Soból i panna (powieść)
Soból i panna. Cykl myśliwski – powieść obyczajowa Józefa Weyssenhoffa (1860–1932), wydana po raz pierwszy w 1911 roku.
 Wydanie ilustrowane z 1913 r. | |
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka |
romans, ziemianie, łowiectwo |
| Typ utworu |
powieść obyczajowa |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język |
polski |
| Data wydania |
1911 |
| Wydawca | |
Utwór opowiada historię miłości młodego dziedzica i wiejskiej dziewczyny. Fabuła dzieje się na Litwie kowieńskiej, w rzeczywistych miejscach. Obok romansowego wątku i związanej z nim nielinearnej fabuły zawiera opisy życia ziemiańskiego, opiewa uroki łowiectwa i bogactwo przyrody. Porusza również kwestie społeczne i narodowe oraz zawiera rozważania etyczne[1].
Powieść jest napisana prozą poetycką i zaliczana jest do literatury okresu Młodej Polski. Jest to jedna z trzech kresowych powieści pisarza, obok Unii (1910) i Puszczy (1915).
W 1913 ukazało się ilustrowane wydanie, które zawierało 85 barwnych i czarnych rysunków Henryka Weyssenhoffa, znanego malarza i kuzyna autora powieści.
Fabuła
edytujWschodnia Litwa, przełom XIX i XX wieku. Michał Rajecki, zamożny student powracający na wakacje w okolice rodzinnych Jużynt, podczas polowania spotyka Warszulkę Łaukinisównę, piękną litewską dziewczynę z ludu. Podobają się sobie, widują się kilkakrotnie, Michał składa niebaczne obietnice, Warszulka ofiarowuje mu swój medalik. Ta znajomość, choć pełna dziwnego uroku, nie ma przyszłości – młodych dzielą różnice społeczne, narodowe i majątkowe, Michała ciągnie wielki świat, Warszulkę swatają z zakochanym w niej gospodarskim synem.
Wątek romansowy jest tylko przyczynkiem do przedstawienia głównej miłości Michała, jaką jest natura i kontakt z nią podczas licznych, opisanych ze szczegółami wypraw do lasu, przede wszystkim na polowania.
Tytuł
edytujTytuł nawiązuje do fragmentu staropolskiej pieśni myśliwskiej Pojedziemy na łów:
A teraz się dzielmy, dzielmy,
Towarzyszu mój!
Tobie zając i sarna,
A mnie soból i panna,
Towarzyszu mój!
Źródła powieści
edytujPowieść ma charakter autobiograficzny. Przedstawione są tu też rzeczywiste miejsca na Kowieńszczyźnie: Jużynty (lit. Jūžintai), Gaczany (Gačionys), Potyłta, Trembeliszki, jezioro Jużynty (Jūžintas), jezioro Gaczańskie (Gačionių ežeras), jezioro Rosza (Rašai), rzeka Święta (Šventoji), Dusiaty (Dusetos), Puszcza Dusiacka, Szepeta (Šepeta) i inne.
Bohater powieści, Michał Rajecki, młody dziedzica majątku Jużynty w północno-wschodniej Litwie, jest alter ego autora. Weyssenhoffowie byli rzeczywiście dziedzicami Jużynt, a pisarz spędził tu część swojej młodości[2][1].
Postać Stanisława Pucewicza, właściciela sąsiedniego majątku Gaczany i folwarku Potyłta, wzorowana jest na osobie przyjaciela pisarza, Piotra Rosena. Piotr był synem Justyna Rosena, wywodzącego się ze szlachty inflanckiej. Majątek Gaczany pozostał w rękach Piotra do 1940 roku, a w 1999 odzyskał go jego wnuk, również Piotr Rosen[3][2].
Miejsca opisane w powieści, wygląd współczesny:
-
-
Dwór Rosenów w Gaczanach
-
Kościół w Jużyntach
-
Jezioro w Jużyntach, w którym kąpała się Warszulka
Nawiązania
edytujDo utworu Weyssenhoffa nawiązuje wiersz Jana Lechonia Soból i panna[4].
Ekranizacja
edytujW 1983 na podstawie powieści powstał film pod tym samym tytułem w reżyserii Huberta Drapelli z Jackiem Borkowskim w roli Michała i Jolantą Nowak w roli Warszulki.
Galeria
edytujWybrane ilustracje Henryka Weyssenhoffa do wydania z 1913 roku:
-
Spotkanie z Warszulką w leszczynie
-
Na polowaniu u książąt S.
-
Pani Teresa i Michał
-
Janielka przed chatą w Trembeliszkach
-
Kościół w Jużyntach
-
Kąpiel Warszulki
-
Przed dworem w Gaczanach
-
Stary Trembel z wnukami
Przypisy
edytuj- ↑ a b „Sobol i panna” Weyssenhoffa [online], arch.kuriergalicyjski.com [dostęp 2021-12-24].
- ↑ a b Dwory Polskie – Maciej Rydel – dokumentacja dworów polskich [online], www.dwory-polskie.pl [dostęp 2021-12-16].
- ↑ Gaczany [online], dworypogranicza.pl [dostęp 2021-12-15].
- ↑ Jan Lechoń, Kasandra się myli, wyd. pierwsze, Warszawa 2018, ISBN 978-83-06-03488-2, OCLC 1059287084 [dostęp 2021-12-19].
Linki zewnętrzne
edytuj- Soból i panna. Cykl myśliwski – publikacja internetowa.. republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-17)].
- Wydania powieści w bibliotece Polona