Ilir Meta

W 1992 ukończył ekonomię polityczną na Uniwersytecie Tirańskim, odbywał też studia podyplomowe na tej uczelni^[1][2]. Na początku lat 90. należał do współzałożycieli organizacji FRESSH, która stała się młodzieżówką Socjalistycznej Partii Albanii. Pełnił w tej organizacji funkcje wiceprzewodniczącego (1992–1995) oraz przewodniczącego (1995–2001). W 1992 z ramienia postkomunistów po raz pierwszy uzyskał mandat deputowanego do albańskiego parlamentu. od tego czasu z powodzeniem ubiegał się o poselską reelekcję w każdych kolejnych wyborach do 2013 włącznie^[2].

W ramach Socjalistycznej Partii Albanii pełnił funkcję członka prezydium (1993–2003), wiceprzewodniczącego (1993–1996), przewodniczącego stołecznych struktur (1997–1998) oraz sekretarza do spraw kontaktów międzynarodowych (1994–1996)^[2]. W marcu 1998 został sekretarzem stanu do spraw integracji europejskiej w resorcie spraw zagranicznych. W październiku tegoż roku nowy premier Pandeli Majko powierzył mu funkcje wicepremiera oraz ministra do spraw koordynacji polityki rządu^[1][2]. W październiku 1999 urzędujący premier przegrał z Fatosem Nano wybory na przewodniczącego partii, po czym ustąpił ze stanowiska. Lider postkomunistów na nowego premiera rekomendował Ilira Metę, który urząd ten objął 29 października 1999. Socjaliści zwyciężyli w następnych wyborach z 2001, 12 września tegoż roku Ilir Meta utworzył swój drugi gabinet. Podał się do dymisji już pod koniec stycznia 2002 – głównie za sprawą wewnątrzpartyjnych rozgrywek inicjowanych przez Fatosa Nano^[1]; zakończył urzędowanie 22 lutego^[3].

Gdy w lipcu 2002 na czele kolejnego rządu stanął Fatos Nano, w ramach likwidacji sporów partyjnych mianował Ilira Metę na funkcje wicepremiera oraz ministra spraw zagranicznych^[1]. Polityk zrezygnował z nich po kolejnym konflikcie w lipcu 2003^[1]. W latach 2003–2004 zasiadał w międzynarodowej komisji do spraw Bałkanów, którą kierował Giuliano Amato^[2]. We wrześniu 2004 powołał nowe ugrupowanie pod nazwą Socjalistyczny Ruch Integracji^[1][2], którym kierował do 2017^[3]. Partia w wyborach w 2005 i 2009 uzyskiwała po kilka mandatów. Po drugich z tych wyborów Ilir Meta wprowadził LSI do koalicji z centroprawicową Demokratyczną Partią Albanii. W drugim gabinecie Salego Berishy był wicepremierem (od września 2009 do stycznia 2011), ministrem spraw zagranicznych (od września 2009 do września 2010) oraz ministrem gospodarki (od września 2010 do stycznia 2011)^[1][2]. Ustąpił z funkcji rządowych w atmosferze skandalu po tym, jak jego poprzednik w resorcie gospodarki, polityk LSI Dritan Prifti, opublikował nagranie z 2010 przedstawiające, jak Ilir Meta miał naciskać w sprawach kontraktów i koncesji. Zrezygnował następnie z immunitetu poselskiego, a w 2012 został uniewinniony w postępowaniu sądowym z braku dowodów przestępstwa^[1].

W kwietniu 2013 Ilir Meta zerwał koalicję z demokratami, podpisał też porozumienie wyborcze ze swoim byłym ugrupowaniem – socjalistami kierowanymi przez Ediego Ramę. Razem z innymi ugrupowaniami współtworzono wielopartyjną koalicję wyborczą, która zwyciężyła w wyborach parlamentarnych^[1]. 10 września 2013 lider LSI został wybrany na przewodniczącego Zgromadzenia Albanii^[4]. W marcu 2015 socjalistyczny poseł Tom Doshi publicznie oskarżył Ilira Metę o opłacenie zabójcy, który miał zamordować jego oraz innego deputowanego reprezentującego demokratów. Na poparcie rzekomych zarzutów ujawnił nagranie, na którym do przyjęcia zlecenia miał się przyznać domniemany zleceniobiorca^[1][5]. Sprawa od początku budziła wątpliwości co do wiarygodności oskarżeń, którym zainteresowany zaprzeczał i które nie zostały potwierdzone^[1] (sam zatrzymany mężczyzna miał podczas przesłuchania podać, że to Tom Doshi zapłacił mu za nagranie takiego wyznania^[5]).

Ilir Meta pozostał przewodniczącym parlamentu. W 2017 został wysunięty jako kandydat rządzącej koalicji na prezydenta. Demokraci zapowiedzieli bojkot tych wyborów, w związku z czym w pierwszych trzech turach (z 19, 20 i 27 kwietnia) nie przeprowadzono głosowania nad żadnym kandydatem (wymagana była wówczas większość 84 głosów w parlamencie)^[1]. Został wybrany na prezydenta w czwartej rundzie z 28 kwietnia, otrzymując 87 głosów deputowanych^[6]. Zrezygnował następnie z funkcji parlamentarnych i partyjnych^[1]. Urząd prezydenta objął 24 lipca 2017^[3].

Wiosną 2021 socjaliści zainicjowali procedurę impeachmentu, zarzucając prezydentowi naruszenie konstytucji poprzez brak neutralności w czasie kampanii przed wyborami parlamentarnymi z kwietnia tegoż roku. 9 czerwca Zgromadzenie Albanii (ustępującej kadencji) większością 104 głosów uchwaliło usunięcie z urzędu Ilira Mety, który procedurę tę uznał za bezprawną. Sprawę przekazano do Sądu Konstytucyjnego, posiadającego uprawnienie do ostatecznego zatwierdzenia tej decyzji^[7]. W lutym 2022 sąd ten uchylił decyzję parlamentu^[8].

Ilir Meta urzędował do końca kadencji, która upłynęła 24 lipca 2022. Następnego dnia powrócił na funkcję przewodniczącego swojej formacji, która wówczas przemianowała się na Partię Wolności^[9].

Żonaty z polityk Moniką Kryemadhi^[2], która przejęła w 2017 kierownictwo LSI^[1]. Ma syna Besara oraz córki Borę i Erę^[2]. Posługuje się językiem angielskim i włoskim^[2].