Język grecki
Język grecki, greka (stgr. Ἑλληνικὴ γλῶττα, Hellenikè glõtta; nowogr. ελληνική γλώσσα, ellinikí glóssa lub ελληνικά, elliniká) – język indoeuropejski z grupy helleńskiej[1], w starożytności ważny język basenu Morza Śródziemnego. W kulturze europejskiej zaadaptowany, obok łaciny, jako język terminologii naukowej, wywarł wpływ na wszystkie współczesne języki europejskie, a także część pozaeuropejskich i starożytnych. Od X wieku p.n.e. zapisywany jest alfabetem greckim.
| Obszar |
Grecja, Cypr, Włochy, Albania, Macedonia Północna i inne | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pismo/alfabet | |||||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||||
| |||||||||
| Status oficjalny | |||||||||
| język urzędowy |  Grecja Cypr
| ||||||||
| Organ regulujący | Kiendro Elinikis Glosas↗ | ||||||||
| UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||||
| Kody języka | |||||||||
| ISO 639-5 | grk | ||||||||
| IETF | grk | ||||||||
| Glottolog | gree1276 | ||||||||
| GOST 7.75–97 | гре 157 | ||||||||
| Występowanie | |||||||||
 Występowanie (jasnoniebieski = język w użyciu, ciemnoniebieski = język urzędowy) | |||||||||
| W Wikipedii | |||||||||
| |||||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||||
Obecnie, jako język nowogrecki, pełni funkcję języka urzędowego w Grecji i Cyprze. Jest też jednym z języków oficjalnych Unii Europejskiej. Po grecku mówi współcześnie około 15 milionów ludzi. Język grecki jest jedynym żywym językiem helleńskim.
Etymologia nazwy
edytujOkreślenia „język grecki”, „greka” pochodzą od Rzymian, którzy nazywali ten język po łacinie lingua Graeca. Nazwa stosowana przez samych Greków w grece klasycznej brzmiała ἡ Ἑλληνικὴ γλῶττα = he Hellenikè glõtta (nowogr. η Ελληνική γλώσσα = i Ellinikí glóssa lub τα Ελληνικά = ta Elliniká), co można by przetłumaczyć jako „język helleński”.
Fazy rozwoju
edytujTermin „język grecki” jest z naukowego punktu widzenia mało precyzyjny, ponieważ może się odnosić do kilku faz rozwojowych języka, z których każda posiada własną nazwę. Może więc odnosić się do następujących bardziej szczegółowych terminów:
- język mykeński – najwcześniejsza potwierdzona faza rozwojowa języka greckiego, używana w okresie ok. 1600 r. p.n.e. do ok. 1200 r. p.n.e., najprawdopodobniej głównie na terenach Krety, wysp Morza Egejskiego i Peloponezu; znany z tabliczek zapisanych pismem linearnym B;
- język grecki archaiczny – znany przede wszystkim w swoim późnym stadium z dzieł Homera, używany po upadku cywilizacji mykeńskiej w „okresie ciemnym” i okresie archaicznym starożytnej Grecji; w okresie greki archaicznej ukształtowały się liczne dialekty, znane z późniejszych tekstów klasycznych;
- język grecki klasyczny – silnie zróżnicowany dialektalnie, używany w okresie klasycznym w starożytnej Grecji; w węższym znaczeniu termin ten odnosi się tylko do dialektu attyckiego[1]; język bogatej literatury, zaświadczony zwłaszcza w dialekcie attyckim;
- greka koine – język używany w okresie hellenistycznym starożytnej Grecji, powstały w wyniku wymieszania się różnych dialektów greki klasycznej (z przewagą dialektu attyckiego) z naleciałościami z łaciny i języków anatolijskich; w grece koine spisany był Nowy Testament;
- język średniogrecki (greka bizantyjska) – używany w okresie Bizancjum, rozwinął się z greki koine – luźne dialekty mówione, bardzo różniące się od języka literackiego;
- katharewusa („greka oczyszczona”) – język nawiązujący do greki klasycznej, sztucznie stworzony przez językoznawców po odzyskaniu niepodległości przez Grecję w XIX wieku; z założenia miał to być ogólnonarodowy język literacki, oczyszczony z naleciałości tureckich;
- język nowogrecki, inaczej demotyk (δημοτική = dimotikí, demotyk) – używany obecnie, głównie na terytorium Grecji i Cypru, współczesny standard literacki powstał w wyniku zmieszania się dialektów mówionych języka greckiego z formami zaproponowanymi w katharewusie; demotyk mówiony rozpada się na kilka dialektów; w szerszym znaczeniu termin ten odnosi się do wszystkich pobizantyjskich odmian języka greckiego łącznie z katharewusą i językami griko, cakońskim, kapadockim i pontyjskim (uważanymi wówczas za dialekty nowogreckie, choć o innej historii niż demotyk).
Poniżej przedstawiono uproszczony schemat historii rozwoju poszczególnych odmian języka greckiego:
| mykeński † | |||||||||||||||||||
| greka archaiczna † | |||||||||||||||||||
| greka klasyczna † | |||||||||||||||||||
| koine † | |||||||||||||||||||
| średniogrecki † (greka bizantyjska) | |||||||||||||||||||
| kapadocki[a] | |||||||||||||||||||
| nowogrecki (demotyk[b], katharewusa[c], współczesne dialekty) | |||||||||||||||||||
| pontyjski[d] | |||||||||||||||||||
| jewanik †[e] | |||||||||||||||||||
| cakoński[f] | |||||||||||||||||||
| griko[g] | |||||||||||||||||||
Alfabet
edytujZobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Istniał już w XII wieku (przez ponad dwieście lat równolegle do greki bizantyjskiej, z której się wywodzi).
- ↑ Współczesny standard literacki, rozwinął się pod silnym wpływem katharewusy.
- ↑ Język sztuczny, używany dawniej tylko w kontekstach oficjalnych (w dokumentach urzędowych, wiadomościach, polityce). Luźno oparty na grece klasycznej i dialektach mówionych języka nowogreckiego.
- ↑ Wywodzi się z koine i dialektu jońskiego greki klasycznej, przez wieki pod silnym wpływem greki bizantyjskiej i języka tureckiego.
- ↑ Wywodzi się z koine okresu hellenistycznego (z zapożyczeniami z języka hebrajskiego), należy do języków żydowskich. Wymarły w końcu XX w.
- ↑ Wywodzi się z dialektu doryckiego greki klasycznej, przez wieki pod silnym wpływem kolejno koine, greki średniowiecznej i języka nowogreckiego.
- ↑ Wywodzi się z dialektu doryckiego greki klasycznej, przez wieki pod silnym wpływem najpierw łaciny, później języka włoskiego.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Kazimierz Polański i inni, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Kazimierz Polański (red.), wyd. 3, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003, ISBN 83-04-04680-6, OCLC 69602560 [dostęp 2019-12-28] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Centrum języka greckiego Właściciel: Ministerstwo Oświaty, Kształcenia Ustawicznego i Wyznań (gr.)
- "η Πύλη" – strona języka greckiego, link otwierający się słownikiem greckim. Właściciel: Ministerstwo Oświaty, Kształcenia Ustawicznego i Wyznań (gr. • ang.)