Samochód
Samochód, automobil, w skrócie auto – rodzaj kołowego pojazdu silnikowego, służącego do przewozu osób lub ładunków, którego konstrukcja umożliwia jazdę z prędkością powyżej 25 kilometrów na godzinę[1].
Samochody dzielą się na rodzaje, zgodnie z ich konstrukcją i przeznaczeniem. Spośród najpopularniejszych wyróżnia się samochody osobowe, terenowe, dostawcze, ciężarowe, specjalne oraz autobusy. Do pojazdów samochodowych nie zalicza się ciągników rolniczych[2].
Pojazdy samochodowe cechuje fakt, iż są one jednocześnie:
- drogowe, co odróżnia je od lokomotyw,
- wielośladowe, co odróżnia je od motocykli,
- mechaniczne, co odróżnia je od wozów.
Pierwsze pojazdy tego typu powstawały w XVIII wieku i miały napęd parowy; wiek XIX to czas zastosowania w nich silników spalinowych i elektrycznych oraz początków ich masowej produkcji, czyniąc z samochodu jeden z podstawowych i najpopularniejszych środków transportu lokalnego i dalekobieżnego.
Nazewnictwo
edytujSłowo samochód utrwaliło się w języku polskim jeszcze w czasach II Rzeczypospolitej, kiedy to zostało wybrane, w drodze konkursu, na słowo określające automobil. Termin samochód pochodzi od słów sam i chód, a więc określa pojazd samodzielnie się poruszający, czyli z własnym napędem. Spośród innych, branych pod uwagę słów, można wspomnieć określenie samojedź, bądź samojazd.
Z biegiem czasu, nie tylko w polszczyźnie, słowo automobil zaczęto skracać do formy auto, która to ostatecznie stała się samodzielnym wyrazem, używanym naprzemiennie ze słowem samochód.
Historia
edytujNad pojazdami napędzanymi parą myślano już w XVII wieku. W 1678 roku Ferdinand Verbiest miał zademonstrować taki pojazd cesarzowi chińskiemu, jednak nie ma na to żadnych dowodów. Dlatego za pierwszego konstruktora – wynalazcę pojazdu mechanicznego – uznaje się Francuza o nazwisku Nicolas-Joseph Cugnot, który zaprezentował swoje pionierskie dzieło napędzane silnikiem parowym w roku 1769.
W 1870 roku Austriak Siegfried Marcus skonstruował, nienadający się do powszechnego użytku, prototyp pojazdu mechanicznego z benzynowym silnikiem o zapłonie iskrowym. Z kolei inny konstruktor, Niemiec Carl Benz, zbudował swój trzykołowy automobil w roku 1885 (w 1886 uzyskał patent). W tych samych latach prace w dziedzinie silników spalinowych oraz pojazdów napędzanych takimi silnikami prowadzili wspólnie Wilhelm Maybach i Gottlieb Daimler. Nie wiadomo jednak dokładnie, kto, jako pierwszy, skonstruował zastosowany do napędu samochodów silnik o spalaniu wewnętrznym.
-
Benz Auto, 1886
-
Ford T – pierwszy samochód produkowany masowo
-
CWS T-1 – pierwszy polski samochód produkowany seryjnie
-
FSO Polonez Caro Plus – jeden z ostatnich współczesnych produkowanych polskich samochodów
Napęd
edytujNapęd samochodu stanowi silnik. Najczęściej wykorzystywanym w samochodach typem silnika jest silnik spalinowy tłokowy. Produkowane są również samochody wyposażone jedynie w silnik elektryczny, czyli samochody elektryczne. Innym rodzajem napędu stosowanym w samochodzie jest napęd hybrydowy, będący połączeniem silnika spalinowego i silnika elektrycznego.
Źródło energii
edytujNiezbędnym elementem samochodu jest źródło energii, wymagane przez silnik do jego działania.
W przypadku zastosowania silnika spalinowego źródłem energii może być:
- paliwo ciekłe, np. benzyna lub olej napędowy;
- paliwo gazowe w stanie ciekłym, np. LPG lub LNG;
- paliwo gazowe sprężone, np. CNG.
W przypadku zastosowania silnika elektrycznego źródłem energii może być:
Podział samochodów
edytujW poniższej tabeli zamieszczono przeglądowy spis popularnych typów i rodzajów współcześnie produkowanych samochodów, wraz z przykładami i/lub zdjęciami przykładowymi.
| Podział pojazdów samochodowych | |||
|---|---|---|---|
| Typ samochodu | Rodzaj samochodu | Przykład | Zdjęcie |
| Samochody osobowe | Samochody sportowe | Arrinera Hussarya GT | |
| Samochody miejskie | Fiat 500 | ||
| Samochody luksusowe | Mercedes-Benz W222 | ||
| Samochody SUV | Lexus RX | ||
| Samochody kempingowe | Adria Vision | ||
| Samochody terenowe | Honker | ||
| Samochody dostawcze | Iveco Daily | ||
| Samochody ciężarowe | Ciężarowe samochody dostawcze | Star S2000 | |
| Ciężarowe samochody terenowe | Ural-4320 | ||
| Ciągniki siodłowe | Scania R420 | ||
| Ciągniki balastowe | Tatra T813 6x6 | ||
| Autobusy | Solaris InterUrbino 12 | ||
| Samochody specjalne | Samochody opancerzone | Dzik (samochód) | |
| Pożarowozy | E-ONE, Ford | ||
| Żurawie samochodowe | Hydros T-351 Stalowa Wola | ||
| Ambulanse | Fiat Ducato (AMZ-Kutno) | ||
| Samochody asenizacyjne | Jelcz | ||
| Śmieciarki | MAN TGA 28.350 | ||
| Zamiatarki | Zamiatarka na podwoziu MAZ | ||
| Pługopiaskarki | Pługopiaskarka na podwoziu samochodu Mitsubishi Fuso | ||
| Radiowozy | Ford Crown Victoria | ||
| Wywrotki | Jelcz 640 | ||
| Betoniarki | |||
| Samochody mogące poruszać się także po torach kolejowych | Samochód ratownictwa technicznego Star | ||
Elementy budowy samochodu
edytuj- nadwozie: nadwozie samonośne • płyta podłogowa
- elementy zewnętrzne nadwozia: karoseria • błotnik • drzwi • pokrywa komory silnika • chłodnica samochodowa, maskownica (potocznie: grill lub atrapa) • listwy boczne • zderzak • hak • dach • szyberdach • dach lamelowy • lusterka boczne • szyby • szyby podgrzewane • wycieraczki • spryskiwacze • deflektor wiatrowy • spoiler
- elementy wnętrza: deska rozdzielcza • tablica wskaźników • przełączniki i regulatory • poduszka powietrzna • kierownica • fotele • pasy bezpieczeństwa • lusterko wsteczne
- podwozie: rama samochodu
- układ napędowy i układ przeniesienia napędu: sprzęgło • skrzynia biegów • reduktor terenowy • skrzynia rozdzielacza • wał napędowy • most napędowy • oś • półoś • piasta koła • koło • obręcz koła • opona • opona bezdętkowa • dętka • wentyl • pedał przyspieszenia • pedał sprzęgła
- układ hamulcowy: hamulec roboczy • pompa hamulcowa • wspomaganie • przewody hamulcowe • tarcza hamulcowa • bęben hamulcowy • klocki hamulcowe • hamulec awaryjny • zwalniacz
- układ kierowniczy: kierownica samochodu • kolumna kierownicy • wspomaganie kierownicy • przekładnia kierownicza • drążki • tempomat
- zawieszenie: amortyzator • sprężyna • resor • kolumna McPhersona • stabilizator • wahacz
- silnik: tłok • pierścienie tłokowe • korbowód • wał korbowy • głowica silnika • zawór • wałek rozrządu • blok silnika • tuleja cylindrowa • turbosprężarka • łożysko • koło zamachowe • uszczelniacz
- układy silnika spalinowego: chłodzenia • doładowania • rozruchowy • rozrządu • smarowania • wtryskowy • wydechowy • zapłonowy • zasilający
- inne układy:
- instalacja elektryczna: alternator • prądnica • regulator napięcia • akumulator • układ wysokiego napięcia • świeca zapłonowa • świeca żarowa • stacyjka • sygnał dźwiękowy (potocznie: klakson) • oświetlenie • światła sygnalizacyjne • kierunkowskaz
- elementy mające wpływ na bezpieczeństwo:
- bierne: pasy bezpieczeństwa • napinacze pasów • poduszka powietrzna • kurtyna powietrzna • zagłówki • wzmocnienia boczne • strefy kontrolowanego zgniotu • klatka bezpieczeństwa • łamana kolumna kierownicy • szyby hartowane • szyby klejone • bezpieczne zderzaki • układy odcinające dopływ paliwa
- czynne: ABS • ASR • ESP • napęd na cztery koła
Samochód w mieście
edytujBadania ruchu wskazują, że samochód w mieście spędza ok. 95% czasu na parkingu, będąc w użyciu zaledwie przez 5% swojego życia[4]. Jednocześnie jest on stale „gotowy do natychmiastowego użycia” na praktycznie dowolnej trasie, co stanowi jego podstawową cechę użytkową i atrakcyjność jako środka transportu.
Istnieją badania, według których w dowolnie wybranym momencie dnia na Manhattanie prawie 1/3 kierowców krąży w poszukiwaniu miejsca do zaparkowania, na Brooklynie ten współczynnik wynosi 45%[5]. Donald Shoup przeprowadził pomiary na obszarze 15 przecznic w Los Angeles. Okazało się, że przeciętny kierowca musiał przejechać pół mili (ok. 800 metrów) w poszukiwaniu miejsca. Tylko w badanym rejonie łącznie kierowcy przejeżdżali bezużytecznie 950 000 mil (ok. 1,5 miliona kilometrów). „Jeśli takie wyniki osiągamy w jednej niewielkiej dzielnicy biznesowej, wyobraźmy sobie, jakie są skumulowane konsekwencje takiego bezowocnego jeżdżenia w skali kraju” – napisał Shoup[5].
Darmowe miejsca parkingowe w USA wymagają dopłat w wysokości 500 miliardów dolarów rocznie, co oznacza, że na każdego dolara wydanego przez kierowców na samochód pozostali obywatele muszą dopłacić pięćdziesiąt centów na miejsca parkingowe[6]. Aby jednak właściwie ocenić te liczby, należy uwzględnić, że w 2020 r. w Stanach Zjednoczonych mieszkało ok. 321 mln ludzi, podczas gdy po amerykańskich drogach jeździło co najmniej 265 mln pojazdów samochodowych[7], z czego ok. 200-210 mln osobowych. Statystycznie w każdym gospodarstwie domowym jest co najmniej jeden samochód, więc (dalej statystycznie) nie występuje tam rzeczywisty podział na dwie grupy obywateli, z których jedna „dopłaca” do drugiej.
Samochód a środowisko
edytujZdaniem Gary’ego Fullera zanieczyszczenia generowane przez samochody odpowiadają w dużych miastach za około 1/4 zgonów spowodowanych pyłem PM2,5[8]. Obok pyłu występuje dwutlenek azotu, substancja, która znalazła się w centrum skandalu wokół fałszowania testów przez Volkswagena i ma podobny wpływ na ludzi[9].
W badaniu z 2011 r. porównano środki transportu, biorąc przy tym pod uwagę środowiskowy koszt ich produkcji oraz użytkowania. W przypadku rowerów uwzględniono też dodatkowy wydatek energetyczny samych użytkowników w postaci spalonych kalorii. Według obliczeń emisja na każdy kilometr pokonany samochodem to 271 gramów CO
2 na kilometr na osobę (np. u pasażerów autobusów jest to 101 gramów na kilometr na pasażera, a rowerzystów 21 gramów)[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Polska Policja, Ustawowe definicje z zakresu ruchu drogowego [online], KPP Grajewo [dostęp 2024-04-05] (pol.).
- ↑ samochód, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-01-27].
- ↑ Grafenowe superkondensatory coraz doskonalsze.
- ↑ „Cars are parked 95% of the time”. Let’s check!
- ↑ a b Gone Parkin’ – The New York Times [online], web.archive.org, 28 listopada 2018 [dostęp 2019-02-17] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-28].
- ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org, 24 października 2016 [dostęp 2019-02-17] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-24].
- ↑ Ile jest samochodów na świecie? [1]
- ↑ Air pollution: how big a problem is it for cyclists? | Environment | The Guardian [online], web.archive.org, 28 października 2018 [dostęp 2019-02-17] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-28].
- ↑ Wszechobecny zabójca, [w:] Peter Walker, Jak rowery mogą uratować świat, Kraków: Wysoki Zamek, ISBN 978-83-950387-4-7.
- ↑ Cycle more Often 2 cool down the planet! [online], 2011 [zarchiwizowane z adresu 2019-02-17].