Order Świętej Anny

 

Intencję ufundowania orderu ogłosił już 26 maja 1725 oblubieniec Anny Piotrowny (córki Piotra Wielkiego i Katarzyny I), książę Holstein-Gottorpu Karol Fryderyk, ale ustanowił go 10 lat później ku pamięci swej małżonki i jej kuzynki, panującej wówczas carycy Anny. Początkowo order był jednoklasowy i miał liczyć tylko 15 kawalerów.

Bezdzietna caryca Elżbieta I mianowała w 1743 syna powyższej pary, Karola Piotra Ulryka, późniejszego Piotra III carewiczem, tak że wielki mistrz orderu przeprowadził się na dwór petersburski, podczas gdy order pozostał odznaczeniem holsztyńskim. W czasie panowania Katarzyny II św. Anna nie miała w ogóle żadnej przynależności narodowej, gdyż Piotr III zrzekł się praw do tronu holsztyńskiego na rzecz innej linii rodu, ale carewicz Paweł Pietrowicz (późniejszy Paweł I) nadawał odznaczenie jako order domowy w pokaźnych ilościach. Po wstąpieniu na tron carski Paweł wcielił św. Annę jako trójklasowy order zasługi do systemu rosyjskiego, gdzie:

• I Klasa to odznaka wieszana na wielkiej wstędze z gwiazdą orderową,
• II Klasa noszona była na wstędze na szyi,
• III Klasa była orderem wojskowym noszonym jako miniatura na rękojeści szabli^[1].

12 listopada 1796 ustanowiona została także Odznaka Honorowa Orderu św. Anny (Знaкъ oтличия Орденa cв. Aнны), służąca do wyróżniania podoficerów i żołnierzy za 20 lat nienagannej służby (do 1864), osobiste męstwo i odwagę, a także za czyny bohaterskie i zasługi w służbie wojskowej. Nagrodzeni nią otrzymywali dodatek do żołdu, a w razie wykroczeń byli zwolnieni z kar cielesnych. Od 1804 odznaczeni nie byli zobowiązani do płacenia podatku podusznego, a od 1888 odznaką odznaczano również podoficerów za 10 lat nadterminowej służby wojskowej^[2].

W 1815 car Aleksander I stworzył nową III Klasę noszoną na piersi, a order noszony na szabli (lub innej regulaminowej broni białej: szpady, pałasza lub kordzika) stała się IV Klasą, która była przeznaczona wyłącznie dla oficerów^[2].

Po 1831 św. Anna znalazła się na przedostatnim, szóstym miejscu w hierarchii orderowej, ostatnie siódme otrzymał wcielony do systemu Order św. Stanisława.

Do 1845 wszystkie klasy orderu dawały dziedziczne szlachectwo^[1].

W 1917 zarówno order jak i odznaka zostały zniesione jako odznaczenie państwowe przez władze sowieckie, wraz z całym rosyjskim systemem orderowo-odznaczeniowym.

Obecnie jest jednym z orderów domowych nadawanym przez członków b. panującej dynastii Romanowów.

 

Order holsztyński to krzyż grecki, którego ramiona wykonane były z ciemnorubinowego szkła osadzonego w złotych ramkach, z medalionem przedstawiającym św. Annę w środku, z trzema srebrnymi kulkami na każdym zakończeniu każdego ramienia i ze stylizowanymi złotymi sercami między ramionami. Wygląd utrzymał się krótko po włączeniu orderu do systemu orderów rosyjskich^[2].

Od 1816 odznaka orderu rosyjskiego to krzyż kawalerski (różnej wielkości w różnych klasach) oraz gwiazda (tylko dla I klasy). Krzyż nie posiadał kulek na ich szpicach i emaliowany był na czerwono. Między ramionami krzyża znajdowały się złote ażurowane ornamenty. W środkowym medalionie awersu posiadał emaliową figurę św. Anny z krzyżem w dłoni, w rewersie niebieskie litery „AIPF”, skrót od łacińskich słów Anna Imperatori Petri Filia (Anna Córka Imperatora Piotra), ale jednocześnie również od dewizy orderu Amantibus Iustitiam Pietatem Fidem (kochającym sprawiedliwość, pobożność, wiarę)^[2].

III klasa od 1855 za zasługi wojenne nadawana była z mieczami^[2].

Do 1874 Rosjanom nadawano I i II klasę z emaliowaną carską koroną jako zawieszeniem krzyża. W tym samym roku wprowadzono złote miecze, które były podłożone pod płomienie między ramionami krzyża. Od 1829 cudzoziemcom I i II klasę nadawano także z brylantami (lub kryształowymi szkiełkami)^[2], którymi okładano płomienie i otoczkę środkowego medalionu.

IV klasą był złotą, okrągłą tarczą o średnicy 25 mm, obwiedzioną wewnątrz krawędzi czerwonym pierścieniem, z koroną u góry i czerwonym krzyżem kawalerskim wewnątrz środkowego medalionu. Na rewersie znajdował się sztyft z nakrętką do mocowania na rękojeści broni białej. Od 1828 broń dekorowana była dodatkowo temblakiem w kolorze wstęgi orderowej, zakończonym pomponem, a od 1829 na rękojeści grawerowano napis „Za Chrabost” (Za Męstwo)^[2].

Kawalerowie niechrześcijańscy otrzymywali odznaczenie z carskim orłem zamiast figury świętej w medalionie.

Początkowo haftowana srebrną nitką, później wykonywana ze srebra ośmiopromienna gwiazda orderowa św. Anny miała w swym środku medalion z czerwonym krzyżem greckim, otoczony dewizą orderu AMANTIBUS IUSTITIAM PIETATEM FIDEM (kochającym sprawiedliwość, pobożność, wiarę). Przy dekoracji z mieczami znajdywały się one nad medalionem gwiazdy^[2].

Wstęga orderowa była czerwona z żółtymi obustronnymi paskami. I klasę noszono na szarfie z lewego ramienia na prawy bok, gwiazdę na prawej piersi^[2].

Istnieją także odmiany orderu św. Anny (jak i innych orderów carskich mających formę krzyża z czerwoną emalią) wyłożonych (wbrew statutom) czarną emalią. Była to moda panująca w końcu XIX i na początku XX wieku, czarne ordery były lepiej widoczne na niektórych uniformach.

 

Odznaka Honorowa Orderu św. Anny to mały medal o średnicy 24,5 mm z koroną lub bez, z krzyżem orderu na awersie i numerem nadania na rewersie^[2]. Nazywany był czasem V klasą.

W 1799 kawalerem Orderu Świętej Anny III Klasy został książę Franciszek Ksawery Drucki Lubecki, później także I Klasy. W 1832 orderem I klasy nagrodzony został arcybiskup warszawski Stanisław Kostka Choromański.

• Arnhard Graf Klenau: Europäische Orden ab 1700, München 1978 (niem.)
• И. Г. Спасский: Русские и инocтpaнныe ордена до 1917 гoдa, Leningrad 1963 (ros.)

• Статут Императорского ордена Св. Анны и Устав о принадлежащем к сему ордену знаке отличия для нижних воинских чинов [w:] Свод Учреждений Государственных. Книга Восьмая. Учреждение Орденов и Других Знаков Отличия (издание 1892 года) (ros.)
• Орден Святой Анны, medalirus.ru (ros.)
• Знак отличия ордена Святой Анны, medalirus.ru (ros.)
• Императорский Орден Святой Анны, www.saintanna.ru (ros.)
• Императорский Орден Святой Анны, www.imperialhouse.ru 2008 (ros.)
• Register of orders of chivalry 2016, www.icocregister.org, s. 36 (ang.) [uznanie wielkiej księżnej Marii Władimirownej Romanow]