Hydroksyzyna
Hydroksyzyna (łac. Hydroxyzinum) – organiczny związek chemiczny, wielofunkcyjna pochodna piperazyny, lek uspokajający i przeciwuczuleniowy z grupy antyhistaminików I generacji, zsyntetyzowany i wprowadzony do lecznictwa pod nazwą handlową Atarax przez belgijską firmę UCB w roku 1956. Stosowany najczęściej w psychiatrii jako lek uspokajający i silnie hamujący aktywność układu nerwowego. Ze względu na jej właściwości psychotropowe hydroksyzyna w wielu krajach (w tym w Polsce) jest wydawana z apteki tylko na receptę, jednak w innych krajach (głównie rozwijających się) można ją nabyć bez recepty.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C21H27ClN2O2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
374,90 g/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ATC | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stosowanie w ciąży |
kategoria C | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Z chemicznego punktu widzenia jest alkoholem (metabolizm w niemal połowie polega na enzymatycznym utlenieniu grupy alkoholowej -CH2OH na końcu wystającego bocznego łańcucha cząsteczki do grupy karboksylowej -COOH, co daje główny metabolit: cetyryzynę). Ma jedno centrum chiralności, a zatem dwa enancjomery; oba są biologicznie czynne.
Jako pochodna piperazyny, hydroksyzyna daje dwa szeregi soli. W handlu i medycynie występuje pod postacią zarówno chlorowodorku o łagodnie zasadowym charakterze, jak i dwuchlorowodorku. W Polsce preparaty tego specyfiku zawierają monochlorowodorek.
Farmakokinetyka
edytujHydroksyzyna podana doustnie w formie syropu wchłania się bardzo szybko z przewodu pokarmowego, jej działanie można odczuć po czasie od 5 do 10 minut od przyjęcia. Biologiczny okres półtrwania we krwi wynosi przeciętnie 7–10 godzin u dorosłych, jednak wyraźne efekty fizjologiczne są z reguły obserwowane nawet przez czas dwukrotnie dłuższy. U dzieci jest on krótszy wskutek szybszego metabolizmu, wynosi u nich 6–7 godzin. U starszych osób jest wydłużony (podobnie jak w przypadku większości leków metabolizowanych przez wątrobę) nawet do 18–21 godzin.
Stężenia hydroksyzyny w skórze są wyższe niż w osoczu.
Farmakodynamika
edytujHydroksyzyna działa przede wszystkim silnie przeciwhistaminowo, a więc jest odwrotnym agonistą receptora histaminy H1 (stała Ki = ~2 nM). Dodatkowo stosunkowo silnie blokuje też receptory serotoniny 5-HT2A (Ki = ~50 nM). Ponadto posiada też znacznie słabsze działanie blokujące receptory α1-adrenergiczne (Ki = ~300 nM) oraz receptory dopaminy D2 (Ki = 378 nM)[2][3][4][5][6][7]. Wbrew wieloletnim podejrzeniom, które znalazły odbicie nawet w ulotkach preparatów hydroksyzyny, nie posiada ona żadnych klinicznie istotnych właściwości antycholinergicznych i po zażyciu tego leku nie istnieje jakiekolwiek ryzyko wystąpienia objawów atropinowych[5], gdyż stała Ki przekracza 10 μM, a takie stężenia są fizycznie niemożliwe do osiągnięcia nawet po przyjęciu dawki letalnej.
Działanie serotoninolityczne hydroksyzyny jest najprawdopodobniej przyczyną jej względnej efektywności przeciwlękowej, co umożliwia dość skuteczne stosowanie tego leku w zaburzeniach lękowych[8][9], ponieważ leki podobne – tyle że posiadające „czyste” właściwości antyhistaminowe i pozbawione podobnego działania na receptory serotoniny, jak na przykład selektywna antyhistaminergicznie cetyryzyna – nie wykazują działania anksjolitycznego.
Działania niepożądane i interakcje
edytujDziałania niepożądane są podobne do występujących w przypadku stosowania wszystkich innych leków przeciwhistaminowych I generacji. Obejmują głównie nasiloną senność, euforię i hamowanie ośrodkowego układu nerwowego. Ponadto hydroksyzyna może wywoływać zaburzenia układu krzepnięcia, a nawet sama (w przypadku nadwrażliwości) być przyczyną wystąpienia objawów alergicznych. Może nasilać działanie podanych razem z nią depresantów, także tych narkotycznych (alkoholu, morfiny i kodeiny). Przez niektórych badaczy podejrzewana jest o łagodne działanie kardiotoksyczne[10].
Nazwy handlowe
edytuj- Atarax
- Hydroxyzinum Espefa
- Hydroxyzinum VP
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Hydroksyzyna. [martwy link] The Chemical Database. Wydział Chemii Uniwersytetu w Akronie. [dostęp 2013-01-27]. (ang.).[niewiarygodne źródło?]
- ↑ M. Gillard, C. Van Der Perren, N. Moguilevsky, R. Massingham i inni. Binding characteristics of cetirizine and levocetirizine to human H(1) histamine receptors: contribution of Lys(191) and Thr(194).. „Mol Pharmacol”. 61 (2), s. 391–399, Feb 2002. DOI: 10.1124/mol.61.2.391. PMID: 11809864.
- ↑ A.M. Snowman, S.H. Snyder. Cetirizine: actions on neurotransmitter receptors. „J Allergy Clin Immunol”. 86 (6 Pt 2), s. 1025–1028, Dec 1990. DOI: 10.1016/S0091-6749(05)80248-9. PMID: 1979798.
- ↑ N. Kubo, O. Shirakawa, T. Kuno, C. Tanaka. Antimuscarinic effects of antihistamines: quantitative evaluation by receptor-binding assay. „Jpn J Pharmacol”. 43 (3), s. 277–282, Mar 1987. DOI: 10.1254/jjp.43.277. PMID: 2884340.
- ↑ a b R.P. WHITE, L.D. BOYAJY. Neuropharmacological comparison of atropine, scopolamine, banactyzine, diphenhydramine and hydroxyzine. „Arch Int Pharmacodyn Ther”. 127, s. 260–273, Sep 1960. PMID: 13784865.
- ↑ K. Haraguchi, K. Ito, H. Kotaki, Y. Sawada i inni. Prediction of drug-induced catalepsy based on dopamine D1, D2, and muscarinic acetylcholine receptor occupancies.. „Drug Metab Dispos”. 25 (6), s. 675–684, Jun 1997. PMID: 9193868.
- ↑ R.F. Orzechowski, D.S. Currie, C.A. Valancius. Comparative anticholinergic activities of 10 histamine H1 receptor antagonists in two functional models.. „Eur J Pharmacol”. 506 (3), s. 257–264, Jan 2005. DOI: 10.1016/j.ejphar.2004.11.006. PMID: 15627436.
- ↑ Textbook of Anxiety Disorders. American Psychiatric Publishing, Inc, 2009. ISBN 1-58562-254-0.
- ↑ Y. Lamberty, A.J. Gower. Hydroxyzine prevents isolation-induced vocalization in guinea pig pups: comparison with chlorpheniramine and immepip. „Pharmacol Biochem Behav”. 79 (1), s. 119–124, Sep 2004. DOI: 10.1016/j.pbb.2004.06.015. PMID: 15388291.
- ↑ Byung Hoon Lee i inni, Effects of the histamine H(1) receptor antagonist hydroxyzine on hERG K(+) channels and cardiac action potential duration, „Acta Pharmacologica Sinica”, 32 (9), 2011, s. 1128–1137, DOI: 10.1038/aps.2011.66, ISSN 1745-7254, PMID: 21892192, PMCID: PMC4003299 [dostęp 2021-03-06].
Bibliografia
edytuj- Farmakologia – Podstawy farmakoterapii, podręcznik dla studentów i lekarzy pod red. Wojciecha Kostowskiego, wyd. II poprawione, PZWL, Warszawa 2001.
- Małgorzata Rzewuska: Leczenie zaburzeń psychicznych. Wyd. 3. Warszawa: PZWL, 2006. ISBN 83-200-3354-3.