Uchanie

Wieś leży na terenie Działów Grabowieckich. Na skutek usytuowania w źródłowej części doliny Uchańki wody do niej spływające utworzyły w miękkim podłożu lessowym szereg głębokich wąwozów, zbiegających się promieniście w Uchaniach. Silna działalność erozyjna tych wód wywołała znaczne różnice wysokości pomiędzy wierzchowiną Działów a dnami wąwozów. Deniwelacje dochodzą tu do 80 metrów^[11].

 

Początkowo była to wieś królewska. Pod koniec XV wieku została ona nadana przez Kazimierza IV Jagiellończyka Pawłowi Jasieńskiemu. Wybudował on tam kościół i zamek oraz próbował w 1484 r. lokować tam miasto na prawie magdeburskim.

Uchanie otrzymały ostatecznie prawa miejskie w 1596 r. (lokacje z 1484 i 1505 nie zostały wprowadzone) i posiadały je do 1870. Po Jasieńskich wieś była własnością m.in. Uchańskich, Daniłłowiczów (od 1591 r.) i Potockich. Wieś też należała do Antoniny Butler (1742-1796), która wniosła jako wiano poślubiając pułkownika Kazimierza Ossolińskiego (zm. 1794), a od 1839 r, do Pottyłów^[12]. Od 1772 miejscowość znajdowała się w zaborze austriackim, a od 1809 w Księstwie Warszawskim. Natomiast w 1815 r. wieś leżała na terenie zaboru rosyjskiego. Mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem, w XIX wieku nastąpił tam rozwój sadownictwa. 13 stycznia 1870 r. pozbawiono Uchanie praw miejskich^[13].

Podczas okupacji niemieckiej na terenie wsi znajdował się obóz pracy przymusowej dla Żydów (1942), obóz przesiedleńczy oraz getto, które funkcjonowało do 1942, wywieziono z niego do obozu zagłady w Sobiborze około 2 tys. osób. W maju 1942 r. na miejscowym cmentarzu Niemcy rozstrzelali 43 Żydów z Uchań i Horodła^[14].

Wielu Polaków wysiedlono w roku 1943. W wyniku działalności okupanta liczba ludności wsi zmalała o połowę^[12].

Uchanie leżały przy dawnym szlaku handlowym wiodącym na Ruś. Miasto miało charakter otwarty: nie posiadało murów obronnych ani bram miejskich. Jego ośrodkiem był zachowany do dziś czworoboczny rynek z czterema ulicami wybiegającymi z naroży^[12].

 

 

• Kościół renesansowy pw. Wniebowzięcia NMP – wzniesiony ok. 1625, według projektu Jana Jaroszewicza i Jana Wolffa,
  • Sklepienia dekorowane stiukami (ok. 1625) w kościele
  • Nagrobki Uchańskich (ok. 1600) w kościele
• Kapliczki św. Jana Nepomucena z I poł. XIX w.^[15] i św. Antoniego
• Wzgórze zamkowe (miejsce po zamku) – zamek wzniósł prawdopodobnie po 1470 roku Paweł Jasieński herbu Gozdawa jako mieszkalny budynek z basztą w narożu. Siedziba ta została posadowiona na wschód od lokowanego staraniem Jasieńskiego w 1484 r. miasta, na sztucznie nadsypanym wzniesieniu, usytuowanym na końcu rozległego cypla, odciętym od zaplecza fosą. Budowla ta, posadowiona na rzucie czworoboku, dwudzielna, posiadła najpewniej w narożu północno-zachodnim cylindryczną basztę. Była to prawdopodobnie realizacja w typie masywnej wieży mieszkalnej lub dworu wieżowego, być może broniona dodatkowo drewnianymi umocnieniami^[16]. W początkach XV wieku zamek przeszedł na własność Uchańskich herbu Radwan, którzy rozbudowali po 1570 roku zamek dostawiając drugi budynek i otaczając dziedziniec czworobokiem murów z trzema dodatkowymi basztami w narożach. Brama znajdowała się przy baszcie północno-wschodniej od północy. Na przełomie XVI i XVII wieku ród Daniłłowiczów rozbudował zamek na czteroskrzydłowy, a wjazd przeniesiono na zachód budując szyję bramną. Zamek do 1786 roku uległ całkowitemu zniszczeniu. W 1810 roku zniwelowano go budując z jego pozostałości gorzelnię i browar[1].
• Cmentarz żydowski

Niedaleko Uchań, w okolicy wsi Gliniska znajduje się rezerwat faunistyczny, gdzie występuje między innymi tchórz stepowy, suseł perełkowany, łasica, gronostaj.

• Szlak Renesansu Lubelskiego

• Uchanie-Kolonia
• Aurelin

• Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2005, t. 28, s. 222, ISBN 83-01-13357-0 t. 1-30, ISBN 83-01-13443-7 t. 5

• Strona Gminy Uchanie
• Szkoła Podstawowa w Uchaniach. szkolauchanie.net.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-30)].
• Cmentarz żydowski
• Cmentarz żydowski na portalu Wirtualny sztetl
• Uchanie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 736 .