Maria Gaetana Agnesi

Matemàtica e filòsofa.
Margaritta Gaietana Angiola Maria Agnesi a l'era nassùa a Milan ël 16 ëd magg dël 1718, prima fija ëd Pietro Agnesi Mariani, feodatari ëd Montevecchia, e soa prima fomna Anna Fortunata Brivio. Tuti doi a j'ero fieuj e ardité ëd rich mërcant.

Già da cita Agnesi a mostrava un grand talent. Da soa bàila a l'avìa amprendù ël fransèis. A neuv agn a l'ha girà an latin un discors (Oratio) për la difèisa dël drit ëd le fije a l'educassion superior, scrivù për esercissi da Nicolò Gemelli ch'a l'era magìster ëd latin ëd sò frel Gaetano. An dzorpì, a conossìa l'italian, ël grech (ch'a l'avìa ancaminà a studié dël 1728 su sugeriment ëd Gemelli, prima con le lession dl'avocà Ludovico Voigt, peui con cole dl'abà Girolamo Tagliazucchi), l'ebréo, l'alman e lë spagneul. An efet, Agnesi a l'ha compilà un léssich grech-latin e un tratà ëd mitologìa an grech.

Dël 1737 a l'ha ancaminà jë studi ëd matemàtica e ëd filosofìa. Sò magìster a son ëstàit Tagliazucchi ant l'àlgebra; Francesco Manara, professor ëd fìsica sperimental a l'Università ëd Pavìa, për j'Element d'Euclid; Michele Casati, professor a la real Università ëd Turin e pì tard vësco dël Mondvì, për la fìsica e la metafìsica.

Dël 1748 a l'ha publicà n'euvra ëd geometrìa analìtica anté ch'a l'ha studià la curva ch'a pòrta sò nòm. Dël 1749, për inissiativa ëd Benedet XIV, a oten un pòst da letris onoraria a l'Università ëd Bològna, ma a arzulta nen ch'a l'abia mai tnù ëd lession.
Apress la mòrt ëd sò pare dël 1752, a consacra soa vita a jë studi religios e a j'euvre ëd carità. Dël 1771, su arcesta dl'arsivësco Giuseppe Pozzobonelli, a dventa diretris dl'anstitussion caritativa Pio albergo Trivulzio; tramudà ambelelà ant ël 1783, a l'ha passaje la dariera part ëd soa vita.

A l'é mòrta a Milan ai 9 ëd gené dël 1799.

• Masca d'Agnesi

• Oratio (Milan, 1727)
• Propositiones philosophicae (Milan, 1738)
• Instituzioni analitiche ad uso della gioventù italiana (publicà a Milan dël 1748 e dedicà a l'amperadris Marìa Teresa d'Àustria)

S'euvra as compon ëd quatr lìber an doi volum e a l'ha dàit a l'autris na gran nomea an Euròpa.
Ël prim volum a conten mach ël prim lìber, An sl'anàlisi dle quantità finìe, partagià an ses capìtoj. Ël second volum a l'é formà da tre lìber, dal second al quart: An sël càlcol diferensial, An sël càlcol antëgral, An sël métod anvers ëd le tangente. Mincadun a consist ëd quatr capìtoj.