Edi Rama

Jego ojciec Kristaq Rama był rzeźbiarzem i działaczem komunistycznym. Edi Rama w młodości trenował koszykówkę w klubie Dinamo Tirana, był też zawodnikiem kadry narodowej w tej dyscyplinie^[1]. Studiował malarstwo w Wyższym Instytucie Sztuk w Tiranie^[3]. Na początku lat 90. uczestniczył w protestach studenckich, których uczestnicy zgłaszali postulaty demokratyzacji^[4][5]. Został nauczycielem akademickim na macierzystej uczelni (przekształconej w Akademię Sztuk w Tiranie), obejmując stanowisko profesora^[1][4]. Zajmował się też działalnością artystyczną. Jego prace malarskie w latach 90. były prezentowane na wystawach w Tiranie, Nowym Jorku, Frankfurcie nad Menem, Berlinie czy São Paulo^[4]. Wraz z publicystą Ardianem Klosim opublikował książkę Refleksione. Od 1994 mieszkał i pracował we Francji^[1].

Należał do krytyków pierwszego demokratycznego prezydenta Salego Berishy. W 1997 w Tiranie padł ofiarą napadu dokonanego przez nieustalonych sprawców. Edi Rama uznał ten atak za represję ze strony władzy^[1]. W 1998 zastąpił Artę Dade na stanowisku ministra kultury, młodzieży i sportu w gabinecie, którym kierował Fatos Nano. Urząd ten sprawował również w kolejnych socjalistycznych rządach do października 2000^[1].

Wcześniej w tym samym miesiącu wygrał wybory na burmistrza Tirany; kandydował jako niezależny z poparciem Socjalistycznej Partii Albanii, pokonując przedstawiciela demokratów Besnika Mustafaja. Dwukrotnie z powodzeniem ubiegał się o reelekcję – w październiku 2003 i w lutym 2007^[1]. W trakcie urzędowania podejmował działania na rzecz zmiany wizerunku i zabudowy miasta, obejmujące likwidację samowoli budowlanych, przemalowanie fasad wielu budynków w charakterystyczne (jaskrawe i różnorodne) kolory, rewitalizację powierzchni zielonych oraz naprawę i budowę nowej infrastruktury miejskiej^[1][4][6]. Za tę działalność wyróżniono go tytułem „World Mayor 2004”, a także umieszczono na liście „European Heroes 2005” magazynu „Time”^[6]. Krytycy zarzucali mu brak rozwiązań dotyczących m.in. zaopatrzenia miasta w energię elektryczną i wodę, ruchu ulicznego czy zanieczyszczenia, a także zaniedbanie przedmieść^[1].

W październiku 2003 Edi Rama wstąpił do Socjalistycznej Partii Albanii. We wrześniu 2005, wkrótce po wyborczej porażce postkomunistów, Fatos Nano zrezygnował z kierowania partią. 9 października tegoż roku burmistrz Tirany został nowym przewodniczącym ugrupowania, pokonując byłego prezydenta Rexhepa Meidaniego, wspieranego przez dotychczasowego lidera^[1]. Socjaliści pozostali w opozycji również w kolejnej kadencji parlamentu. Jako lider opozycji Edi Rama należał do głównych krytyków premiera Salego Berishy i jego środowiska politycznego. Zarzucał sfałszowanie wyborów w 2009 (czego nie stwierdziły obserwujące wybory organizacje międzynarodowe), ze swoim ugrupowaniem stosował bojkot legislacyjny (wykorzystywany uprzednio przez obie główne partie), a także organizował demonstracje w stolicy. W maju 2011 bezskutecznie ubiegał się o urząd burmistrza na czwartą kadencję, niewielką różnicą głosów pokonał go wówczas Lulzim Basha (co zostało potwierdzone również w postępowaniu sądowym)^[1].

Przed kolejnymi wyborami w 2013 lider socjalistów przedstawił zmieniony program wyborczy. Doprowadził też do zawiązania wielopartyjnej koalicji, do której weszło m.in. ugrupowanie Ilira Mety, dotychczasowego sojusznika demokratów. Blok ten zwyciężył w głosowaniu z czerwca 2013, uzyskując 83 mandaty w Zgromadzeniu Albanii^[1]. Jeden z nich przypadł Ediemu Ramie^[7], który 10 września 2013 otrzymał od prezydenta Bujara Nishaniego misję utworzenia nowego gabinetu^[8]. Funkcję tę objął 15 września 2013^[9].

Socjaliści samodzielnie wygrywali kolejne wybory z czerwca 2017 i kwietnia 2021, uzyskując po 74 mandaty w 140-osobowym Zgromadzeniu Albanii. Edi Rama uzyskiwał wówczas ponownie mandat deputowanego^[10][11]. Swój drugi rząd sformował 13 września 2017^[12]. W styczniu 2019 prezydent Ilir Meta odmówił powołania wiceministra Genta Cakaja na ministra spraw zagranicznych. Doprowadziło to do sporu z premierem, który sam w tym miesiącu objął urząd ministra spraw zagranicznych, wyznaczając następnie Genta Cakaja na pełniącego obowiązki ministra^[13][14]. Formalnie zajmował to stanowisko do końca grudnia 2020, gdy na czele resortu stanęła Olta Xhaçka^[14]. W 2020 pełnił funkcję przewodniczącego OBWE^[15]. 18 września 2021 lider socjalistów po raz trzeci objął urząd premiera^[16].

Dwukrotnie żonaty; jego pierwszą żoną była Matilda Makoçi, małżeństwo zakończyło się rozwodem^[1]. Jego drugą żoną została Linda z domu Basha. Ma troje dzieci^[5]. Swoje imię na Edi zmienił urzędowo w 2002^[2].