Zacnik czarny

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Scarabaeus variabilis^[3].

 

 

 

 

Chrząszcz o ciele długości od 17 do 22 mm, słabo wypukłym, ubarwiony matowo czarno, zwykle z niewielkimi, aksamitnymi plamkami białej lub żółtawej barwy na przedpleczu, pokrywach i pygidium; nie występuje połysk metaliczny. Na głowie i przedpleczu obecne są silne, dołkowate punkty, przy czym punktowanie głowy u samca jest słabsze niż u samicy. Na pokrywach oprócz silnego punktowania występuje marszczenie. Pygidium w przypadku samicy jest szersze i o silniej zaznaczonych dwóch guzkach przedwierzchołkowych niż w przypadku samca. Rzędy są słabo zaznaczone, w liczbie dwóch lub trzech na każdej pokrywie. Odnóża przedniej pary u samicy mają szersze golenie i pozbawione owłosienia stopy, u samca zaś węższe golenie i kępy długich, jasnych włosków na spodzie stóp. Środkowa para odnóży ma u samicy golenie niezmodyfikowane, u samca zaś wygięte i rozszerzone ku wierzchołkom. Odwłok ma sternity gęsto porośnięte długimi włoskami u samca i rzadko porośnięte krótkimi włoskami u samicy^[4].

Jaja są prawie kulistawe, wysokości 2 mm i szerokości 1,8 mm, ubarwione żółtawobrązowo^[5].

Larwa osiąga do około 23 mm długości ciała w ostatnim stadium. Ubarwienie jest białe z błyszcząco rudą głową i dwoma rudobrązowymi kropkami na przedtułowiu. Poza głową oskórek jest pomarszczony i opatrzony dość regularnie rozmieszczonymi poprzecznymi szeregami bardzo krótkich, spiczastych, rudych włosków. Czułki buduje pięć członów, z których pierwszy jest krótszy i grubszy niż pozostałe, czwarty jest u szczytu wyciągnięty w tępą ostrogę, a ostatni jest najdłuższy i piłkowany po stronie wewnętrznej. Aparat gębowy ma czworokątny, szerszy niż dłuższy nadustek, półokrągłą wargę górną, długie, silne, słabo zakrzywione żuwaczki z trzema coraz mniejszymi ku podstawie ząbkami, szerokie i krótkie szczęki, czteroczłonowe głaszczki szczękowe z członem pierwszym bardzo krótkim i członem drugim nieco krótszym od trzeciego, który to jest tak samo długi jak czwarty oraz krótką wargę dolną z dwiema sztywnymi szczecinkami między dwuczłonowymi głaszczkami wargowymi. Odnóża są czteroczłonowe, owłosione. Podkowiaste przetchlinki leżą przy przedniej krawędzi przedpiersia oraz przednich brzegach segmentów odwłoka od pierwszego do ósmego^[6].

 

Owad ten zasiedla lasy liściaste i mieszane^[7]. Osobniki dorosłe latają od czerwca do sierpnia^[4][8]. Odwiedzają kwiaty, gdzie żerują na pyłku^[7]. Cykl życiowy jest dwuletni. Saproksylofagiczne pędraki przechodzą rozwój w wilgotnym, butwiejącym drewnie pni i pniaków drzew, głównie liściastych^[4][8].

Gatunek palearktyczny, znany z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii (z południowej Anglii^[8]), Francji, Belgii, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Grecji i anatolijskiej części Turcji^[9]. Chrząszcz ten dawniej notowany był częściej, ale od XIX wieku znajduje się w zaniku i w większości zasięgu, w tym w Polsce, spotykany jest współcześnie rzadko i tylko lokalnie^[8][10]. Na Europejskiej czerwonej liście chrząszczy saproksylicznych, Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce oraz Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej figuruje jako gatunek narażony na wymarcie (VU)^[11][12][13].