Jajo (biologia)
Jajo (łac. ovum) – jedna z faz rozwoju nowego osobnika u wielu gatunków zwierząt. Jajo zawiera surowce odżywcze pozwalające na rozwój zarodka bez dostępu do organizmu macierzystego i zewnętrznych źródeł pożywienia oraz stosunkowo bezpieczne środowisko, ale ze względu na swoją zawartość jest również cenionym pokarmem.
Jaja składają między innymi owady, ryby, płazy, gady, ptaki i nieliczne ssaki (stekowce – dziobak, kolczatka australijska).
Jaja wytwarzane są w jajnikach i dojrzewają w procesie oogenezy, w której gromadzą informacje rozwojowe oraz zapasy substancji niezbędnych do rozwoju zarodka. Zależnie od ilości żółtka jaja dzielą się na oligolecytalne (ubogie w żółtko, np. u ssaków), mezolecytalne (o średniej jego zawartości, np. u płazów) oraz polilecytalne – bogate w żółtko, np. u ptaków.
W trakcie rozwoju zarodka zmniejsza się ilość żółtka i powiększa się komora powietrzna. Skorupka staje się cieńsza, gdyż zawarte w niej wapno wbudowywane jest w szkielet zarodka[1].
Wśród ptaków największe jajo składane jest przez strusia i mierzy 16 cm[2], zaś jajo koliberka hawańskiego mierzy do 6 mm długości[3]. Jajo żarłacza śledziowego ma 22,5 cm długości.
W jajach ptasich obecne są jedynie dwa barwniki, oocyjanina, odpowiadająca za barwę niebieskozieloną oraz protoporfiryna, odpowiadająca za barwę rdzawoczerwoną. Niekiedy jajo nabywa kolor przez rozkładające się rośliny obecne w gnieździe[4].
Charakterystyka jaj dla różnych grup zwierząt:
| Grupa | Charakterystyka |
|---|---|
| bezżuchwowce | Jaja mezolecytalne, największe u śluzic[5] |
| ryby chrzęstnoszkieletowe | Jaja makrolecytalne, obecna osłonka[5] |
| ryby kostnoszkieletowe | Jaja makrolecytalne, małe do średnich, szczególnie duże u celakantokształtnych[6] |
| płazy | Średniej wielkości jaja mezolecytalne[6] |
| gady | Jaja makrolecytalne, obecność błon płodowych[7] |
| ptaki | Duże do bardzo dużych jaja makrolecytalne, obecne błony płodowe[5] |
| ssaki | Jaja makrolecytalne u stekowców oraz torbaczy, mikrolecytalne u ssaków łożyskowych[5] |
Skorupy jaj cechują różnorodne kształty, od niemal okrągłych po wydłużone. Szczególnie jest to widoczne u ptaków gniazdujących na klifach, np. nurników, u których jeden koniec jaja jest zaostrzony, co zapobiega sturlaniu się jaja z klifu (zaczyna się ono obracać). Skorupy jaj u poszczególnych zwierząt różnią się znacznie grubością. U felsumy madagaskarskiej (Phelsuma madagascariensis) ma ona grubość 0,15 mm, zaś u wymarłych mamutaków 3,5 mm. U dinozaurów grubość skorupy wynosiła 2,5-5 mm[8]. W skorupie jaja znajdują się liczne pory. Umożliwiają one wymianę gazową zarodka[9].
-
Jajo żółwia ozdobnego
-
Jaja drozda śpiewaka
-
Jaja dzięcioła zielonego
-
Skrzek Spinomantis fimbriatus
-
Jajo rekina rogatka australijskiego
-
Ikra miętusa pospolitego
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, Phil Benstead: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 53. ISBN 978-83-01-15733-3.
- ↑ Jajo strusie. [dostęp 2016-10-02].
- ↑ J. del Hoyo, A. Elliot & J. Sargatal: Handbook of Birds of the World. T. 5: Barn-Owls to Hummingbirds. Barcelona: Lynx Editions, 1999.
- ↑ D. Baran, W. Bielański, R. Martyka, K. Śnigórska, K. Walasz: Ptaki: materiały dla nauczycieli. Kraków: Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne, 2002, s. 46. ISBN 83-918373-1-9.
- ↑ a b c d M. Hildebrand & G. Gonslow: Analysis of Vertebrate Structure. Nowy Jork: John Wiley & Sons, 2001.
- ↑ a b A.S. Romer & T.S. Parsons: The Vertebrate Body. Filadelfia: Saunders, 1985.
- ↑ J.R. Stewart: Morphology and evolution of the egg of oviparous amniotes. In: S. Sumida and K. Martin (ed.) Amniote Origins-Completing the Transition to Land (1): 291–326. London: Academic Press.. 1997.
- ↑ Kenneth Carpenter, Karl F. Hirsch, John R. Horner: Dinosaur Eggs and Babies. Cambridge University Press, 1996.
- ↑ Eggshell morphology and structure. University of California Museum of Paleontology. [dostęp 2013-08-14].
Bibliografia
edytuj- wielu autorów: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 321.