ایغور

ایغور ترک زبان بولن والے وسطی ایشیا یاں ترکستان دے مسلمان لوگ نیں ایہہ زیادہ تر چین دے سنکیانگ خومختار صوبے چ رہندے نیں جہڑا کہ ایغورستان یا مشرقی ترکستان وی کہلاندا اے ۔ ایس توں علاوہ ایہہ منگولیا ، قازقستان ، کرغیزستان ، ازبکستان ، روس دے کجھ علاقیاں، ترکی ، یورپ دیاں کئیاں ملکاں تے امریکہ چ وی رہندے نیں ۔

ایغور زیادہ تر سنی مسلمان نیں ۔ایس ویلے ایناں دی کل آبادی اک کروڑ 14 لکھ اے کجھ غیر سرکاری ذریعاں مطابق ایناں دی آبادی ساڈھے 3 کروڑ اے ۔

ایغور اتے ہوئی لوک عوامی جمہوریہ چین دیاں دو وڈیاں مسلمان اقلیتاں وچوں نیں۔ ایہ دونویں لوکیں سنّی اسلام نوں مندے نیں جس اندر وچلے ایشیا دے کئی صوفی وچار رل مل گئے ہوۓ نیں۔ ایغور لوک ترک نسل توں نیں جو اصل وچ التائی دے پہاڑی علاقے توں آۓ سان جو کہ پچھمی منگولیا دے اتر وچ واقع اے۔ اٹھویں صدی عیسوی دے شروع توں ناویں صدی عیسوی دے ادھ تیکر منگولیا وچ راج کرن مغروں اوہ چڑھدے ترکستان (سنکیانگ) ٹُر گۓ۔ اودوں توں اوہ ایس علاقے دا وڈا گروہ منّے جاوندے نیں اتے اپنی ترکی بولی بولدے نیں۔ پر ایغور لوکیں اپنے اندر کوئی پکا جتھہ نئیں۔ گزرے سمے وانگوں اج وی اوہ اپنے تھل دے شہر جِتھے اوہ وسدے سان نال اپنی پچھان بناوندے نیں۔ ایہناں سبناں لئی شبد "ایغور" دا استعمال ناویں صدی عیسوی دے اخیر توں شروع ہویا جس دا مقصد ایہناں نوں منچوچنگ راج دے خلاف اکٹھا کرنا سی۔

ایغور لوکیں شریف اتے ارام پسند نیں، جو تبتیاں وانگوں کم دے سنسکار نوں نئیں مندے اتے سوکھی زندگی گذارنا پسند کردے نیں۔ اسلام بارے اوہناں دی جانکاری اتے عمل کمزور اے، اتے اوہناں دیاں مسجداں تے واتا ورن وسطی ایشیا والا اے۔ ایہناں وچوں اوہ لوکیں جو سنکیانگ دے وچکار یا اتر وچ وسدے نیں اوہناں نے کافی حد تیکر چینی سنسکرتی نوں گلمے لا لیا اے۔ زیادہ تر بڈھے مسیتے جاوندے نیں جنہاں (مسجداں) دا حال وی چنگا نئیں۔ دکھنی سنکیانگ جتھے ہان لوکاں دی نفری گھٹ اے، اوتھے ایغور لوکاں اندر اسلام زیادہ پکا اے۔ حوئی لوکاں دی نسبت اوہ لوک اسلام دے اک روائتی روپ نوں مندے نیں۔

تبتی اتے ایغور لوکیں ہان لوکاں دے مقابلے وچ ہوئی مہاجراں توں اپنی سنسکرتی لئی چوکھا خطرہ محسوس کردے نیں۔ کیوں جے ہوئی اتے ایغور لوکاں دا سانجھا دھرم اسلام اے ایس پاروں ایہ لگدا اے کہ ایہناں وچکار ٹاکرے دا سبب دھرم نئیں بلک اقتصادی مقابلہ اے۔ لگدا اے کہ ہان چینی سرکار اپنے فوجی قبضے نوں جائز قرار دین لئی ایس تِڑ نوں ودھاوندی اے اتے ایہ جتاوندی اے کہ اوہ شانتی لئی اتے ایس نوں دوجا بوسنیا بنن توں بچاون لئی ایہ سب کجھ کردی اے۔

ایس توں ایہ گل کھُل جاوندی اے کہ تبتی اتے ایغور لوکاں دی خودمختاری، بلکہ ازادی دی مہم دا اسلامی یا بدھ کٹرپن نال کوئی واسطہ نئیں۔ ایس گل دی پنگرتا ایس سانجھی آشا توں ہوئی کہ عوامی جمہوریہ چین دی حکمت عملی اوہناں اوپر حاوی نہ ہو جاوے، تاں جے اوہ اپنی سنسکرتی، دھرم اتے بھاشا دی رکشا کر سکن، دوجے پاسے ہوئی لوک ایہو جئی کوئی آشا نئیں رکھدے، کیوں جے اوہناں اتے ہان چینیاں وچکار بوہت کجھ سانجھا اے اتے اوہناں کول کدی وی کوئی ازاد دیس نئیں رہیا۔

• ایغور خاقانیت