Mohylów Podolski

 

Historycy przypisują założenie miasta Jeremiemu Mohyle, który nazwał je od swego nazwiska. Miasto przekazał w posagu córce Marii, która poślubiła Stefana Potockiego, wojewodę bracławskiego^[2]. Przynależało administracyjnie do województwa podolskiego prowincji małopolskiej. Wkrótce zamieszkali tu Ormianie i Grecy, którzy bardzo przyczynili się do rozwoju miasta. Pierwsze umocnienia po bitwie pod Cecorą zbudował tu Teofil Szemberg.

Na przeciwległym, mołdawskim brzegu Dniestru, znajduje się pole bitwy pod Cecorą. Tam też w 1620 roku zginął hetman Stanisław Żółkiewski. W 1652 roku zajęty przez Kozaków. W 1672 roku okupowany przez Imperium Osmańskie. Przypuszczalne w pobliżu znajduje się miejsce pochówku Józefa Pułaskiego, marszałka Konfederacji Barskiej, ojca Kazimierza Pułaskiego. W 1742 roku biskup kamieniecki Wacław Hieronim Sierakowski erygował parafię rzymskokatolicką i zbudowano drewniany kościół, który miał się znajdować w miejscu wcześniejszego z pocz. XVII wieku. Na jego miejscu w latach 1772–1791 zbudowano murowany kościół katolicki pod wezwaniem Nawiedzenia NMP, z fundacji wojewody Potockiego i staraniem ks. Szymona Krzysztofowicza. W 1743 r. Mohylów otrzymał prawo magdeburskie. Pod koniec XVIII wieku było to jedno z największych miast na Podolu. W 1776 r. było w nim 1167 domów, w których zamieszkiwało ponad 11 tys. osób., w tym Polacy, Ormianie, Grecy, Serbowie, Bułgarzy, Wołosi i Bośniacy. U schyłku I Rzeczypospolitej stacjonował tu 2 Pułk Przedniej Straży Buławy Wielkiej Koronnej.

 

W 1793 roku po II rozbiorze miasto zostało zagarnięte przez Imperium Rosyjskie i nie powróciło już do Polski. Rząd rosyjski w 1806 roku wykupił miasto od Potockich za 500 tys. rubli. Podczas zaborów siedziba powiatu mohylowskiego guberni podolskiej. W latach 1806–1848 Mohylów był siedzibą diecezji ormiańskiej, na czele której stanął pb Józef Krzysztofowicz. Diecezja była niewielka i obejmowała parafie znajdujące się na ziemiach polskich, włączonych do zaboru rosyjskiego.

W 1881 roku doprowadzono do miasta kolej. Pod koniec XIX wieku wśród mieszkańców znacznie zwiększył się odsetek ludności żydowskiej: w 1881 roku w mieście mieszkało 14 tys. Żydów, 4932 Ukraińców, 1020 Polaków. W 1873 roku prenumerowano w mieście 321 pism rosyjskich, 85 polskich, 3 żydowskie, 12 zagranicznych. Przed I wojną światową parafia rzymskokatolicka w Mohylowie liczyła 1448 wiernych.

W 1919 Mohylów został zdobyty przez polskie oddziały pod wodzą gen. Franciszka Krajowskiego.

Około 1937 roku w ramach akcji antypolskiej rzymskokatolicki kościół z XVIII wieku został wysadzony w powietrze przez władze sowieckie.

W latach 1941–1944 pod okupacją niemiecką, w trakcie której utworzono w nim getto dla Żydów. Zajęty przez Armię Czerwoną 14 marca 1944 roku. Od 1991 roku w składzie Ukrainy.

• Cerkiew św. Paraskiewy, prawosławna, pierwotnie unicka, z 1775 r.
• Sobór św. Mikołaja z 1754 roku, przebudowana w 1885 r.
• Sobór św. Jerzego (1808–19), klasycystyczny.
• Cerkiew św. Aleksandra Newskiego, w stylu bizantyjsko-rosyjskim^[3]
• Cmentarz polski z około 1840 roku, z grobami m.in. Wincenty Moszyńskiej, rodziny Dębickich, Wincentego Kowalskiego, Franciszka Żulińskiego, Stanisławy Drużbowicz, rodziny Dobrowolskich, Antoniego Baronowskiego, ks. Teodora Narolskiego, ks. Erazma Wierzejskiego, Stefana i Karoliny Plaszkieniczów^[4].

•  
  Sobór św. Mikołaja
•  
  Sobór św. Jerzego
•  
  Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
•  
  Zabytkowa kamienica
•  
  Zabytkowy dom

• Boris Bażanow, sekretarz Biura Politycznego WKP(b) w latach 20. XX w., autor demaskatorskich wspomnień Byłem sekretarzem Stalina,
• Zygmunt Brynk, inżynier mechanik okrętowy, kontradmirał Marynarki Wojennej RP,
• Kazimierz Kietliński, admirał,
• Nikołaj Krestinski, członek pierwszego Biura Politycznego RKP(b), wicekomisarz spraw zagranicznych ZSRR, ofiara wielkiej czystki,
• Witold Maliszewski, polski kompozytor, dyrygent i pedagog, uczeń Rimskiego-Korsakowa, nauczyciel m.in. Witolda Lutosławskiego,

•   Końskie, Środa Wielkopolska

• Antoni Józef Rolle: Zameczki podolskie na kresach multańskich. T. III, wyd. 2. Warszawa: nakładem Gebethnera i Wolffa, 1880, s. 199–249.

• Mohylów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 612 .
• Tekst Marka Koprowskiego o Mohylewie
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona
• Oficjalna strona internetowa miasta