Olga Tokarczuk

 

 

Córka nauczycieli – Wandy i Józefa Tokarczuków^[6]. Ma siostrę Tatianę^[7][8]. Urodziła się w Sulechowie^[9], a wychowała w Klenicy^[10], skąd przeniosła się z rodzicami do Kietrza^[11]. Tam ukończyła Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida^[12]. Jest absolwentką Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego^[13]. W czasie studiów, jako wolontariuszka opiekowała się osobami z problemami psychicznymi^[11]. Zainteresowała się również pracami Carla Junga, co wywarło wpływ na jej twórczość^[14][15]. Po studiach pracowała jako psycholożka w poradni zdrowia psychicznego w Wałbrzychu^[16].

Z pierwszego małżeństwa, zawartego w 1985, z wydawcą Romanem Fingasem ma syna, Zbyszka (ur. 1986)^[7][17][18]. Jej obecnym mężem jest Grzegorz Zygadło^[7]. Jest wegetarianką^[7]. Mieszka we Wrocławiu i posiada dom w Krajanowie^[10].

Zadebiutowała w 1979 na łamach pisma „Na przełaj”, gdzie pod pseudonimem „Natasza Borodin” opublikowała pierwsze opowiadania^[11]. Jako powieściopisarka zadebiutowała w 1993 wydaną wówczas Podróżą ludzi Księgi^[19]. Książka uzyskała nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek^[20]. Publikowała m.in. w „Mandragorze”^[21][22]. W latach 1997–2000 była stałą współpracowniczką czasopisma „Charaktery”, pisząc dlań eseje^[23].

W 1995 ukazała się jej druga powieść, E.E. Książka opowiada o dojrzewaniu dziewczynki, która nagle uzyskuje zdolności parapsychiczne^[24][25]. Dużym sukcesem Tokarczuk okazała się wydana w 1996 powieść Prawiek i inne czasy^[26]. Rok 1997 przyniósł zbiór opowiadań zatytułowany Szafa^[27], a w 1998 pisarka opublikowała powieść pt. Dom dzienny, dom nocny^[27]. W 2004 ukazały się Ostatnie historie. Książka ta składa się z trzech oddzielnych opowieści o babce, matce i wnuczce, ukazanych w niezależnych od siebie czasie i przestrzeni^[19].

Jest twórczynią opowiadania Bardo. Szopka, zawierającego opis ruchomej szopki z klasztoru redemptorystów w Bardzie^[28].

W 2006 roku ukazała się jej powieść Anna In w grobowcach świata. Stanowi ona część serii Mity wydawnictwa Canongate, które zaprosiło pisarzy do stworzenia własnej reinterpretacji wybranego elementu z dawnych mitologii^[29].

W pierwszej połowie października 2007 ukazała się jej powieść Bieguni. Pracowała nad nią trzy lata. Wspomina, że większość notatek robiła w czasie podróży^[30]. „Ale nie jest to książka o podróży. Nie ma w niej opisów zabytków i miejsc. Nie jest to dziennik podróży ani reportaż. Chciałam raczej przyjrzeć się temu, co to znaczy podróżować, poruszać się, przemieszczać. Jaki to ma sens? Co nam to daje? Co to znaczy” – napisała we wstępie^[30]. Jak mówi, „pisanie powieści jest dla mnie przeniesionym w dojrzałość opowiadaniem sobie samemu bajek. Tak jak to robią dzieci, zanim zasną. Posługują się przy tym językiem z pogranicza snu i jawy, opisują i zmyślają”^[31].

W rankingu tygodnika Wprost, obejmującym najlepiej zarabiających pisarzy w Polsce w 2019, zajęła 3. miejsce^[32]. Do sierpnia 2020 była członkinią Stowarzyszenia Pisarzy Polskich^[33], następnie przystąpiła do stowarzyszenia Unia Literacka^[34].

W latach 2019–2021 asystentką Olgi Tokarczuk była ukraińska poetka Iryna Wikyrczak^[35], następnie asystentką została tłumaczka i dziennikarka Jana Karpienko^[36][37].

 

Była współorganizatorką Festiwalu Opowiadania, podczas którego autorzy krótkich form literackich z Polski i zagranicy prezentują swoje utwory^[16]. Prowadziła warsztaty prozatorskie w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie^[38]. W 2008 prowadziła zajęcia z twórczego pisarstwa na Uniwersytecie Opolskim^[39][40]. Była członkinią partii Zieloni 2004 i redakcji „Krytyki Politycznej”^[41]. Jest aktywnie zaangażowana w sprawy uchodźców i praw mniejszości. Zajmuje się działalnością w ramach stowarzyszeń oraz organizacji pozarządowych działających na rzecz praw człowieka i zwierząt^[42].

Od 2015 organizuje w Nowej Rudzie i okolicach Festiwal Góry Literatury przy współudziale Karola Maliszewskiego, Stowarzyszenia Kulturalnego „Góry Babel” oraz miasta i gminy Nowa Ruda^[43]. W programie festiwalu znajdują się: akcje edukacyjne, debaty, koncerty, panele, pokazy, spotkania, Noworudzkie Spotkania z Poezją, warsztaty (filmowe, kulinarne i literackie) oraz wystawy^[44].

2 grudnia 2019 we Wrocławiu zapowiedziała powołanie fundacji, z siedzibą w willi Tymoteusza Karpowicza przy ul. Krzyckiej 29, która za swoje cele obierze m.in. wspieranie i promocję polskiej kultury, w tym pisarzy i tłumaczy; działanie na rzecz praw człowieka, w tym przeciwdziałanie dyskryminacji i ograniczaniu swobód obywatelskich oraz ochronę środowiska, w tym walkę o prawa zwierząt. Pisarka na fundusz założycielski przekaże 350 tys. zł z nagrody Nobla. Fundacja ma być przestrzenią dla międzynarodowej rozmowy o możliwościach literatury w diagnozowaniu świata, w opisywaniu rzeczywistości, w której niebezpiecznie szybko narastają nastroje ksenofobiczne i nacjonalistyczne. Do jej rady powołani zostali Agnieszka Holland i Irek Grin, szef Wrocławskiego Domu Literatury^[45].

W 2022 została ambasadorką Wrocławskiego Roku Dobrych Relacji, które odbyły się pod hasłem: „Wrocław miastem wolnym od samotności”^[46]. W ten sposób zwrócono uwagę na narastający problem samotności wśród społeczeństwa. W gronie zaproszonych do tej akcji znaleźli się także: Anna Wyszkoni, Sara James, Sonia Bohosiewicz, Robert Makłowicz i Andrzej Piaseczny.

Jest feministką^[10][14][47]. Wspiera działania na rzecz ochrony środowiska, praw zwierząt, równouprawnienia i społeczeństwa obywatelskiego. Jest członkinią Rady Fundacji im. Stefana Batorego^[48]. Regularnie uczestniczy w paradach równości^[10]. Deklaruje, że nie należy do Kościoła katolickiego^[49]. W przemowie noblowskiej wspomniała Wikipedię, którą podziwia i wspiera, a którą porównała z koncepcją pansofii Jana Amosa Komenskiego, czyli omniscjencji – wiedzy pełnej^[50].

Jej działalność, poglądy oraz twórczość były kilkunastokrotnie obiektami krytyki ze strony niektórych mediów prawicowych i konserwatywnych, a także działaczy Prawa i Sprawiedliwości oraz tzw. Reduty Dobrego Imienia(inne języki)^{[51][52][53][54]}.

W 2022 roku na festiwalu Góry Literatury podczas rozmowy z Jerzym Sosnowskim Tokarczuk wypowiedziała kontrowersyjne słowa: „Cała literatura, jakakolwiek, gatunkowa nie-gatunkowa, literatura nie jest dla idiotów. Ja nie, nie... Nigdy nie oczekiwałam, że wszyscy mają czytać i że moje książki mają iść pod strzechy. Wcale nie chcę, żeby szły pod strzechy. Literatura nie jest dla idiotów”^[55][56]. Jej wypowiedź wraz z dłuższym fragmentem rozmowy odbiły się szerokim echem w polskiej przestrzeni internetowej i wielu użytkowników portali społecznościowych, a także twórców internetowych czy krytyków oraz felietonistów broniło lub atakowało Tokarczuk. Zarzucano jej przede wszystkim klasizm, elitaryzm oraz działalność na szkodę promowania literatury^[57][58].

Według Instytutu Książki do października 2019 ukazały się 193 tłumaczenia książek Olgi Tokarczuk^[102]. Następnych 12 pojawiło się pod koniec 2019 i w 2020, m.in. w Bułgarii, Egipcie, Izraelu, Korei Południowej, Serbii i na Ukrainie. 90 tłumaczy przełożyło jej książki na 37 języków, w tym na najczęściej używane na świecie, m.in.: angielski, arabski, chiński, hindi, hiszpański, japoński, niemiecki, perski, portugalski i rosyjski^[103][104].

• Prawiek i inne czasy (1997) – Teatr Wierszalin w Supraślu, reżyseria i adaptacja Sebastian Majewski.
• Pomórnik. Kryminał ekologiczny (2010) – Teatr Polski w Poznaniu, adaptacja i reżyseria Emilia Sadowska^[105]
• Ahat Ili. Siostra bogów (2018) – opera Aleksandra Nowaka na podstawie libretta Olgi Tokarczuk do jej własnej książki Anna In w grobowcach świata
• Ja, Nina Szubur (2018) – komiks Daniela Chmielewskiego na motywach książki Anna In w grobowcach świata^[106]
• Bieguni (2021) – Teatr Powszechny w Warszawie, reżyseria Michał Zadara^[107].
• Prawiek i inne czasy (2023) – Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie, reżyseria Igor Gorzkowski

 

• E.E. (1998, spektakl teatru telewizji na podstawie powieści pod tym samym tytułem; reż. Maria Zmarz-Koczanowicz, w roli Erny Eltzner wystąpiła Agata Buzek);
• Prawiek i inne czasy (1998, spektakl teatru telewizji na podstawie powieści pod tym samym tytułem; reż. Piotr Tomaszuk, w rolach głównych Joanna Kasperek i Jan Peszek);
• Numery (2000, spektakl teatru telewizji na podstawie opowiadania Numery z tomu Szafa; reż. Agnieszka Lipiec-Wróblewska, w roli Miss L. wystąpiła Ewa Dałkowska);
• Skarb (2000, spektakl teatru telewizji na motywach fragmentów powieści Dom dzienny, dom nocny; reż. Piotr Mularuk, w roli Krystyny Popłoch wystąpiła Maja Ostaszewska);
• Żurek (2003, film fabularny na podstawie opowiadania pod tym samym tytułem z tomu Gra na wielu bębenkach, reż. Ryszard Brylski);
• Miłości (2004, spektakl teatru telewizji na motywach opowiadań z tomu Gra na wielu bębenkach; reż. Filip Zylber);
• Aria Diva (2007, film fabularny krótkometrażowy na podstawie opowiadania Ariadna na Naksos z tomu Gra na wielu bębenkach, reż. Agnieszka Smoczyńska);
• Zniknięcie (2011, film fabularny krótkometrażowy na podstawie wątków powieści Bieguni, reż. Adam Uryniak);
• Glicynia (2016, krótkometrażowy), reż. Izabela Kiszczak
• Pokot (2017, film fabularny na podstawie powieści Prowadź swój pług przez kości umarłych, reż. Agnieszka Holland i Kasia Adamik).
• Noc w Mariandzie (Noc v Mariandu, 2019), reż. Matěj Chlupáček, Maja Hamplová, Martin Hradecký

• Audiobook Prowadź swój pług przez kości umarłych (wersja angielska) zrealizowana dla Penguin Random House jako „Drive Your Plow Over the Bones of the Dead” – czyta Polka - Beata Poźniak, która zdobyła the 2019 Earphones Award za najlepszą interpretację audiobookową książki w Ameryce. ^{[108][109][110]}

 

• 1993 Nagroda Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek za Podróż ludzi Księgi
• 1996 Paszport „Polityki” – literatura
• 1997 Nagroda Literacka „Nike” Czytelników za Prawiek i inne czasy
• 1997 Nagroda Fundacji im. Kościelskich
• 1999 Nagroda Literacka „Nike” Czytelników za Dom dzienny, dom nocny^[111]
• 1999 Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta^[112]
• 2001 Nagroda miesięcznika „Zwierciadło” – Kryształowe Zwierciadło^[113]
• 2002 Nagroda Literacka „Nike” Czytelników za książkę Gra na wielu bębenkach^[114]
• 2003 Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego Dolnej Saksonii^[113][115]
• 2005.12.28 Honorowa Obywatelka Miasta i Gminy Bardo^[116].
• 2007 Nagroda miesięcznika Odra za powieść Bieguni i wcześniejsze dzieła^[117]
• 2008 Nagroda Literacka „Nike” za powieść Bieguni^[118]
• 2008.10.05 Nagroda Literacka „Nike” Czytelników za powieść Bieguni
• 2008 Nagroda im. Samuela B. Lindego, polsko-niemiecka nagroda przyznawana przez władze partnerskich miast: Torunia i Getyngi
• 2009 Honorowa obywatelka Nowej Rudy^[119][120]
• 2010 nominowana do Nagrody Literackiej Nike za Prowadź swój pług przez kości umarłych^[121]
• 2013 Nagroda Vilenica^[122], międzynarodowa, przyznawana pisarzom z Europy Środkowej
• 2014 Dolnośląska Nagroda Kulturalna „Silesia” Sejmiku Województwa Dolnośląskiego^[123]
• 2015 Nagroda Literacka „Nike” za Księgi Jakubowe^[124][125]
• 2015 Nagroda Literacka „Nike” Czytelników za Księgi Jakubowe
• 2015 odsłoniła swoją płytę w oświęcimskiej Alei Pisarzy przy Miejskiej Bibliotece Publicznej^[126].
• 2015 Międzynarodowa Nagroda Mostu miast Görlitz i Zgorzelec^[127]
• 2015 Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[128]
• 2016 „Zasłużona dla Miasta Wałbrzycha”, wyróżnienie Rady Miejskiej Wałbrzycha^{[129][130][131]}.
• 2017.01 Międzynarodowa Nagroda Literacka Samorządu Sztokholmu za Księgi Jakubowe^[132]
• 2017.05.27 Gwiazda w Alei Gwiazd Literatury przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Mińsku Mazowieckim^[133].
• 2017.09.10 Nagroda IX Kongresu Kobiet, Poznań^[134]
• 2018.04.21 Nagroda Polcul Foundation „za działalność społeczną w dziedzinie kultury na Dolnym Śląsku”^[135]
• 2018.05.22 Nagroda The Man Booker International Prize 2018^[136] za książkę Bieguni (Flights) Fitzcarraldo Editions, tł. Jennifer Croft
• 2019.06.24 Honorowa obywatelka Wrocławia^[137]
• 2019.07.08 Nagroda Laure-Bataillon dla najlepszej książki przełożonej na język francuski za Księgi Jakubowe^[138]
• 2019.10.10 Nagroda Nobla w dziedzinie literatury za 2018^{[139][140][2]}
• 2019.10.18 Uchwała Senatu RP z okazji przyznania Oldze Tokarczuk literackiej Nagrody Nobla^[141]
• 2019.12.20 Uchwała Sejmu RP z okazji otrzymania przez Olgę Tokarczuk Nagrody Nobla^{[a][142][143][144]}.
• 2019.12.30 Uchwała Rady Miejskiej Nowej Rudy ustanawiająca rok 2020 Rokiem Olgi Tokarczuk w mieście Nowa Ruda^[145].
• 2019 tytuł ambasadorki dobrej woli UNICEF^[42].
• 2020.01.14 Paszport „Polityki” – nagroda specjalna Kreator Kultury^[146]
• 2020.06.18 Honorowy obywatel miasta stołecznego Warszawy^[147]
• 2020.06.19 członkostwo czynne Polskiej Akademii Umiejętności^[148].
• 2020.09.20 Nagroda „La storia in un romanzo 2020”^[149]
• 2020.09.24 Honorowy Obywatel Dolnego Śląska „Civi Honorario” – tytuł nieprzyjęty^{[b][150][151][152][153][154]}.
• 2020.12.16 Doktor honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego^[155], odebrany 23 lutego 2022^[156]
• 2021.09.22 Doktor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego^[157] odebrany 1 czerwca 2022^[158]
• 2021.10.07 Doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego^[159]
• 2021.10.08 Honorowa obywatelka Krakowa^[160]
• 2022.03.10 Nominacja do Nagrody The Man Booker International Prize za książkę Księgi Jakubowe^[161] Fitzcarraldo Editions, tł. Jennifer Croft^[162]
• 2022.06 Doktor honoris causa Uniwersytetu Sofijskiego^[163]
• 2023.05.18 Doktor honoris causa Uniwersytetu Telawiwskiego^[164]
• 2023.08 Nagroda literacka „Literary Flame”, wręczona 2.09.2023 na VII Międzynarodowym Festiwalu Literatury „Ćirilicom” w Budvie^[165][166]
• 2024.03.18 Doktor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego^[167]

Na cześć pisarki nazwano również planetoidę (555468) Tokarczuk odkrytą 12 września 2013. Nazwę zatwierdzono 30 lipca 2021^[168][169].

• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2024^[170]
• Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2010^[170][171]
• Odznaka Honorowa Złota „Zasłużony dla Województwa Dolnośląskiego” – 2018^[172]
• Złota Odznaka Honorowa Wrocławia – 2018^[173]
• Odznaka Honorowa Powiatu Kłodzkiego – 2019^[174]
• Medal Senatu Rzeczypospolitej Polskiej – 2019^[175]

• Ewa Sławek: Prawiek i inne czasy Olgi Tokarczuk w perspektywie lingwistyki kulturowej i ekologicznej. „Fabrica Litterarum Polono-Italica” 2022 nr 1 (4)^[176].
• Światy Olgi Tokarczuk, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego–Stow. Literacko-Artystyczne „Fraza”, Rzeszów 2013 (współredaktorzy Magdalena Pocałuń-Dydycz, Adam Bienias).

• Olga Tokarczuk – strona prywatna