Stanisław Broszkowski
Stanisław Broszkowski, herbu Brochwicz[1] (ur. 19 kwietnia 1777[a][2], zm. 13 lutego 1827[3] w Kaliszu[4]) – żołnierz Legionów Polskich we Włoszech, oficer Legii Nadwiślańskiej, uczestnik kampanii hiszpańskiej w latach 1808–1810 i wojny z Rosją w 1812 roku, odznaczony orderem Virtuti Militari[5].
| major | |
| Data urodzenia |
19 kwietnia 1777 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1794–1813 |
| Siły zbrojne |
Korpus Artylerii Koronnej, Legiony Polskie, Gwardia Wielkiej Armii |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
dowódca 3 kompanii fizylierów 2 batalionu 1. Pułku LN |
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca |
major Korpusu Weteranów armii Królestwa Kongresowego |
| Odznaczenia | |
| |
Pochodzenie
edytujUrodzony w Warszawie[2] albo w Krakowie[b][6]. Z wykształcenia był matematykiem, znał język francuski i niemiecki[4].
Służba wojskowa
edytujLegiony Polskie
edytujOd 1794 w Korpusie Artylerii Koronnej, w stopniu podoficera[4]. Po upadku Rzeczypospolitej (1795) służył w Legionach Polskich[2] utworzonych w 1798 przez generała Jana Henryka Dąbrowskiego i walczących we Włoszech u boku wojsk rewolucyjnej Francji. W listopadzie 1798 Broszkowski rozpoczął służbę w stopniu furiera, w lutym 1801 otrzymał awans na swój pierwszy stopień oficerski, podporucznika artylerii in spe 3. półbrygady Legii Włoskiej[2][6]. Walczył pod Weroną i Mantuą[4]. Po rozformowaniu Legionów, w 1803 przeszedł do 1 regimentu piechoty[4] zależnej od Francji Republiki włoskiej (od 1805 Królestwo Włoch), walcząc pod Castelfranco (1805) i w Kalabrii (1806)[4].
W Legii Polsko-Włoskiej i w Legii Nadwiślańskiej
edytujGdy w wyniku zwycięstwa Napoleona nad Królestwem Prus (1806–1807) polscy mieszkańcy zaboru pruskiego mieli odzyskać własną państwowość, cesarz postanowił sprowadzić z Włoch dawnych legionistów Dąbrowskiego. Większość z nich, w tej liczbie również Broszkowski, znalazła się w szeregach Legii Polsko-Włoskiej (Legion Polacco-Italianne), jednostki wojskowej nie wchodzącej jednakże w skład armii nowo powstałego Księstwa Warszawskiego (1807), lecz przyjętej na żołd francuski. W lipcu 1807 Broszkowski, oficer Legii Polsko-Włoskiej, otrzymał awans na kapitana[2].
W Hiszpanii
edytujWkrótce żołnierze Legii wstąpili w szeregi Legii Nadwiślańskiej (Legion de la Vistule), utworzonej w marcu 1808[7]. Broszkowski został dowódcą 3 kompanii fizylierów 2 batalionu 1. Pułku (Regimentu) Legii Nadwiślańskiej[2]. Jednostka Broszkowskiego (oraz 2. i 3. Pułki Piechoty LN) została skierowana w 1808 do Hiszpanii, uczestnicząc w oblężeniu Saragossy. W latach 1809–1812 wszystkie wymienione trzy pułki Legii zajmowały się pacyfikowaniem ludności hiszpańskiej[7], która podburzona przez katolicki kler i zachowawczo nastawioną szlachtę powstała zbrojnie przeciwko władzy nowego króla, Józefa Bonaparte, brata Napoleona. W 1811 oddziały 1. Pułku walczyły w zwycięskiej bitwie pod Sagunto, a zimą 1811/1812 wraz z pozostałymi pułkami Legii zdobywały Walencję[7]. W uznaniu swych wojennych zasług, w listopadzie 1810 roku Broszkowski otrzymał Krzyż Kawalerski[5] orderu Virtuti Militari[2].
Wojna z Rosją
edytujNa początku 1812 Legia Nadwiślańska została wycofana z Hiszpanii, by poczynić przygotowania przed spodziewaną wojną z Rosją. Broszkowski wraz ze swym oddziałem wchodzącym, podobnie jak cała Legia, w skład Gwardii Cesarskiej, przeszedł cały szlak kampanii rosyjskiej. W lipcu 1812 został szefem 2 batalionu 1 pułku[4]. Walczył m.in. pod Smoleńskiem, Borodino, Krasnem[8], a w szczególności podczas przeprawy przez Berezynę, kiedy to 1 i 2. pułki Legii odznaczyły się w walce, a sam Broszkowski został ranny[2]. Po powrocie z Rosji, w 1813 znalazł się w Sedanie, w tamtejszym wojskowym zakładzie leczniczym[2].
Po upadku Napoleona
edytujPo ostatecznej klęsce Napoleona (1815) wrócił do kraju, do znajdującego się pod rosyjską kontrolą Królestwa Polskiego i w stopniu majora został oficerem 6. Kompanii Korpusu Weteranów (w województwie lubelskim)[5].
Stanisław Broszkowski zmarł 13 lutego 1827[c] w Kaliszu, w stolicy ówczesnego województwa, choć dokładna data jego przybycia do miasta nie jest znana[3]. Murowany nagrobek znajduje się na tamtejszym cmentarzu miejskim i jest jednym z najstarszych na tej nekropolii. Na jego cokole stoi wysoki obelisk w kształcie piramidy (remontowany w 1877) i ma ponoć symbolikę masońską[3]. Zachowana do dnia dzisiejszego oryginalna kamienna tablica nagrobna jest najstarsza na tym cmentarzu[3].
Rodzina
edytujSyn Andrzeja[4]. Bratem Stanisława był Andrzej Broszkowski (ur. ok. 1774)[9], który karierę wojskową również rozpoczął w Legionach gen. Dąbrowskiego; na początku 1799 pełnił obowiązki adiutanta podoficera batalionu artylerii, tam też otrzymał stopień podporucznika, w 1801[9] lub 1803 został porucznikiem artylerii[10], w okresie Księstwa Warszawskiego był kapitanem korpusu inżynierów (saperów) Legii Kaliskiej, zwolniony z czynnej służby w 1809[11], w 1812 został szefem Biura Inżynierów[d][9], w czasie wojny z Rosją w 1812 był szefem szwadronu i adiutantem księcia Józefa Poniatowskiego[10], gdzie dostał się do niewoli rosyjskiej[e][1]. Za udział w kampanii rosyjskiej otrzymał order Legii Honorowej[12]. Według Uruskiego Andrzej Broszkowski zmarł w niewoli w 1813[1]. Według Pachońskiego zaginął podczas odwrotu z Rosji i prawdopodobnie zmarł w tymże 1813, a w 1816 został on formalnie skreślony z ewidencji wojskowej[4].
Uruski w swoim Herbarzu podaje, że synem Stanisława Broszkowkiego był Bazyli, który ze swoim synem Mikołajem w 1845 został wylegitymowany i wpisany do ksiąg szlachty guberni wołyńskiej Cesarstwa Rosyjskiego[1]. Jednakże daty urodzin dzieci Bazylego (Mikołaj ur. 1792, Wojciech ur. 1795 oraz Jakub ur. 1796)[13] wykluczają taką filiację.
Awanse
edytuj- furier (1798),
- podporucznik (1801),
- kapitan (1807),
- major (przed 1817).
Uwagi
edytuj- ↑ Biogram Stanisława Broszkowskiego na portalu napoleon.org.pl jest podany za książką Stanisława Kirkora Legia Nadwiślańska 1808–1814, wyd. Oficyna Poetów i Malarzy, 1981.
- ↑ Jan Pachoński w swoim fundamentalnym dziele o Legionach Polskich (w indeksach osobowych) określa Stanisława Broszkowskiego i jego brata Andrzeja jako pochodzących z Krakowa.
- ↑ Data podana na nagrobnej inskrypcji.
- ↑ Prawdopodobnie chodzi o Biuro Rzeczy Inżynierów w IV Wydziale Ministerium Wojny Księstwa Warszawskiego.
- ↑ Uruski mylnie przypisuje Andrzejowi Broszkowskiemu stopień pułkownika.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. II. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1905, s. 8–9.
- ↑ a b c d e f g h i Słownik oficerów Legii Nadwiślańskiej i pułków Ułanów Nadwiślańskich. napoleon.org.pl, 2016-01-10. [dostęp 2018-02-22]. (pol.).
- ↑ a b c d Stanisław Małyszko: Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2012, s. 269–270. ISBN 978-83-62689-09-5.
- ↑ a b c d e f g h i Jan Pachoński: Oficerowie Legionów Polskich 1796-1807. T. 2: Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich 1796-1807. Kraków: Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 1998-2003, s. 27. ISBN 83-7188-003-0.
- ↑ a b c Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1825. Warszawa: Drukarnia Woyskowa, s. 224.
- ↑ a b Jan Pachoński: Legiony Polskie 1794-1807. Prawda i legenda. T. 3: Znad Renu na San Domingo 1799-1802. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1971, s. 619.
- ↑ a b c Guy C. Dempsey: U boku Napoleona. Jednostki cudzoziemskie w armii francuskiej w czasach Konsulatu i Cesarstwa 1799-1814. Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, s. 164–176. ISBN 83-05-13408-3.
- ↑ Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925, s. 49, seria: Biblioteka Muzeum Wojska.
- ↑ a b c Jan Pachoński: Legiony Polskie 1794-1807. Prawda i legenda. T. 4: Z ziemi włoskiej do Polski 1800-1807. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1979, s. 683.
- ↑ a b Jan Pachoński: Legiony Polskie 1794-1807. Prawda i legenda. T. 2: Zwycięstwa i klęski 1797-1799. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1976, s. 427, 631.
- ↑ Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie 1807-1814. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1905.
- ↑ État général de la Légion d’honneur. T. 2. Paryż: 1814, s. 486.
- ↑ Adam A. Pszczółkowski. Oleg Chorowiec, Herbarz szlachty wołyńskiej: tom I. „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”. Tom V (2013). s. 311–312. (pol.).