Torfowiec tępolistny
Torfowiec tępolistny (Sphagnum obtusum Warnst.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, Japonii, Rosji i Ameryce Północnej[4].
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec tępolistny |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum obtusum Warnst. Bot. Zeitung (Berlin) 35: 478 1877[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujW Europie na większości obszaru rzadki, przy czym najpospoliciej występuje we wschodniej części kontynentu; nieobecny, rzadki lub rozproszony na obszarach z klimatem o charakterze wysoce oceanicznym. W strefie arktycznej został odnotowany w północnej Norwegii i północnej Rosji, na Svalbardzie i Nowej Ziemi. W strefie borealnej występuje od Islandii na zachodzie, rozproszony lub rzadki w Norwegii, Szwecji, Finlandii, północno-zachodniej i częściowo środkowej Rosji aż po Ural na wschodzie. W strefie klimatu umiarkowanego typowego jest rzadki od Belgii po środkową Europę, podawany również z Karpat, w tym z Tatr; rzadki na południu Półwyspu Fennoskandzkiego, w krajach bałtyckich, na Białorusi i Ukrainie, w zachodniej i centralnej Rosji po Ural. Rzadki jest także w Alpach, nienotowany w Szwajcarii, a w Wielkiej Brytanii uznany został za gatunek wymarły. W strefie okołośródziemnomorskiej podawany z Gór Dynarskich, gdzie jest rzadki, znane są stanowiska z Rumunii oraz Gruzji, nieobecny w Portugalii oraz Hiszpanii. Nie jest znany ze strefy klimatu śródziemnomorskiego[5].
W Polsce jest rozproszony na terenie całego kraju, choć spotykany głównie na północy i zachodzie[6][7]. W górach bardzo rzadki. Znane są dwa stanowiska w Sudetach. Tam w Karkonoszach rośnie do wysokości 1150 m n.p.m. W Karpatach odnotowany na jednym stanowisku[6].
Morfologia i anatomia
edytuj- Pokrój
- Roślina średniego rozmiaru bądź dość duża, tworząca darnie koloru żółtego, bladożółtawozielonego i zielonego do jasnobrązowego i brązowawego[5][6].
- Główki
- Duże[5], spłaszczone do półkolistych[6], 5-dzielne[6], gwiaździste[5]. Dłuższe gałązki główek są przeważnie zakrzywione na boki, a ich układ może przywoływać skojarzenia z kształtem liry[6].
- Pęczki
- Z czterema lub pięcioma gałązkami. Dwie (lub trzy[6]) gałązki odstające mocne[5], sztywne[6], tępo zakończone, w główce zakrzywione na boki[5], do 30 mm długości[6]. Dwie lub trzy[6] gałązki zwisające są różnej długości i pokrywają łodyżkę[5], mniejsze i na końcach smuklejsze niż gałązki odstające[6].
- Łodyżki
- Mocne[5], do 1,3 mm średnicy[6], bladożółe lub zielone[5]. Słabo wykształcona[6] kora jest dwu- lub trzywarstwowa (trzy- lub czterowarstwowa[6]), z nieco rozdętymi komórkami[5]. Cylinder wewnętrzny żółtawy do zielonego[6]. Łodyżki gałązkowe wyposażone w wyraźnie wykształcone komórki retortowe[5].
- Listki łodyżkowe
- Szeroko trójkątno-językowate, zwisające[5], mniej lub bardziej odstające[6], do 1,3 mm długości[6]. Na końcu zwężają się ku szeroko tępo ściętemu, poszarpanemu wierzchołkowi[5]. Komórki wodne najczęściej niepodzielone, bez listewek[5] lub z listewkami jedynie w wierzchołkowej części liścia[6].
- Listki gałązkowe
- Duże[6], lancetowate[5], do 2,2 mm długości[6], ze ściętym, ząbkowanym wierzchołkiem; ułożone na gałązce w pięciu rzędach[5]. Komórki wodne mają liczne, niewielkich rozmiarów pory, przeważnie w dwóch rzędach po obu stronach liścia[5], w przekroju poprzecznym prawie płaskie po stronie grzbietowej, słabo wypukłe po stronie brzusznej[6]. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są trójkątne, szeroko otwarte po stronie grzbietowej liścia i płytko zamknięte po stronie brzusznej[5].
Systematyka i zmienność
edytujGatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5]. Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[8]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[8].
Ekologia i biologia
edytujGatunek hydrofilny[7]. Rośnie na (najczęściej niezalesionych[7]) torfowiskach niskich i przejściowych, zwłaszcza żyznych, rzadziej w borach bagiennych[6]. Obecny w wykopach (np. torfiankach), rowach, ale także na okrajku torfowisk i w dolinkach pomiędzy kępami[7].
Ochrona
edytujGatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[9][10][11].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-05-24] (ang.).
- ↑ Sphagnum obtusum Warnst.. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ Sphagnum obtusum. [w:] Moss Flora of China [on-line]. [dostęp 2015-05-24]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Laine i in. 2018 ↓, s. 299–303.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Stebel 2017 ↓, s. 146–148.
- ↑ a b c d Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 73–74
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
edytuj- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.