Friedrich August von Hayek

Friedrich August von Hayek (1899–1992) – ekonomista austriacki, laureat Nagrody Nobla w 1974.

(Wyd. Arcana 2003)

• Jest rzeczą znamienną, że jednym z najbardziej rozpowszechnionych zarzutów stawianych wolnej konkurencji jest to że jest ślepa. Nie bez znaczenia będzie tu przypomnienie, że dla starożytnych ślepota była atrybutem bogini sprawiedliwości.

• Nasze pokolenie zapomniało, że system prywatnej własności jest najważniejszą gwarancją wolności nie tylko dla posiadaczy własności, lecz w prawie równym stopniu dla tych, którzy jej nie posiadają.

• Nieprzypadkowo w krajach totalitarnych, czy to w Rosji, Niemczech, czy Włoszech, zagadnienie organizowania czasu wolnego obywateli stało się jednym z problemów objętych planowaniem. Niemcy wynaleźli nawet dla tego zagadnienia okropną, wewnętrznie sprzeczną nazwę Freizeitgestaltung (dosłownie: kształtowanie sposobów wykorzystania wolnego czasu przez ludzi), jak gdyby mógł jeszcze istnieć czas wolny, gdy musi się go wykorzystać w sposób zalecany przez władze.

• Niewiele, jest poważniejszych zagrożeń dla politycznej stabilności niż istnienie politycznego proletariatu, który nie znajduje zbytu swojej wiedzy.

• Nikt w społeczeństwie opartym na wolnej konkurencji nie może sprawować nawet cząstki tej władzy, jaką sprawowałaby komisja planowania. Jestli zaś nikt nie może świadomie używać tej władzy, to twierdzenie, że składa się na nią władza wszystkich kapitalistów wziętych razem, jest nadużywaniem słów.

• To nie pochodzenie władzy, ale jej ograniczenie chroni przed jej arbitralnością.

(Wyd. Arcana, wydanie szóste, Kraków 2015)

• Uzasadniając swoje stanowisko liberalizm opowiada się za najlepszym możliwym użyciem sił konkurencji jako środka koordynacji ludzkich przedsięwzięć, nie zaś za pozostawieniem wszystkiego w niezmiennym stanie rzeczy. Stanowisko to opiera się na przekonaniu, że w sytuacji, gdy możliwe jest stworzenie konkurencji staje się ona lepszym sposobem ukierunkowywania jednostkowych działań niż jakakolwiek inna metoda. Liberalizm nie tylko nie neguje, ale wręcz kładzie nacisk na niezbędność istnienia starannie przemyślanych ram prawnych, po to, by konkurencja dawała korzystne rezultaty, oraz zwraca uwagę, że ani obecne, ani dawne reguły prawne nie są pod tym względem wolne od poważnych defektów. Nie przeczy on także, że tam, gdzie niemożliwe jest stworzenie warunków koniecznych dla skutecznej konkurencji, trzeba uciec się do innych metod ukierunkowywania działalności gospodarczej.
  • Źródło: s. 48.

(PWN, Warszawa 1960)

• Bez względu na to, jak ktoś jest uzdolniony w jakieś dziedzinie, wartość jego usług będzie w wolnym społeczeństwie siłą rzeczy niska, jeśli brakuje mu umiejętności dotarcia ze swoją smykałką do tych, którzy mogą z niej najbardziej skorzystać.
  • Zobacz też: umiejętność

• Celem prawa powinno być dobro ludzi, że ogólne zasady powinny być tak pomyślane, żeby mu służyć, a nie, że każde sformułowanie konkretnego celu społecznego może usprawiedliwiać złamanie tych zasad, określony cel, konkretny rezultat, który chce się osiągnąć, nie może być nigdy prawem
  • Zobacz też: prawo

• Dla liberała waga, jaką on sam osobiście przywiązuje do określonych celów, nie jest wystarczającym uzasadnieniem dla narzucania ich innym ludziom.
  • Zobacz też: liberalizm

• Długotrwałe doświadczenie odsłania więcej zalet i wad praw. niż jest w stanie przewidzieć najmądrzejsza rada ludzi.

• Ekonomista nie może twierdzić że posiada specjalną wiedzę, która kwalifikuje go do koordynowania wysiłkami innych specjalistów. Co może twierdzić to jedynie to, że jego zawodowe borykanie się z wszechobecnymi sprzecznościami interesów uczyniło go bardziej wrażliwym niż kogokolwiek innego na fakt, że żaden umysł nie jest w stanie posiąść całej wiedzy, która kieruje działaniami społecznymi, oraz o wynikającej stąd potrzebie pewnego bezosobowego mechanizmu, niezależnego od ludzkich sądów, koordynującego indywidualnymi wysiłkami ludzkimi.
  • Zobacz też: wolność

• Nie myślą oni[ludzie] o dochodzie w kategoriach odniesienia do wartości świadczonych usług, lecz jako formie nadawania odpowiedniego statusu społecznego.
  • Zobacz też: dochód, pieniądze, luksus, nierówność, sprawiedliwość społeczna

• Pasja wiedzy lub niezwykła kombinacja zainteresowań może być ważniejsza niż dostrzegalne talenty i sprawdzalne zdolności, a podstawy ogólnej wiedzy i zainteresowania czy wielki szacunek dla wiedzy wyniesione ze środowiska rodzinnego często bardziej przyczyniają się do osiągnięć niż wrodzony talent.
  • Zobacz też: talent, wiedza, sukces

• Początkowo nowy produkt jest tylko „kaprysem garstki wybranych, zanim stanie się powszechną potrzebą i częścią potrzeb życia. Zbytki dzisiejsze są bowiem potrzebami jutra.” co więcej nowe rzeczy często stają się dostępne dla szerszej grupy ludzi tylko dlatego, że przez pewien czas były luksusem nielicznych.

• Przymus jest złem właśnie dlatego, że w konsekwencji wyklucza jednostkę jako myślącą i oceniającą osobę, a robi z niej jedynie narzędzie osiągania celów innego.
  • Zobacz też: przymus

• Swobody pojawiają się tylko wtedy, gdy brakuje wolności: są one specjalnymi przywilejami lub ulgami, które mogą uzyskać grupy albo jednostki gdy reszta w mniejszym lub większym stopniu nie jest wolna
  • Zobacz też: swoboda

• Tam jednak, gdzie dobrowolne poczynania dorosłych osób nie mogą dotknąć kogokolwiek poza nimi samymi, zwykła niechęć do tego, co robią inni, czy nawet wiedza, że szkodzą sobie swoimi uczynkami, nie uzasadnia stosowania przymusu.

• W ogólności, wolne społeczeństwo wymaga nie tylko, żeby państwo miało monopol przymusu, lecz także, żeby był to jedyny jego monopol, a poza tym pod każdym innym względem powinno ono działać na takich samych zadach jak wszyscy inni.
  • Zobacz też: państwo

• W porównaniu z całością wiedzy stale wykorzystywanej w procesie ewolucji dynamicznej cywilizacji różnica między świadomie wykorzystywaną wiedzą największego mędrca i największego ignoranta jest mało istotna.
  • Zobacz też: ignorancja, mądrość

• W wolnym społeczeństwie nie jesteśmy wynagradzani za nasze umiejętności, lecz za właściwe ich wykorzystanie.
  • Źródło: Konstytucja wolności, PWN, Warszawa 1960.

• We wzajemnie dostosowanych wysiłkach wielu ludzi wykorzystywanych jest więcej wiedzy, niż jej ma jakakolwiek jednostka z osobna i niż można przyswoić intelektualnie, a takie użycie rozproszonej wiedzy umożliwia większe osiągnięcia niż potrafi przewidzieć jakikolwiek jednostkowy umysł. Właśnie dlatego, że wolność oznacza rezygnacje z bezpośredniej kontroli nad działaniami jednostek, wolne społeczeństwo może wykorzystywać znacznie większy zasób wiedzy, niż zdołałby objąć umysł najmędrszego władcy.
  • Zobacz też: władza, inteligencja, umysł

• Wielka część wydatków ludzi bogatych w niezamierzony sposób służy pokryciu kosztów eksperymentowania z nowościami, które w rezultacie stają się później dostępne dla uboższych.
  • Zobacz też: bogactwo

• Wolność jest nie tylko system w którym działaniem władzy kierują zasady, lecz także ideałem, który nie może się utrzymać, jeśli nie jest akceptowany jako nadrzędna zasada, której podporządkowane są wszystkie konkretne akty ustawodawcze.

• Wolność oznacza nie tylko, że człowiek ma zarówno możliwość wyboru, jak i niesie jego brzemię; oznacza także, że musi on ponosić konsekwencje swoich czynów, otrzymywać za nie pochwały lub spotykać się z potępieniem. Wolność i odpowiedzialność są nierozerwalne.
  • Zobacz też: odpowiedzialność

• Wszystkie polityczne teorie przyjmują oczywiście, że ignorancja jest wśród większości ludzi powszechna. Rzecznicy wolności różnią się od pozostałych tym, że uznają niewiedzę własną, jak i niewiedze najmądrzejszych.

(wyd. pol. 2004)

• Osobliwym zadaniem ekonomii jest pokazanie ludziom jak mało w istocie wiedzą o tym, co w ich mniemaniu da się zaprojektować.

• Wolność gospodarcza, będąca podstawowym warunkiem wszelkiej innej wolności, nie może być wolnością, od trosk ekonomicznych, obiecywaną nam przez socjalistów, a którą można uzyskać tylko pozbawiając jednostkę równocześnie konieczności i możliwości wyboru.

• Z pewnością lepiej jest dla świata, by ludzie postępowali słusznie pod wpływem niewłaściwych motywów, niż żeby postępowali źle, kierując się najlepszymi intencjami.

• Fizyk, który jest tylko fizykiem, może być pierwszej klasy fizykiem i najbardziej wartościowym członkiem społeczeństwa. Ale wybitnym ekonomistą nie może być ktoś, kto jest tylko ekonomistą. Ekonomista, który jest tylko ekonomistą, jest nie tylko skończonym nudziarzem, lecz jest wręcz niebezpieczny.
  • Źródło: The Dilemma of Specialization, [w:] Studies in Philosophy, Politics and Economics.

• Gdyby spytano mnie, czy ustanawiać Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii, byłbym zdecydowanie przeciwny.
  • Źródło: przemówienie w czasie bankietu noblowskiego, 10 grudnia 1974
  • Zobacz też: Nagroda Nobla

• Kiedyś cierpieliśmy z powodu plag społecznych, dziś cierpimy z powodu lekarstw na nie.
  • Zobacz też: opieka społeczna

• Konkurencja, jeśli nic nie stanie jej na przeszkodzie, sprzyja wytworzeniu takiego układów stosunków, w którym, po pierwsze: będzie wytwarzane dobro każde, które ktoś wie, jak produkować i jak sprzedawać z zyskiem po cenie, przy której kupujący będą je przedkładać nad możliwe alternatywy, po drugie, to wszystko, co jest wytwarzane jest wytwarzane przez tych, którzy potrafią to produkować co najmniej tak tanio jak ktokolwiek inny, kto faktycznie nie wytwarza tego, i po trzecie, wszystko będzie sprzedawane po cenach niższych niż lub co najmniej tak niskich jak te, przy których może ono być sprzedawane przez kogokolwiek, kto w rzeczywistości tego nie robi.
  • Źródło: Dawid R. Kamerschen, Richard B. McKenzie, Clark Nardinelli, Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ Solidarność, Warszawa 1989.

• Nigdy człowiek nie zbłądził tak bardzo, jak brnąc dalej ścieżką, która kiedyś doprowadziła go do sukcesu.
  • Źródło: H. Simon, F. Bilstein, F. Luby, Zwyciężanie na trudnym rynku, Wyd. MT Biznes, Warszawa, s. 37.

• Poziom przymusu może być minimalny tylko w społeczeństwie, w którym konwencje i tradycja powodują, że zachowanie człowieka jest w znacznym stopniu przewidywalne.
  • Źródło: Indywidualizm prawdziwy i fałszywy, 1945.

• Rzecz w tym, że konserwatyzm z natury nie potrafi zaoferować alternatywy dla kierunku, w jakim się rozwijamy. Owszem, może osiągnąć sukces, stawiając opór aktualnym tendencjom i spowalniając niepożądane zmiany, niemniej jednak nie jest w stanie ich powstrzymać, ponieważ nie wskazuje innych możliwości.
  • Źródło: Dlaczego nie jestem konserwatystą

• Zarówno konkurencja, jak i centralne planowanie, gdy są niepełne, stają się kiepskimi jak i nieskutecznymi narzędziami. Są to bowiem alternatywne zasady używane do rozwiązania tego samego problemu i ich połączenie oznacza, że w rzeczywistości żadna z nich nie będzie działała, oraz rezultat będzie gorszy, niż gdyby konsekwentnie zdać się na jedną z nich.

• Żądanie równości materialnej może być spełnione jedynie przez rząd obdarzony władzą totalitarną.

• Dzisiaj pytania są mniej więcej te same co w czasach Wielkiego Kryzysu lat 30., który zapoczątkował ich (Keynesa z Hayekiem) spór. (…) Według Hayeka uzdrowienie gospodarki wymaga cięcia inwestycji i zwiększania oszczędności konsumentów, a według Keynesa, przeciwnie, ograniczenie skłonności do oszczędzania i wzrostu konsumpcji dla podtrzymania oczekiwanych zysków spółek. Hayek żąda zaciskania pasa, Keynes – większych wydatków. Oto dlaczego Hayek przegrał w latach 30. w starciu z Keynesem. Chodzi nie tylko o to, że polityka cięcia przerostów wiodła do politycznej katastrofy np. w Niemczech wyniosła do władzy Hitlera.
  • Autor: Robert Skidelsky, Keynes kontra Hayek: dogrywka, „Gazeta Wyborcza”, 27–28 sierpnia 2011.
  • Zobacz też: John Maynard Keynes

• ekonomia