da conflict da Ralf Dahrendorf e Lewis Coser che vesan en ils conflicts la forza motorica da mintga midada sociala. Er la concepziun marxistica sa basa sin il conflict sco categoria fundamentala, numnadamain sin il cumbat da las classas e da lur partidas per far passar lur interess ch’èn en emprima lingia da natira socio-economica.

Tenor la concepziun da la politica orientada al consens sa lascha il bainstar public percunter realisar be tras consens. L’exempel classic furma la concepziun emancipatorica da la politica tenor Jean-Jacques Rousseau; medemamain a questa concepziun sa lascha attribuir la definiziun da Thomas Meyer preschentada survart.

Er senza sa decider per ina da las categorias principalas da la politica sa laschan distinguer trais dimensiuns che pussibiliteschan da sclerir e differenziar la realitad cumplexa da la politica. Per quest intent èn s’etablids en la discussiun internaziunala ils trais terms englais polity, policy e politics.^[6]

Differentas chapientschas normativas (co ch’insatge duai esser) areguard il cuntegn, las incumbensas e las finamiras da la politica han, pervi da las resursas limitadas, per consequenza che betg tut ils giavischs pon vegnir accumplids. Quai maina a conflicts d’interess tranter ils differents champs da la politica, sco politica da segirezza, politica economica, politica sociala e blers auters. En il senn da la stabilitad dal sistem politic ston quests conflicts vegnir schliads tras cumpromiss e tras decisiuns ch’èn liantas per tuts.

Policy stat pia per la dimensiun da la politica che reguarda ils cuntegns. Applitgà sin la politica d’ina partida u d’ina regenza cumpiglia la noziun quai che quella intenziunescha da far resp. fa er. Da quai fan er part, sper ils meds materials che vegnan distribuids e concedids d’ina regenza, aspects immaterials. Damai che la gronda part da las mesiras da la politica ha ina vart materiala-economica, èsi però pussaivel d’obtegnair dals budgets publics in’impressiun da la policy ch’in pajais resp. ina regenza sa stenta da realisar.

Sch’i vegn discurrì en il mintgadi da ‹buna› u ‹nauscha› politica, alura è per ordinari manegià la policy da la regenza. Sche la populaziun prenda en mira tge che resulta per tgi tar ina tscherta politica, sa tracti pia da la perspectiva da quels ch’èn pertutgads da las decisiuns politicas. Ils criteris per giuditgar ils resultats èn per regla fitg differents entaifer la societad pluralistica; els dependan da las ideas divergentas areguard las valurs e la gistadad e da la dumonda cun tge gruppa sociala, tge classa u tge collectiv naziunal u surnaziunal che las singulas parts da la societad s’identifitgeschan.

Damai ch’i sa tracta tar la policy adina da cuntegns, valurs ed interess da la societad, na vai qua mai per dar resposta a la dumonda suenter la meglra politica. En il focus da l’analisa stattan las gruppas ch’èn cumpigliadas en il process da decisiun e las consequenzas da las decisiuns per ils singuls participads. Consequentamain stat er en il center la dumonda suenter ils favurisads ed ils engrevgiads.

Categorias: problems politics/dumondas politicas; programs, finamiras, schliaziuns; resultats/effects da la politica; giudicament da la politica.

Ils process da furmaziun da la voluntad e d’intermediar tranter ils differents interess influenzeschan a moda decisiva ils resultats pussaivels da la policy. Surtut la pussanza e la moda da far passar quella en rom da las reglas formalas ed informalas èn da muntada decisiva areguard quests process da politics (l’art da reger en il vast senn dal pled). En sistems liberaldemocratics (democrazia moderna cun stadi da dretg ed economia da martgà) vegn l’acceptanza da la furmaziun da cumpromiss augmentada tras quai che betg mo las partidas, mabain er gruppas d’interess e persunas singulas vegnan involvids gia baud en la procedura da decisiun.

Analisond co che sa sviluppa la policy e co che las differentas gruppas e persunas emprovan da prender influenza sin quella, fan ins qua l’enconuschientscha d’ina vart da la politica cun bler potenzial da conflict. E per ch’ils programs d’acziun possian vegnir realisads dovri sper il cumbat per la pussanza er il persunal directiv adattà sco er la coordinaziun cuntinuanta cun las pretensiuns ed ils interess sin auters champs da la politica. Quai pretenda da resguardar permanentamain l’opiniun d’autras persunas (electurs, collegas da partida e.a.), per pudair anticipar lur reacziun pussaivla gia en la fasa da svilup e da realisaziun da la policy. Gist en sistems democratics furma pia il process da chattar il consentiment e l’approvaziun da programs d’acziun in impurtant element da la lavur politica.

Politics gioga però er ina rolla en sistems autoritars, en ils quals ils regents n’èn betg suttaposts al medem squitsch da prender resguard sin l’opiniun da la populaziun. Da politics sa lascha numnadamain discurrer en mintga situaziun, en la quala ils acturs politics emprovan da stgaffir consentiment per lur finamiras e lur moda d’agir. La moda e maniera co che quest’approvaziun vegn stgaffida (resguard d’interess divergents, cumpromiss, persvasiun, squitsch e.a.) po tuttavia esser ina norma per valitar la politica sco ‹buna› u ‹nauscha›. «In politicher prudent ed inschignus n’è apparentamain betg be in expert capabel, il qual chapescha bler d’ina chaussa – sche quai è il cas sche tant meglier – mabain ina persuna che vegn da persvader la glieud d’approvar tscherts programs d’acziun e da dar suatientscha a quels.»^[7]

Adina n’èsi betg pussaivel da trair in cunfin cler tranter policy e politics. I n’exista betg l’emprim in program cun tut ses cuntegns e pir lura emprov’ins da chattar il consentiment per quel; en la pratica sa furman las coaliziuns d’interess parallel al svilup dal program. Ina partida politica ch’emprova da vegnir a la pussanza e ch’intenda da realisar u d’impedir tschertas refurmas socialas vegn er a preschentar ulteriurs puncts da program che la paran main impurtants, ma che vegnan considerads sco necessaris per augmentar las schanzas da vegnir elegids. Quai na sa lascha betg sparter da l’‹art da reger›. Da differenziar en ponderaziuns teoreticas tranter policy e politics sa giustifitgescha però tras quai che questas noziuns gidan «a far urden en il reflectar davart la politica».^[8]

Categorias: acturs politics, participads e pertutgads; participaziun; conflicts; cumbat per la pussanza e per la cumpetenza da decider; elecziun, articulaziun, intermediaziun e realisaziun d’interess; stgaffir la basa da legitimaziun tras contractivas, la tschertga da cumpromiss e da consens.

Las instituziuns ch’èn avant maun en in sistem politic, sco ils parlaments u las scolas, vegnan determinadas da tradiziuns e da l’urden da dretg vertent. La moda e maniera co che questas instituziuns èn furmadas influenzescha da sia vart il process da furmaziun da la voluntad ed il spazi d’agir da las ulteriuras dimensiuns. Politica en il senn da policy e politics sa splega adina entaifer quest spazi d’agir. Quel n’è betg nunmidabel, ma tuttina uschè stabil ch’el na stat betg a disposiziun tenor plaschair e da tut temp.

En stadis moderns s’exprima quest spazi d’agir en emprima lingia tras la constituziun. Quella vegn chapida en quest connex sco instrument organisatoric che reglescha las relaziuns dals organs statals tranter pèr e main sut l’aspect dals dretgs fundamentals stabilids en quella (constituziunalitad, separaziun da las pussanzas, garanzia dals dretgs da libertad e da burgais e.a.). Ultra da la constituziun reglan er diversas leschas l’organisaziun e collavuraziun dals gremis politics (parlament, regenza, administraziun, chantuns, vischnancas etc.) ed èn perquai d’impurtanza sut l’aspect da la polity.

Tar la polity tutgan er ils cunfins che vegnan mess a l’agir politic (p.ex. tras ils dretgs da burgais u ils cunfins statals). Tar ina ‹constituziun› statala tutga uschia er in’unitad (ina populaziun) che vegn constituida; polity cumpiglia pia adina er aspects da la limitaziun e cunfinaziun.

Sper las collecziuns da reglas uffizialas (constituziun, leschas) sa fa er valair en mintga pajais la cultura politica respectiva, uschia ch’ins ha er gia discurrì d’ina ‹dubla constituziun politica›. Uschia po la constituziun scritta per exempel prevesair ina democrazia parlamentara, ma pervi da dischinteress da la populaziun u maldiever dals regents po il stadi esser constituì a moda autoritara. Quai ha mussà a moda eclatanta l’emprova da transferir suenter il 1945 a moda memia simpla ideas constituziunalas dal vest sin pajais dal Terz Mund, quai ch’ha per part fatg dal tuttafatg naufragi.

Reglamentaziuns giuridicas ed instituziuns politicas sco talas, quant raffinadas che quellas sajan, na bastan betg per stabilisar in sistem politic e per explitgar la moda da funcziun effectiva da quel. Normas ed isanzas da la societad, sco per exempel da betg attatgar adversaris politics cun in culp bass, èn savens almain uschè impurtantas per mantegnair bunas demananzas politicas e la stabilitad dal sistem politic sco la pussaivladad da pudair proceder cunter disfamaziuns politicas a basa constituziunala. Tar la cultura politica d’ina societad tutga ina vasta paletta da musters d’orientaziun e da cumportament politic.

Categorias: Cunvegnas e regulaziuns internaziunalas; princips constituziunals centrals; instituziuns politicas; leschas e normas da dretg; cultura politica.

Dumondas politicas sa tschentan per ordinari bain en connex cun problems concrets; ma ellas na sa laschan betg respunder da persunas dal fatg a moda puramain scientifica u tecnocratica. Per chattar ina soluziun èsi necessari da pasar tranter pretensiuns ch’èn da princip equivalentas e da prender decisiuns da basa normativas, tar las qualas i na dat nagin endretg u fallà en il senn d’ina vardad absoluta. Tar dumondas politicas vai adina er per dumondas da la convivenza tranter ils umans. Sper opiniuns subjectivas e persvasiuns areguard interess e dretgs è perquai adina decisiva la voluntad da far passar quellas. Sco meglier agent dals agens interess resguarda la teoria da la democrazia liberala nus sezs e perquai stabilescha ella la necessitad dal dretg fundamental da cundecisiun. Tar dumondas politicas sa tracti pia da dumondas normativas che na sa laschan betg decider a moda scientifica.

Ma betg tut ils problems interumans furman er problems politics. Sco agir uman vegn definì en general in cumportament, cun il qual l’actur collia in senn subjectiv; e sco agir social vala in agir dal qual il senn intendì sa referescha al cumportament dad auters (Max Weber). Per quest’ultima furma d’agir è necessaria empatia, vul dir l’abilitad da sa metter en la situaziun dal partenari d’interacziun e da vesair la situaziun ‹cun ses egls›.

Quest cumportament social daventa en quel mument politic cur che la convivenza dals umans sco tala daventa in problem (tenor ina chapientscha da la politica orientada al conflict). En tut las relaziuns socialas (p.ex. tranter collegas) po pia esser necessari in proceder specific per reglar conflicts. Tut las stentas che servan ad intermediar tranter las partidas sa laschan definir sco politica en il vast senn dal pled. Tar questa furma da politica na sa tracti però betg da l’intent primar da talas gruppas informalas u organisaziuns socialas (p.ex. uniun da sport).

Pir al nivel da la societad anonima che na sa basa betg sin enconuschientschas persunalas daventa la politica l’intent sco tal, damai che la convivenza dal grond dumber da gruppas socialas, interess e concepziuns dal mund è adina exponida al privel da conflicts che basegnan regulaziuns. Tut l’agir social che serva a stgaffir regulaziuns ch’èn liantas per l’entira societad vegn definì sco politica en il stretg senn dal pled.

Gia baud èn ils erudits s’occupads cun la dumonda co che la politica haja da vesair ora; en il center da la discussiun stevan dumondas sco ‹Tge furma statala è la pli buna e gista?› u ‹Co cuntansch’ins pussanza en il stadi?›. Gia en l’antica ha per exempel Aristoteles (384 fin 322 a.C.) cumpareglià tut las constituziuns (sistems politics) ch’al eran enconuschentas e sviluppà ina tipologia che vegn citada fin il di dad oz.

Sper il dumber da las persunas che duain esser participadas a la pussanza (in, paucs, tuts) ha el differenzià tranter in bun urden d’utilitad publica (monarchia, aristocrazia, politia [= buna regenza dal pievel]) ed in nausch urden statal orientà als agens interess (tirannia, oligarchia, democrazia [= nauscha regenza dal pievel]). Emprimas leschas scrittas cumprovan che la politica n’è betg be s’occupada dals regents, mabain gia baud da reglas socialas. Il Codex Hammurapi (Babilon, ca. 1700 a.C.) u la Lescha da las dudesch tavlas (Roma, ca. 450 a.C.) èn exempels per reglas liantas che pon senz’auter valair sco resultat da process politics. S’occupond cun ils politichers da la republica romana e dal temp dals imperaturs dattan en egl quatter elements communabels cun la politica dad oz: I vegniva scrit cun crida propaganda d’elecziun vi da las paraids-chasa (p.ex. a Pompei); igl existiva in apparat executiv cumplex e rivalitads tranter ils singuls magistrats; corrupziun era in tema tant en la legislaziun romana sco er en las tractativas avant dretgira; brevs da Cicero ad in enconuschent cumprovan quant intenziunadamain che l’elecziun en in uffizi statal vegniva er preparada tacticamain.

Cun la fin da l’Imperi roman ha la politica pers en l’Europa in pau da sia cumplexitad; las communitads èn puspè daventadas pli survesaivlas, ils conflicts pli regiunals. Dal temp da la migraziun dals pievels e durant il temp medieval tempriv era la politica segnada pli ferm da politica da pussanza guerrila e main d’instituziuns e da reglas acceptadas generalmain. Cun l’impurtanza creschenta dal commerzi a gronda distanza, dals daners e da las citads è puspè s’augmentà il basegn da posseder centers da pussanza fixs ed instituziuns. Per exempel è sa furmada la Hansa sco associaziun d’interess e da pussanza da citads pussantas ed autonomas. In impurtant center da pussanza relativamain constant è er stada la baselgia catolica. Or da cuminanzas socialas ch’eran colliadas tras l’engirament da fidaivladad èn sa sviluppadas plaunsieu monarchias ereditaras cun cunfins fixs.

En Frantscha è sa sviluppà l’exempel tipic dal regent absolutistic. En l’Engalterra percunter la monarchia constituziunala liada a dretg e lescha; quella ha participà gia baud uffizialmain ils burgais bainstants a la politica. Cun l’ir dal temp è il dretg d’eleger tenor la facultad vegnì extendì sin pli grondas parts da la populaziun. Dal temp da l’illuminissem han ins sviluppà novs models da l’art da manar in stadi. Al lieu da la pussanza absoluta tenor ‹Il Principe› da Niccolò Machiavelli ha John Locke postulà il model da la separaziun da las pussanzas. Cun la decleraziun dals dretgs umans da Thomas Jefferson e la constituziun dals Stadis Unids da l’America ha cumenzà il temp dals stadis constituziunals moderns. La Revoluziun franzosa e las guerras da coaliziun han manà ad ina vieuta en tut l’Europa. Cun il Code civil ha la Frantscha introducì l’emprim cudesch da leschas che sa basa sin ils dretgs umans. Dapertut èn plaunsieu svanids ils cunfins tenor ils stans; malgrà la restauraziun ed il naufragi da las revoluziuns liberalas è la politica daventada plaun a plaun ina chaussa da l’entir pievel. Igl èn sa furmadas partidas, las qualas han l’emprim organisà in’opposiziun d’ordaifer ed han pli tard pudì tschentar sezzas la regenza.

En il 20avel tschientaner èn alura sa furmadas organisaziuns internaziunalas ch’han cuntanschì adina dapli pussanza en la politica. L’emprima emprova da stgaffir ina cuminanza dals pievels en furma da la Societad da las naziuns ha fatg naufragi cun il cumenzament da la Segunda Guerra mundiala. Oz exista sper las Naziuns unidas in grond dumber d’ulteriuras organisaziuns internaziunalas. In cas spezial furma l’Uniun europeica; quella è segnada d’in pli aut nivel d’integraziun ch’ina organisaziun internaziunala classica, ma na furma tuttina nagin stadi federalistic.

Platon – Aristoteles – Niccolò Machiavelli – Baruch de Spinoza – Jean Bodin – Hugo Grotius – Charles de Montesquieu – Jean-Jacques Rousseau – Thomas Hobbes – John Locke – John Stuart Mill – Karl Marx – Michail Bakunin – Max Weber – John Rawls – Hannah Arendt

1. ↑ Dieter Fuchs/Edeltraud Roller: Politik. En: Dieter Fuchs/Edeltraud Roller (ed.): Lexikon Politik. Hundert Grundbegriffe. Reclam, Stuttgart 2009, p. 205–209.
2. ↑ Politik. En: Klaus Schubert/Martina Klein: Das Politiklexikon. 5. ed. actualisada, Dietz, Bonn, consultà ils 6 da favrer 2015.
3. ↑ Cf. Manfred G. Schmidt: Politik. En: Manfred G. Schmidt: Wörterbuch zur Politik. 2. ediziun elav. da nov, Alfred Kröner Verlag, Stuttgart 2004, p. 538s.
4. ↑ Frank Schimmelfennig: Internationale Politik. Verlag Ferdinand Schöningh GmbH & Co. KG, Paderborn 2010, p. 19–21.
5. ↑ Thomas Bernauer et al.: Einführung in die Politikwissenschaft. (Studienkurs Politikwissenschaft). Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 2009, p. 32.
6. ↑ Cf. Karl Rohe 1994: p. 61ss., al qual suondan las expectoraziuns en quest chapitel.
7. ↑ Karl Rohe 1994: p. 64.
8. ↑ Karl Rohe 1994: p. 65.

• Giorgio Agamben: Herrschaft und Herrlichkeit. Zur theologischen Genealogie von Ökonomie und Regierung. (Homo sacer, part 2, tom 2), Suhrkamp Verlag, Berlin 2010, ISBN 3518125206.
• Mathias Albert: Zur Politik der Weltgesellschaft. Verlag Velbrück Wissenschaft, Weilerswist 2002, ISBN 3-934730-49-3.
• Ulrich von Alemann/Erhard Forndran: Methodik der Politikwissenschaft. Eine Einführung in Arbeitstechnik und Forschungspraxis. Verlag Kohlhammer, Stuttgart, Berlin e Cologna 1995.
• Dieter Fuchs/Edeltraud Roller (ed.): Lexikon Politik – Hundert Grundbegriffe. Reclam, Stuttgart 2007, ISBN 978-3-15-010628-0.
• Niklas Luhmann: Die Politik der Gesellschaft. Ed. dad André Kieserling, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2002, ISBN 3-518-29182-3.
• Karl Rohe: Politik – Begriffe und Wirklichkeiten. Stuttgart 1994.
• Manfred G. Schmidt: Wörterbuch zur Politik. Alfred Kröner Verlag, Stuttgart 2004, ISBN 3-520-40402-8.
• Christine Schulz-Reiss: Nachgefragt: Politik. Basiswissen zum Mitreden. Loewe Verlag, Bindlach 2005, ISBN 3-7855-5387-0.
• Bernhard Sutor: Kleine Politische Ethik. Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 1997, ISBN 3-89331-268-4.
• Dushan Wegner: Talking points Oder: Die Sprache der Macht. Mit welchen Tricks Politiker die öffentliche Meinung steuern. Westend-Verlag, 2015, ISBN 978-3864890956.

• Werner Goldschmidt: Politik (PDF; 176 kB), en: H.J. Sandkühler (ed.): Enzyklopädie Philosophie, Hamburg 1999.
• politik-digital
• Portal für Politik und Demokratie