De Stijl
De Stijl[a] (z niderl. „styl“) – ugrupowanie artystyczne założone w 1917 roku w Lejdzie przez Theo van Doesburga (1883–1931) i Pieta Mondriana (1872–1944), skupiające artystów abstrakcyjnych reprezentujących neoplastycyzm – nowy kierunek w sztuce, stworzony w latach 20. XX w. przez Mondriana, charakteryzujący się użyciem linii pionowych i poziomych, które nachodząc na siebie, dzieliły płaszczyzny na kwadraty i prostokąty, oraz stosowaniem trzech barw podstawowych (żółtej, niebieskiej i czerwonej) i trzech tzw. nie-kolorów (czerni, bieli i szarości).
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Tematyka |
sztuka |
| Pierwszy numer |
październik 1917 |
| Ostatni numer |
styczeń 1932 |
| Redaktor naczelny | |
Nazwa grupy pochodzi od czasopisma De Stijl wydawanego w latach 1917–1931 przez Theo van Doesburga (1883–1931). Grupa rozpadła się po śmierci van Doesburga w 1931 roku.
Historia
edytujGrupa powstała w 1917 roku w Lejdzie a jej założycielami byli Piet Mondrian (1872–1944) i Theo van Doesburg (1883–1931)[2][b], który w latach 1917–1931 wydawał czasopismo De Stijl[3][c][d]. Grupa skupiała się wokół czasopisma, w którym jej członkowie publikowali, i którego tytuł De Stijl stał się formalną nazwą grupy[2].
Na łamach De Stijl Mondrian opublikował w 1917 roku serię artykułów, w których wyłożył swoje poglądy na sztukę, definiując neoplastycyzm (nider. De Nieuwe Beelding – pol. „tworzenie nowego obrazu”[5])[3][6]. W 1920 roku wydał broszurę Le Néo-plasticisme[7].
Mondrian zafascynowany był mistycznymi ideami teozofa M.H.J. Schoenmaekersa (1875–1944)[8][9][6], którego później uważał za szarlatana[5]. Jednocześnie był pod wpływem kubizmu, z którym zetknął się podczas pobytu w Paryżu przed 1914 rokiem[8]. Według Mondriana sztuka powinna być odnaturalizowana, czysto abstrakcyjna, pozbawiona relacji z rzeczywistością[5].
Mondrian stworzył kierunek naznaczony pozytywną mistyką. Tajemne działanie świata polegało na zasadzie przeciwieństw: siły aktywnej – siły biernej, pionów – poziomów. Tak też w neoplastycyzmie wyróżnia się dwie podstawowe linie – pionową i poziomą – oraz trzy kolory zasadnicze: żółty, niebieski i czerwony oraz trzy nie-kolory: biel, czerń i szarość (mieszaninę bieli i czerni). Linia pionowa oznaczała dynamikę, czyli męskość, a pozioma stateczność – kobiecość.
W twórczości osób związanych z tym nurtem uwidaczniają się charakterystyczne cechy stylu – prostokątność i stosowanie czystych kolorów (czerwonego, niebieskiego, żółtego, czarnego, białego, szarego), brak dekoracji, wiara w abstrakcję i postawa odrzucająca naturę na rzecz dzieł rąk ludzkich.
Od roku 1929 głównym ośrodkiem działalności grupy był Paryż[2]. Grupa rozpadła się po śmierci van Doesburga w 1931 roku[2].
Członkowie De Stijl
edytujCzłonkami grupy byli:
- Piet Mondrian (1872–1944) – malarz[e][8]
- Theo van Doesburg (1883–1931) – malarz[8]
- Jacobus Johannes Pieter Oud (1890–1963) – architekt[8][f]
- Gerrit Rietveld (1888–1964) – architekt[8]
- Vilmos Huszár (1884–1960) – malarz[8][g]
- Antony Kok (1882–1969) – poeta[8]
- Bart van der Leck (1876–1958) – malarz, projektant[8][h]
- Robert van ’t Hoff (1887–1979) – architekt, projektant mebli[8][i]
- Georges Vantongerloo (1886–1965) – rzeźbiarz, malarz[8][j]
- Jan Wils (1891–1972) – architekt[8][k]
Później do ugrupowania dołączyli[2]:
- Gino Severini (1883–1966) – malarz
- Hans Arp (1887–1966) – malarz, grafik, poeta
- Constantin Brâncuși (1876–1957) – rzeźbiarz
- Cornelis van Eesteren (1897–1988) – architekt
- František Kupka (1871–1957) – malarz
- El Lissitzky (1890–1941) – malarz, grafik, architekt
- Man Ray (1890–1976) – fotografik, reżyser
Wybrane dzieła
edytujPrzykłady dzieł malarskich:
- 1916 – Kompozycja 1916 Nr. 4, Bart van der Leck, Kröller-Müller Museum[1][10]
- 1916–1917 – Kompozycja w linie, Piet Mondrian, Kröller-Müller Museum[11]
- 1918 – Rytm tańca rosyjskiego, Theo van Doesburg, Museum of Modern Art[12]
- 1921 – Kompozycja z wielką czerwoną płaszczyzną, żółtym, czarnym, szarym i niebieskim, Piet Mondrian, Kunstmuseum Den Haag[13]
- 1921 – Tableau I, Piet Mondrian, Kunstmuseum Den Haag
Przykłady prac architektonicznych:
- 1916 – Huis ter Heide van ’t Hoffa[4]
- 1919 – niezrealizowany projekt destylarni Ouda[4]
- 1923 – aksonometryczne studium domu van Doesburga i van Eesterena[4]
- 1921–1924 – dom Rietvelda w Utrechcie[4][8]
- 1924–1927 – osiedle robotnicze w Hoek van Holland Ouda[8]
Przykłady wzornictwa użytkowego:
- 1918 – Czerwono-niebieskie krzesło, Gerrit Rietveld, Museum of Modern Art[14]
Wpływ
edytujPrace grupy De Stijl silnie oddziaływały na Bauhaus oraz styl międzynarodowy w architekturze i wzornictwie[4][8]. De Stijl miał wpływ m.in. na działalność architektów Ludwiga Mies van der Rohe i Paolo Portoghesiego[4].
W Polsce silne więzi z De Stijl łączyły ugrupowania Blok (1923–1926), Praesens (1926–1930), grupa „a.r.”[2]. Wpływy holenderskiego ugrupowania widoczne są przede wszystkim w pracach Henryka Stażewskiego, jak i na łamach polskich awangardowych czasopism. Przykładem ewolucji założeń neoplastycyzmu w rzeźbie są prace czołowej artystki awangardowej Katarzyny Kobro[15]. Założyciele ugrupowania Praesens, Barbara i Stanisław Brukalscy, zainspirowani pracami Rietvelda, zaprojektowali i zbudowali w 1929 roku dom własny w Warszawie[16], który w 1937 roku otrzymał brązowy medal na Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i technika w życiu współczesnym” w Paryżu[17].
Pod wpływem De Stijl tworzyli również:
- Ilya Bolotowski (1907–1981)
- Marlow Moss (1890–1958)
- Amédée Ozenfant (1886–1966)
- Max Bill (1908–1994)
- Jean Gorin (1899–1981)
- Burgoyne Diller (1906–1965)
- Friedrich Vordemberge-Gildewart (1899–1962)
Uwagi
edytuj- ↑ Theo van Doesburg (1883–1931) w swoim artykule z 1927 roku odnosił się do De Stijl jako tytułu czasopisma, jako nazwy grupy artystycznej skupionej wokół czasopisma oraz jako idei podzielanej przez członków grupy[1]. De Stijl jako nazwa ugrupowania artystycznego jest powszechnie przyjętą definicją[1].
- ↑ Encyklopedia Britannica podaje, że założycielami grupy byli również Bart van der Leck (1876–1958) i Vilmos Huszár (1884–1960)[3]. Natomiast Bois (1993) uznaje za założycieli wszystkich artystów, którzy w listopadzie 1918 roku podpisali manifest ruchu – byli to: Mondrian, van Doesburg, Vilmos Huszár (1884–1960), Jan Wils (1891–1972), Robert van ’t Hoff (1887-1979), Georges Vantongerloo (1886-1965) i Antony Kok (1882–1969)[1].
- ↑ Nazwa De Stijl pochodzi rzekomo od tytułu publikacji niemieckiego architekta Gottfrieda Sempera (1803–1879) Der Stil in den technischen und tektonischen Künsten oder Praktische Ästhetik wydanej w latach 1860–1863[4].
- ↑ Ostatnie wydanie De Stijl ukazało się w 1932 roku po śmierci van Doesburga[1].
- ↑ Mondrian opuścił grupę w 1923 roku (Bois (1993) podaje rok 1925[1]), kiedy van Doesburg zaczął stosować w swoich pracach elementy diagonalne[3].
- ↑ Oud opuścił grupę w 1921 roku[1].
- ↑ Huszár opuścił grupę w 1922 roku[1].
- ↑ Van der Leck opuścił grupę przed publikacją manifestu grupy w listopadzie 1918 roku[1].
- ↑ Van ’t Hoff opuścił grupę w 1919 roku[1].
- ↑ Vantongerloo opuścił grupę w 1922 roku[1].
- ↑ Wils opuścił grupę w 1919 roku[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l Yve-Alain Bois: Painting as Model. MIT Press, 1993, s. 101–102. ISBN 978-0-262-52180-2. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Stijl, De, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-12-27].
- ↑ a b c d Art Terms. D. De Stijl. [w:] www.tate.org.uk [on-line]. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Stijl De. W: James Stevens Curl: The Oxford Dictionary of Architecture. Oxford University Press, 2015, s. 742. ISBN 978-0-19-860678-9. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).
- ↑ a b c Neoplasticism. W: Ian Chilvers: The Oxford Dictionary of Art. Oxford University Press, 2004, s. 497–498. ISBN 978-0-19-860476-1. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).
- ↑ a b Mw. B.H. Spaanstra-Polak: Mondriaan, Pieter Cornelis (1872-1944). W: Biografisch Woordenboek van Nederland. T. 1. Den Haag: 1979. (niderl.).
- ↑ Piet Mondrian, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-12-26] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o De Stijl, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-12-26] (ang.).
- ↑ K. van Berkel: Schoenmaekers, Mathieu Hubertus Josephus (1875-1944). W: Biografisch Woordenboek van Nederland. T. 5. Den Haag: 2002. (niderl.).
- ↑ Kröller-Müller Museum: Bart van der Leck (1876 – 1958) Compositie 1916 no. 4, 1916. krollermuller.nl. [dostęp 2018-12-27]. (niderl.).
- ↑ Kröller-Müller Museum: Piet Mondriaan (1872 – 1944), Compositie in lijn, tweede staat, 1916-1917. krollermuller.nl. [dostęp 2018-12-27]. (niderl.).
- ↑ Theo van Doesburg (Christian Emil Marie Küpper) Rhythm of a Russian Dance. [w:] www.moma.org/ [on-line]. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).
- ↑ Piet Mondriaan [1872-1944 Composition with large red plane, yellow, black, gray and blue]. [w:] Kunstmuseum [on-line]. [dostęp 2023-08-25]. (ang. • niderl.).
- ↑ Gerrit Rietveld Red Blue Chair. [w:] www.moma.org/ [on-line]. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).
- ↑ Michał Wenderski, Cultural Mobility in the Interwar Avant-Garde Art Network: Poland, Belgium and the Netherlands, Routledge, 2018, ISBN 978-1-138-49354-4.
- ↑ Willa Barbary i Stanisława Brukalskich, Warszawa [online], zabytek.pl [dostęp 2018-01-19] (pol.).
- ↑ Agnieszka Sural: Domy własne architektów. [w:] culture.pl [on-line]. 2013-12-02. [dostęp 2019-01-19]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Anita Włodarczyk-Kulak, Maurycy Kulak, red.: O sztuce nowej i najnowszej – główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2010, s. 176–177.
Linki zewnętrzne
edytuj- De Stijl. Edited by Theo van Doesburg. Leiden, 1917–1932. 8 volumes (90 numbers) – Skany czasopisma De Stijl. [w:] sdrc.lib.uiowa.edu [on-line]. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).