Lussemborgh (sità)

Lussemborgh (Lëtzebuerg an lussemborghèis; Luxembourg an fransèis; Luxemburg an alman) a l’é la capital dl'omònim granducà.
A l’é ëdcò la prima sità dël pais për popolassion, con 76.420 abitant (2005).

Lussemborgh as treuva an s'un brich rocos, a la confluensa dël torent Pétrusse e dël fium Alzette, al sentr dë stra ëd comunicassion amportante an tra l'Euròpa ossidental e sentral.

Dësvlupà dël sécol ch'a fa X ansima a 'd pì vej ansediament selt e roman, dantorn a 'n castel dij cont dj'Ardën-ne, a l'ha agrandì soa amportansa mersì a soa posission ëstratégica, tanme un-a dle piassefòrte pì protegiùe d'Euròpa.
Disputà da Fransesch I e Carl V, conquistà da Luis XIV, a l'é restà a la Fransa fin-a al 1698. Apress esse stàit torna al sentr ëd contrast durant le guère napoleòniche, dal 1814 al 1867 a l'ha fàit part, ansema al granducà, dla Confederassion Alman-a. Dël 1867 la Conferensa ëd Londra a l'ha diciarà neutral ël granducà e a l'ha comandà ëd dësblé le fortificassion ëd Lussemborgh.

Le prinsipaj testimonianse architetòniche dël sentr ëstòrich ëd Lussemborgh a son ël Palass Granducal (modificà e spantià antra 'l sécol ch'a fa XVI e col ch'a fa XVIII), la catedral ëd Notre-Dame (dij sécoj XVI e XVII; a goerna la tomba dël cont Gioann I, re ëd Boemia), la ca dla comun-a.

Sità ëd comersi e dla finansa antërnassional, a l'é sede d'organism europengh.
A l'é ëdcò sènter andustrial che da banda dël tradissional setor siderùrgich, a l'ha dësvlupà d'atività diversificà.

L'achit d'un fòrt process d'andustrialisassion vers la fin dël sécol ch'a fa XIX a l'ha provocà na gròssa espansion urban-a dzortut a òvest, andoa che ant la comba sota la sità antica a son ëspontaje le bariere ëd Grund, Clausen e Pfaffenthal. Ant ël sécol ch'a fa XX, Lussemborgh a l'é dësvlupasse ëdcò an sij platò dantorn, con dle neuve borgià unìe al sentr ëstòrich da vàire viadòt. Ël prinsipal a l'é 'l pont Adolf I, ch'a men-a a la moderna zòna comersial e diressional, spantià an sël platò Bourbon, da l'àutra part dël fium Pétrusse, e a la zòna andustrial ëd Hollerich, ch'as treuva vers sud, davzin a la stassion dij treno.
L'espansion a nòrd dël sentr ëstòrich a l'é na zòna ëd gran feriere, servìe da na rej feroviaria ch'a traversa la sità.

Lussemborgh a l'é gemelà con:

• Metz, Fransa