Lejkowiec dęty
Lejkowiec dęty (Craterellus cornucopioides (L.) Pers.) – gatunek grzybów z rodziny kolczakowatych (Hydnaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
lejkowiec dęty |
| Nazwa systematyczna | |
| Craterellus cornucopioides (L.) Pers. Mycol. eur. 2: 5 (Erlanga, 1825) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Craterellus, Hydnaceae, Cantharellales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1753 r. Karol Linneusz nadając mu nazwę Peziza cornucopioides. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1825 r. Christiaan Hendrik Persoon przenosząc go do rodzaju Craterellus[1].
- Cantharellus cornucopioides (L.) Fr. 1821
- Craterella cornucopioides (L.) Pers. 1797
- Craterellus ochrosporus Burt 1914
- Dendrosarcus cornucopioides (L.) Kuntze 1898
- Helvella cornucopioides (L.) Bull. 1791
- Helvella cornucopioides (L.) Scop. 1772
- Merulius cornucopioides (L.) With. 1792
- Merulius cornucopioides (L.) Pers. 1801
- Merulius purpureus With. 1792
- Octospora cornucopioides (L.) Timm 1788
- Pezicula cornucopioides (L.) Paulet 1791
- Peziza cornucopioides L. 1753
- Pleurotus cornucopioides (L.) Gillet 1871
- Pocillaria cornucopioides (Pers.) Kuntze 1891
- Sterbeeckia cornucopioides (L.) Dumort. 1822[2].
Nazwę polską podał Stanisław Chełchowski w 1898 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako stroczek ciemnobrunatny i lejkowiec gładki[3]. Nazwy regionalne: skórzak, cholewka, wronie uszy, wroniaki, kominki[4].
Morfologia
edytujŚrednica 3–8 cm, kształt trąbkowato-lejkowaty z podwiniętym brzegiem, pofałdowanym w dojrzałych okazach. Część wewnętrzna początkowo brązowoczarna, później czarnosiwa, w końcu czarna, z nieregularnymi rzadkimi łuskami. Zewnętrzna szarobrązowa, najpierw gładka, potem pomarszczona. Zewnętrzną stronę całego owocnika pokrywa hymenium, dlatego w dojrzałych okazach białe zarodniki zabarwiają ją na biało. Jest higrofaniczny[5].
Wysokość 5–12 cm. Jest wewnątrz pusty, od dołu ku górze lejkowato rozszerza się, płynnie przechodząc w kapelusz. W górnej części jest często rozdarty. Powierzchnia gładka lub pomarszczona, o barwie siwobrązowej lub siwoczarnej. Starsze trzony, podobnie jak kapelusz są biało oprószone od zarodników[5].
Cienki, z początku szaroczarny, potem całkiem czarny. Jest dość elastyczny i sprężysty. Po ususzeniu staje się łamliwy, ale po namoczeniu znów odzyskuje elastyczność. Smak nieznaczny, zapach przyjemny[5].
Biały. Zarodniki o średnicy 12–15 × 7–8,5 µm, gładkie, bezbarwne[6].
Gatunki podobne
edytujTrudno go pomylić z innym grzybem ze względu na charakterystyczny wygląd i brak podobnych jemu gatunków. Najbardziej podobny jest lejkowniczek pełnotrzonowy (Pseudocraterellus undulatus)[7].
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje niemal wyłącznie na półkuli północnej: w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie i Azji. Jego północny zasięg sięga po środkową część Półwyspu Skandynawskiego i Zatokę Hudsona w Kanadzie. Na półkuli południowej występuje tylko na wyspie Nowa Gwinea[8].
Grzyb mykoryzowy[3]. W Polsce wytwarza owocniki od sierpnia do listopada w lasach liściastych i mieszanych, zwykle kępami, najczęściej na obszarach podgórskich. Zazwyczaj rośnie pod bukami i dębami[5].
Znaczenie
edytujGrzyb jadalny, jednak ze względu na mało apetyczny wygląd oraz czernienie podczas gotowania najczęściej bywa suszony, mielony na proszek i używany jako przyprawa do zup i sosów. Ma jednak mierne własności smakowe i ze względu na coraz rzadsze występowanie nie powinien być zbierany[7].
Ma własności lecznicze; wykazuje działanie przeciwhiperglikemiczne, antyoksydacyjne i przeciwnowotworowe[9].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-21] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 198, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977, s. 38–39.
- ↑ a b c d Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 58, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ a b Praca zbiorowa, Leksykon grzybów, Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk – Inwestycje, 2006, ISBN 3-89836-604-9.
- ↑ Mapa występowania Craterellus cornucopioides na świecie [online], Discover Life Maps [dostęp 2014-09-01].
- ↑ S. Beluhan, A. Ranogajec, Chemical composition and non-volatile components of Croatian wild edible mushrooms, „Food Chemistry”, 124 (3), 2011, s. 1076–1082 [dostęp 2024-11-29].