Grand Hotel w Sopocie

Zbudowany został w stylu secesyjnym lub neobarokowym w latach 1924–1927 kosztem około 20 mln guldenów gdańskich, z przeznaczeniem głównie dla gości pobliskiego kasyna gry (Spielklub Zoppot), stąd i nawiązująca do niego ówczesna nazwa obiektu – Kasino-Hotel. Gdy w kwietniu 1922 w „Zoppoter Zeitung” ogłoszono konkurs na projekt Kasino-Hotel, „Gazeta Gdańska” pisała:

Ufundowano pierwszą nagrodę w wysokości 80 tys. reichsmarek.

Ostatecznie projekt dwóch profesorów Królewskiej Wyższej Szkoły Technicznej w Gdańsku, architekta Otto Kloeppela oraz konstruktora Richarda Kohnkego, był powieleniem wybudowanego w 1911 Grand Hotelu w Szczawnie-Zdroju, przemianowanego kilka lat później na „Dwór Śląski” (Schlesischer Hof), aktualnie szpitala-sanatorium „Dom Zdrojowy”. Był to najdroższy, najbardziej luksusowy i wytworny hotel w Sopocie, jak i w całym Wolnym Mieście Gdańsku, m.in. wyposażony alternatywnie w wodociąg wody morskiej. Hotel uroczyście otwarto w 1927, choć był wykańczany sukcesywnie do II wojny światowej. Dla gości tańczących na zbudowanej w 1926 przed hotelem od strony morza „tańczącej podłogi” (Freiluft-Tanzdiele) przygrywały m.in. amerykański jazz band Ericha Borcharda, orkiestry – Ericha Bördela z państwowego radia w Królewcu oraz Arnolda Hildena z Mokka-Effi-Bar w Berlinie, wykonując takie ówczesne szlagiery: Bei mir bist du schoen, San Francisco, You Are My Lucky Star, September in the Rain, Wochenende und Sonnenschein, Kuss mich^[1]. Zaś o podniebienia dbali m.in. słynni cukiernicy z Karlovych Varów. W 1931 w hotelu od strony południowej oddano do użytku ekskluzywne kasyno gry (International Sporting-Club) według proj. prof. Emila Fahrenkampa z Düsseldorfu. W 1933 Kasino Hotel stał się tłem głośnego skandalu finansowego związanego z jego powstaniem – jego główna postać – dr Erich Laue, były długoletni burmistrz, a następnie nadburmistrz Sopotu (1919–1930). Podobnymi zarzutami objęto także prof. Richarda Kohnkego oraz radcę budowlanego Sopotu, również prof. Królewskiej Wyższej Szkoły Technicznej Eugena Doeincka^[2]. Cena wynajęcia pokoju w 1938 wynosiła 26,55 guldena, to jest równowartość tej samej kwoty w ówczesnych zł. W 1939 obiekt „wzbogacono” o 2 schrony.

Największa wygrana w historii sopockiego kasyna padła 30 lipca 1928 roku, kiedy pracownik warszawskich wodociągów, inżynier Gliński, obstawiając przypadkowe numery wygrał 2 miliony guldenów, czyli 3,5 miliona przedwojennych złotych (dla porównania: ogólnopolska zbiórka Funduszu Obrony Morskiej na budowę ORP Orzeł przyniosła 5 mln zł)^[3].

• po raz pierwszy na początku września 1939 kierował stąd walkami o Oksywie i Półwysep Helski generał lotn. Leonhard Kaupisch ze sztabem, z 1 Odcinka Straży Granicznej, wchodzącego w skład 4 Armii Grupy Armii „Północ” Wehrmachtu.
• w dniach 19–26 września 1939 hotel pełnił rolę Kwatery Głównej Adolfa Hitlera, który z Sopotu wyjeżdżał dwukrotnie (22 i 25) na przedpola broniącej się Warszawy; pociąg „Amerika” oczekiwał na niego w Godętowie pod Lęborkiem; towarzyszyli mu m.in. Martin Bormann, Wilhelm Keitel, Hans Lammers, Joachim von Ribbentrop oraz Erwin Rommel; sopockiej kwatery Führera strzegło m.in. dwustu funkcjonariuszy jednostki SS-Wachsturmbann „Eimann”.
• Adolf Hitler w trakcie pobytu w hotelu 20 lub 21 września 1939 w piśmie (na osobistym papierze listowym) adresowanym do naczelnego lekarza Rzeszy, wydał rozkaz pozwalający na mordowanie psychicznie chorych:

Pismo było antydatowane na dzień 1 września 1939.

• o pobycie Hitlera w hotelu wiedział adm. Józef Unrug, jednak nie zgodził się na ostrzelanie budynku z dział baterii Laskowskiego na Helu. Być może zmieniłby losy świata^[4].
• od 28 września 1939 przebywał w nim Hermann Göring.
• 1 października 1939 przed kontradmirałem Hubertem von Schmundtem podpisali akt kapitulacji załogi Helu komandor Marian Majewski i kpt. Antoni Kasztelan.

W okresie od jesieni 1944–1945 mieścił się w nim Wojskowy Szpital Ewakuacyjny.

• Po raz drugi hotel przeszedł do historii, kiedy od chwili zdobycia Sopotu 23 marca 1945 hotel pełnił rolę siedziby sztabów 49 i 70 armii wchodzących w skład 2 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej, jak i samego II Frontu. Jednocześnie anegdota z tamtych czasów mówi o wkroczeniu do miasta Sowietów, którzy niszczyli wszystko, co napotkali po drodze, a co kojarzyło się z hitlerowcami lub kapitalizmem; runąć miał między innymi Grand Hotel, ale podobno udało się go ocalić za butelkę wódki.
• Dość szybko (w marcu lub kwietniu 1945) został przekazany polskim władzom wojskowym, które siłami firmy K. Rudzki i S-ka z Warszawy dokonały usunięcia zniszczeń wojennych (pod kierunkiem Wacława Przerwy), umieściły w nim przeniesiony z Lublina Szpital Ewakuacyjny nr 62 (kmdt ppłk Trawińska)^[5], a następnie lokalne dowództwo wojskowe.
• W 1946 na prośbę Antoniego Turka, prezydenta Sopotu, obiekt decyzją marszałka Michała Roli-Żymierskiego został przekazany władzom miasta.

Po II wojnie światowej hotelem zarządzały kolejno:

• 1946–1951 – spółka Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe SA, która zmieniła obiektowi nazwę na Grand Hotel^[6]
• 1951–1954 – Polskie Linie Oceaniczne P.P.
• od 1954 do chwili obecnej – Orbis SA

Otwarcia obiektu dokonano 27 lipca 1946^[7]. Pierwszym dyrektorem po wojnie był Wojciech Napierała, były pikolak w berlińskim hotelu „Bristol”, właściciel gdańskich restauracji „Ermitage” (1921–1922), „Varsovie” (nazywana też „Warszawianką”) (1921–1922) i „Elite” (1928), sopockiej kawiarni „Elite”, dyrektor sopockiego Hotelu Centralnego (20.), kierownik ds. gastronomicznych warszawskiego hotelu „Bristol” (od początku lat 30.)^{[8][9][10][11]}.

W latach 1946–1948 hotel przejściowo m.in. pełnił rolę "Domu Marynarza" załóg GAL-u, wyposażonego w sprzęt i umeblowanie przez załogę m/s „Sobieski”, w czasie gdy statek w 1946 był przebudowywany w Gdańsku z wojskowego transportowca na statek pasażerski^[12].

W 1947 w hotelu, w pok. 110 rezydował konsul Holandii^[13], oraz mieściła się Agencja Konsularna Szwajcarii^[14] (1947–1949).

W tymże samym roku w hotelu pracował w charakterze portiera znany później radiowy komentator sportowy Bohdan Tomaszewski. M.in. relacjonował:

„Z Warszawy, Krakowa ściągały tu niedobitki inteligencji i arystokracji, bo to był kawałek przedwojennego świata. Dziwny czas. Na kresach resztki patriotów straceńców jeszcze rozpaczliwie się biją i giną, a tu resztka elity rozpaczliwie próbuje nawiązać kontakt z przeszłością”^[15].

W 1948 w Grand Hotelu wybuchł pożar^[16].

Gościły w nim setki znakomitych postaci: mężów stanu (monarchów, prezydentów, premierów, polityków) oraz gwiazd estrady i filmu. Wielokrotnie sam „zagrał” w wielu filmach m.in.

Po II wojnie światowej (do około lat 60.) hotel kontynuował tradycję estradową „tańczącej podłogi”, której gościom przygrywała m.in. orkiestra dixielandowa Leopolda Hermanna^[17]. W latach 60. hotel pełnił rolę zimowej siedziby kultowego klubu „Non Stop”. Od 1961 retransmitowano z Grand Hotelu lokalną radiową audycję muzyczną „Podwieczorek na fali 230”, wzorowaną na „Podwieczorku przy mikrofonie”. W 1965 oficjalnie zadebiutował w nim zespół „Czerwone Gitary”. Dnia 18 lipca 1970 w Sali Turystycznej hotelu uruchomiono pierwszą w Polsce dyskotekę – „Musicoramę”, prowadzoną przez Franciszka Walickiego, Marka Gaszyńskiego, Witolda Pogranicznego, Piotra Kaczkowskiego, Jacka Bromskiego i Dariusza Michalskiego^[16]. Od 1965 przez wiele lat hotel pełnił też rolę zaplecza hotelowo-restauracyjnego dla Międzynarodowego Festiwalu Piosenki. W dniach 11–16 września 1966 hotel był miejscem 16. Konferencji Pugwash pt. „Rozbrojenie i światowe bezpieczeństwo, głównie w Europie” (Disarmament and World Security, Especially in Europe), która, jak dotychczas, zgromadziła w Polsce największą liczbę laureatów nagrody Nobla. W hotelu wielokrotnie organizowano też koncerty muzyki klasycznej, w których wzięli udział m.in. Jan Ekiert, Zygmunt Drzewiecki, Wanda Wiłkomirska oraz Maria Fołtyn^[18].

Przez cały okres działalności hotel pozostawał w sferze zainteresowań służb specjalnych, w okresie powojennym – Służby Bezpieczeństwa. Apogeum jej działań przypadało w czasie organizacji festiwali piosenki^[19]. Dyrektorem hotelu długo był Mieczysław Cenckiewicz, mjr SB na tzw. etacie „N”, czyli niejawnym.

W nocy 13 grudnia 1981 był terenem operacji pod kryptonimem „Mewa” Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej pod dowództwem płk Sylwestra Paszkiewicza^[20] i mjr Zdzisława Sobańskiego, w ramach której w hotelu zatrzymano dużą grupę działaczy (według różnych źródeł – 37 lub 52 osoby) NSZZ „Solidarność”, m.in. Krzysztofa Czabańskiego, Lecha Dymarskiego, Jacka Kuronia, Tadeusza Mazowieckiego, Karola Modzelewskiego, Jana Rulewskiego, Jana Strzeleckiego i Krzysztofa Wyszkowskiego. Zatrzymania uniknęli, nie wracając do hotelu m.in. Zbigniew Bujak i Władysław Frasyniuk^[21]. W akcji wzięło udział minimum 948 funkcjonariuszy m.in. ze szkół milicyjnych w Słupsku oraz Szczytnie^[22][23]. Podobną akcję przeprowadzono w gdańskim hotelu Monopol.

W 1990 w hotelu uruchomiono kasyno, trzecie w Polsce po Warszawie i Krakowie. W 2006 przeprowadzono modernizację hotelu, sklasyfikowano go wśród obiektów o najwyższym standardzie w kraju (*****Palace), dysponujących m.in. biblioteką. Obecnie hotel występuje pod marką Sofitel, sieci należącej do francuskiej grupy hotelarskiej Accor. Jest to najbardziej prestiżowy hotel w całym Trójmieście, obok mola i Opery Leśnej rozpoznawalny obiekt Sopotu.

Do sopockiego Grand Hotelu nawiązuje wybudowany w obwodzie królewieckim w Swietłogorsku (dawne Rauschen) w 2005 luksusowy „Grand Palace Hotel”*****.

• Alfons XIII, b. król Hiszpanii, w lecie 1931
• Nina Andrycz, polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, recytatorka oraz poetka i pisarka, wielokrotna bywalczyni części gastronomicznej hotelu
• Charles Aznavour, piosenkarz francuski, w 1984
• Erich von dem Bach-Zelewski, generał SS, inicjator utworzenia obozu Auschwitz-Birkenau, nadzorował budowę umocnień nadbrzeżnych, dowódca Korpsgruppe von dem Bach uczestniczącej w tłumieniu powstania warszawskiego w 1944, od połowy 1944 do sierpnia 1944
• Josephine Baker, piosenkarka i tancerka francuska
• Martin Bormann, działacz nazistowski, pierwszy zastępca Adolfa Hitlera, nadkomisarz (niem. Reichsleiter), generał SS, we wrześniu 1939, w pok. 334
• Fidel Castro, prezydent i premier Kuby, pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Kuby i przywódca rewolucji kubańskiej, podobno trzykrotnie, m.in. 9 czerwca 1972, w pok. 226
• Józef Cyrankiewicz, wielokrotny premier RP i PRL, wielokrotny bywalec części gastronomicznej hotelu
• Marlene Dietrich, urodzona w Niemczech aktorka i piosenkarka, w 1966
• Irena Dziedzic, polska dziennikarka i prezenterka telewizyjna, twórczyni pierwszego polskiego talk-show Tele-Echo, wielokrotnie
• Greta Garbo, aktorka, w kwietniu 1932
• Charles de Gaulle, generał i prezydent Francji, we wrześniu 1967, w pok. 226
• Joseph Goebbels, minister propagandy Niemiec, w czerwcu 1939
• Hermann Göring, działacz nazistowski, feldmarszałek (Feldmarschall) Luftwaffe, marszałek Rzeszy III Rzeszy (niem. Reichsmarschall), minister spraw wewnętrznych Niemiec, dowódca Luftwaffe, premier Prus, twórca Gestapo, od 28 września 1939, w pok. 226
• Karel Gott, piosenkarz czeski, w 1964 i 2006
• Heinrich Himmler, współorganizator i szef kolejno: SS, Gestapo i policji politycznej, we wrześniu 1939
• Adolf Hitler, führer i kanclerz Rzeszy, przywódca Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP), 14 (bez noclegu?), 19–26^[24] września 1939 w pok. 251, 252, 253
• Wilhelm Keitel, niemiecki feldmarszałek (Feldmarschall), szef Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu, we wrześniu 1939
• Jan Kiepura, polski śpiewak (tenor), aktor, w 1958
• Henry Kissinger, amerykański polityk i dyplomata, profesor, doradca ds. bezpieczeństwa narodowego, sekretarz stanu w administracji Richarda Nixona i Geralda Forda, w dniach 11–16 września 1966
• Krzysztof Krawczyk, piosenkarz polski, w pok. 226
• Lucjan Kydryński, legendarny konferansjer, publicysta, wielokrotnie
• Hans Lammers, szef Kancelarii III Rzeszy, 19–26 września 1939
• Annie Lennox, piosenkarka szkocka, w 1995
• Czesław Miłosz, polski prawnik i dyplomata, poeta, prozaik, eseista, historyk literatury, tłumacz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1980), profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley i Uniwersytetu Harvarda
• Ignacy Mościcki, prezydent Polski
• Sławomir Mrożek, polski dramatopisarz, prozaik oraz rysownik, w 1956
• Agnieszka Osiecka, kompozytorka tekstów piosenek, poetka, wielokrotnie (ostatnio w 1997), napisała kilka piosenek z odniesieniami do Sopockiego Grand Hotelu, np. „Sopockie bolero”
• Mohammad Reza Pahlawi, szach Iranu, w 1977, w pok. 226
• Jerzy Połomski, piosenkarz polski, w 1961
• Halina Poświatowska, poetka, w sierpniu 1965
• Władimir Putin, premier Rosji, 31 sierpnia do 1 września 2009, mieszkał w apartamencie składającym się z trzech pokoi: 222, 223, 224, a nie jak podają media w pokoju 226
• Joachim von Ribbentrop, działacz nazistowski, minister spraw zagranicznych III Rzeszy, we wrześniu 1939
• Leni Riefenstahl, niemiecka reżyserka filmowa, we wrześniu 1939
• Maryla Rodowicz, piosenkarka
• Erwin Johannes Eugen Rommel, komendant Kwatery Głównej Hitlera (Der Kommandant Führerhauptquartier), późniejszy feldmarszałek (Feldmarschall), 19–26 września 1939
• Demis Roussos, piosenkarz grecki, w 1979 i 2006, w pok. 226
• Sabrina w 2008
• Sandra w 2008
• Shakin’ Stevens w 2008
• Shakira, piosenkarka, w 2012
• Omar Sharif, urodzony w Egipcie aktor
• Helena Vondráčková, piosenkarka czeska, w 1977 i 2006
• The Weeknd, kanadyjski wykonawca muzyki gatunku R&B, w czerwcu 2017
• Jack White, amerykański muzyk, w lipcu 2014
• Zbigniew Wodecki, muzyk, piosenkarz
• Zespół Boney M., w 1979
• Zespół Kajagoogoo, w 2008

• 1927 – Paul A. Jeromin^[10]
• 1932 – Willy Kuschel^[10]
• 1946 – Wojciech Napierała
• 1957 – Stanisław Dąbrowa-Laskowski^[25]
• 1981 – Mieczysław Cenckiewicz
• 1997-2004 – Witold Dąbrowski^[26]
• 2004 - do teraz - Joanna Kaszubowska

• Fułek Wojciech, Stinzing-Wojnarowski Roman: Kurort w cieniu PRL-u Sopot 1945–1989, L&L Gdańsk 2007, 472 s.
• Johnson, Aaron L.: Hitler’s Military Headquarters: Organization, Structure, Security and Personnel, R. James Bender Publishing San Jose, California 1999
• Padfield, Peter: Himmler, Reichsführer SS, Interart Warszawa 1997, t. 2, s. 12
• Gmyz, Cezary: Reisefuehrer, [w:] Wprost 26/2005 (1178) [5]
• Górlikowski, Marek: Rachunek Hitlera za pobyt w sopockim Kasino-Hotel, [w:] Gazeta Wyborcza Trójmiasto, z 13 marca 2010 [6]
• Górska-Karpińska, Marzena: Grand Hotel Sopot, Oficyna Wydawnicza MH Warszawa 2005, 134 s.
• Szałkowski, Artur: Kuracja w cesarskich apartamentach, [w:] Polska The Times Gazeta Wrocławska, nr 251 z 26 października 2007
• Włodkowska, Katarzyna: Gdańsk wita swojego wodza, [w:] Gazeta Wyborcza Trójmiasto, z 9 września 2009 [7]
• Katarzyna Fryc-Hyży: Filmowy Spacerownik po Trójmieście, Biblioteka Gazety Wyborczej, Agora Warszawa 2009, 188 s., ISBN 978-83-7552-762-9.
• Podgórska, Joanna: O hotelach i ich duszach, [w:] Polityka nr 13 (2698) z dnia 28 marca 2009, s. 11–17
• Daniel Czerwiński: Działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec zachodnich placówek dyplomatycznych w Trójmieście na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX w. (zarys zagadnienia), Słupskie Studia Historyczne mr. 19, rok 2013, s. 221–238
• książki adresowe

• Strona Grand Hotelu w Sopocie
• 80-lecie Grand Hotelu
• Inny świat. rzeczpospolita.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-13)].
• Niekompletna lista zakwaterowanych osób, członków ekipy Adolfa Hitlera w 1939 r. (dokument przechowywany w Archiwum Federalnym w Berlinie)
• Informacja o hotelu na stronie www.dawnysopot.pl
• film dok. pt „Moje miejsce” reż. Marcela Łozińskiego