Powiat opatowski

Liczba ludności i powierzchnia gmin – 31 grudnia 2010 r.^[4]

Gmina	Ludność	Powierzchnia
Opatów (w tym miasto)	12 305 (6 658)	113,52 km² (9,36 km²)
Ożarów (w tym miasto)	11 127 (4 661)	183,29 km² (7,79 km²)
Iwaniska (w tym miasto)	6 931 (1322)	104,89 km² (5,98 km²)
Tarłów	5 587	163,32 km²
Lipnik	5 582	81,45 km²
Baćkowice	5 065	96,13 km²
Wojciechowice	4 330	86,46 km²
Sadowie	4 187	81,81 km²
Razem	55 114	910,87 km²

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2010^[5]):

• Piramida wieku mieszkańców powiatu opatowskiego w 2014 roku^[6].

W drugiej połowie XIX w. powiat opatowski wchodził w skład guberni radomskiej. Od północy graniczył z powiatem iłżeckim, od zachodu z powiatem kieleckim, a na południu z powiatem sandomierskim. Na wschodzie Wisła oddzielała go od powiatu janowskiego. Zajmował on powierzchnię 1795,5 km², z czego:

• 724,2 km² – zajmowały pola uprawne
• 192,8 km² – łąki
• 205,3 km² – zabudowania i ogrody
• 167,5 km² – pastwiska i zarośla
• 359 km² – lasy
• 146,7 km² – drogi, wody, błota i nieużytki^[7].

Przemysł powiatu był słabo rozwinięty, pomimo występowania tu licznych bogactw naturalnych. Przyczyną tego był brak rozwiniętej sieci komunikacyjnej. W 1884 r. produkcja przemysłowa powiatu miała wartość 1 318 372 rubli, z czego jednak prawie całość (blisko 1,2 mln rubli) przypadła na kilka dużych zakładów: zakłady żelazne w Klimkiewiczowie pod Ostrowcem i w Nietulisku, a także cukrownię w Częstocicach. Powiat połączony był z siecią kolejową poprzez odnogę kolei dąbrowsko-iwanogrodzkiej. Stacja kolejowa znajdowała się w Ostrowcu^[7].

W 1884 r. powiat miał 101 061 mieszkańców, w tym 50 109 mężczyzn (49,58%) i 51 952 (50,42%) kobiet. Na terenie powiatu funkcjonowały 23 szkoły początkowe. Powiat posiadał sąd pokoju III Okręgu i dzielił się na 6 okręgów sądów gminnych. Sądy te funkcjonowały w Opatowie, Iwaniskach, Łagowie, Kunowie, Ćmielowie i Ożarowie^[7].

Pod względem administracyjnym powiat dzielił się na dwa miasta (Ostrowiec i Opatów), 10 osiedli miejskich (Kunów, Waśniów, Gliniany, Ożarów, Lasocin, Ćmielów, Słupia, Raków, Łagów i Iwaniska) oraz 556 wsi i kolonii^[7].

W skład powiatu wchodziły 24 gminy: Baćkowice, Bodzechów, Boksyce, Ćmielów, Częstocice, Czyżów, Gęsice, Grzegorzowice, Iwaniska, Julianów, Kunów, Lasocin, Łagów, Malkowice, Modliborzyce, Ożarów, Opatów, Piórków, Rembów, Ruda Kościelna, Sadowie, Słupia Nowa, Waśniów, Wojciechowice^[7].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powiat opatowski stał się częścią województwa kieleckiego, utworzonego 2 sierpnia 1919 r.

Według spisu powszechnego z 1931 r. powiat opatowski zajmował powierzchnię 1639 km² i był zamieszkiwany przez 186 547 osób^[8]. Największym miastem był Ostrowiec, który liczył 25 908 mieszkańców. Przeważająca część mieszkańców powiatu – 110 538 osób – zajmowała się rolnictwem. Spośród nich 20 753 osoby były robotnikami rolnymi. Wśród gospodarstw przeważały mało- i średniorolne. Na terenie powiatu znajdowało się około 100 majątków obszarniczych^[8].

Przemysł powiatu skupiał się głównie w dolinie rzeki Kamiennej – w okolicach Ostrowca. Największym zakładem przemysłowym powiatu były Zakłady Ostrowieckie. Działały tu także fabryki porcelany w Ćmielowie, papiernie w Bodzechowie i Witulinie, fabryka maszyn rolniczych w Kunowie oraz cukrownia w Częstocicach. Na terenie powiatu funkcjonowały także: kopalnia rudy żelaza, cegielnia, browar i fabryka octu. W powiecie było 61 młynów, 5 fabryk wód gazowanych, 3 mleczarnie, 40 wiatraków, 5 gorzelni, 2 rzeźnie, 6 tartaków, 12 olejarni, 70 spółdzielni handlowych i 502 sklepy^[8].

W wyborach do sejmu w powiecie opatowskim spore wpływy posiadały partie opozycyjne. Do 1927 r. przewagę miały tu partie chłopskie: PSL „Wyzwolenie”, a w późniejszym okresie także Stronnictwo Chłopskie. Spore wpływy, głównie w przemysłowym Ostrowcu posiadała PPS. W 1928 r. przewagę w wyborach do Sejmu na terenie powiatu uzyskał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem^[8].

W 1939 r. w powiecie opatowskim znajdowały się tylko dwa miasta: Opatów (ok. 9600 mieszkańców^[8]) oraz Ostrowiec (30 017 mieszkańców^[9]).

W latach 1945–1975 powiat był częścią województwa kieleckiego. W jego skład wchodziły gminy: Baćkowice, Bodzechów, Ćmielów, Iwaniska, Kunów, Łagów, Opatów, Ożarów, Raków, Sadowie, Waśniów i Wojciechowice.

Powiat opatowski został zlikwidowany w czasie reformy administracyjnej w 1975 r., kiedy to wprowadzono podział na 49 województw. Obszar powiatu został podzielony pomiędzy województwa: tarnobrzeskie i kieleckie. W województwie kieleckim pozostały gminy: Bodzechów, Kunów, Łagów, Raków, Waśniów. W nowo utworzonym województwie tarnobrzeskim znalazły się: Baćkowice, Ćmielów, Iwaniska, Opatów, Ożarów, Sadowie i Wojciechowice.

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880
• AntoniA. Sułowski AntoniA., U podnóża Gór Świętokrzyskich, Warszawa: „Pax”, 1987, ISBN 83-211-0865-2, OCLC 830083653 . Brak numerów stron w książce