Zamek w Starogrodzie

Zamek w Starogrodzie

nr rej. A/102/31 z 4.04.1930[1]
Góra Zamkowa w Starogrodzie
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Starogród
Typ budynku	zamek krzyżacki
Styl architektoniczny	gotyk
Rozpoczęcie budowy	poł. XIII w.
Ukończenie budowy	pocz. XIV w.
Zniszczono	XVIII/XIX w.
Pierwszy właściciel	Zakon krzyżacki
Kolejni właściciele	Biskupi chełmińscy
Położenie na mapie gminy wiejskiej Chełmno Zamek w Starogrodzie
Położenie na mapie Polski Zamek w Starogrodzie
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Zamek w Starogrodzie
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego Zamek w Starogrodzie
53°18′32″N 18°22′21″E/53,308889 18,372500
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Starogrodzie – krzyżacki zamek komturski, który znajdował się w Starogrodzie, siedziba komturów starochełmińskich, jeden z pierwszych zamków krzyżackich^[2]. Rozebrany w XIX wieku.

Początkiem istnienia warowni była drewniana fortyfikacja założona przez Hermana Balka podczas krucjaty w 1232 r. W Starogrodzie powstało jedno z pierwszych komturstw, a budowa murowanego zamku rozpoczęła się najpewniej koło połowy XIII wieku, jednak pełną swoją postać zamek murowany przybrał w wyniku prac budowlanych rozpoczętych w latach 1242-1255 i kontynuowanych na przełomie XIII/XIV wieku^[3].

W grudniu 1242 roku dowodzony przez brata zakonnego Teodoryka z Bernheim oddział krzyżacki napadł na pomorski gród w Sartowicach skąd zrabował relikwię głowy św. Barbary, którą następnie Krzyżacy umieścili w kaplicy zamku w Starogrodzie^[4]. Wkrótce Starogród stał się popularnym ośrodkiem pielgrzymkowym z licznymi odpustami nadawanymi przez papieży. Do relikwii znajdujących się w Starogrodzie pielgrzymowali m.in. w 1301 lub 1302 roku król czeski Wacław II, w 1400 roku Anna Światosławowna, żona wielkiego księcia litewskiego Witolda Kiejstutowicza, kardynałowie włoscy i węgierscy, hrabiowie Anglii, a w 1414 burgundzki rycerz i podróżnik Gilbert de Lannoy^[3]. W 1249 roku został wymieniony we wzmiance pisemnej pierwszy komtur starogrodzki – Wipertus^[3]. W lipcu 1410 roku, krótko po bitwie pod Grunwaldem, zamek zajęli rycerze ziemi chełmińskiej i przekazali królowi Władysławowi Jagielle. Zamek od króla w zarząd otrzymał kasztelan poznański Mościc ze Stęszewa (Mościcki ze Stążewa)^[3]. Krzyżacy oblegli zamek jesienią, w wyniku czego dowodzący obroną rycerz Beretko skapitulował po 17 października^[3]. Zamek był siedzibą komtura do 1454 roku, gdy po wybuchu wojny trzynastoletniej został opanowany przez oddziały propolskiego Związku Pruskiego. Tuż przedtem relikwie św. Barbary zostały przeniesione na zamek w Malborku, a po jego zajęciu przez Polaków na rozkaz króla Kazimierza Jagiellończyka przekazana do opactwa norbertanów w Czerwińsku^[3]. W 1457 roku zamek w Starogrodzie zajęły w zastaw wojska zaciężne walczącego po stronie krzyżackiej Bernarda Szumborskiego i nie zwróciły, pomimo postanowień kończącego wojnę II pokoju toruńskiego w 1466 roku. W 1478 roku wielki mistrz Marcin Truchsess von Wetzhausen podjął pertraktacje z następcami Szumborskiego w sprawie wykupu i przekazania Krzyżakom zajętych w zastaw dóbr, dzięki czemu Krzyżacy w czerwcu ponownie przejęli zamek co m.in. doprowadziło do wybuchu tzw. Wojny popiej z Polską. W 1479 roku rycerstwo polskie pod dowództwem Piotra Dunina, Jana Białego i Jana Zielezińskiego i wsparciu Gdańska pokonało wojska krzyżackie, a sam wielki mistrz musiał złożyć hołd królowi polskiemu i zwrócić Starogród i inne zamki. Od tego czasu zamek stał się siedzibą starostów królewskich. Odbudowa zniszczonego w wyniku działań wojennych zamku, nastąpiła w 1495 roku z inicjatywy króla Jana Olbrachta.

Na mocy decyzji Aleksandra Jagiellończyka z 1505 roku zamek był w posiadaniu biskupów chełmińskich. W latach 1614–1646 biskupi rozbudowali zamek^[3]. W 1623 roku zatrzymał się na zamku król Zygmunt III Waza z małżonką Konstancją Habsburżanką oraz całym towarzyszącym im dworem. Zamek uległ zniszczeniu w czasie wojen szwedzkich w XVII wieku. W latach 1682–1693 przeprowadzono odbudowę zamku za sprawą biskupa Kazimierza Jana Opalińskiego oraz zbudowano pałac szachulcowy z wieżą z zegarem. W 1772 r. ponownie popadł w ruinę, a z 1777 r. pochodzi wzmianka o jego znacznym zniszczeniu. Wkrótce został sprzedany i po 1777 roku rozebrany w celu pozyskania materiału na budowę twierdzy grudziądzkiej^[3].

W roku 1963 i 2017 archeolodzy przeprowadzili na zamku prace wykopaliskowe^[5].

Dom konwentu (Zamek wysoki) wzniesiono na planie pięcioboku o rozpiętości około 50 m. Główna, dwupiętrowa i podpiwniczona zabudowa znajdował się wzdłuż zachodniego boku. Tam mieściły się główne pomieszczenia zamku średniowiecznego – refektarz, a w narożniku południowo-zachodnim kaplica z relikwiami św. Barbary. Północno-wschodni i południowo-wschodni bok domu konwentu zajmowały natomiast w średniowieczu parterowe budynki gospodarcze, mieszczące kuchnię, piekarnie i browar. Od strony przedzamcza pierwszego (wewnętrznego) dom konwentu osłaniała fosa i parcham (międzymurze i zewnętrzny mur obronny). Od tej strony znajdowała się też brama wjazdowa, a na międzymurzu dom komtura (w nowożytności polskiego starosty). Przedzamcze pierwsze (wewnętrzne) było mniejsze i murowane, a drugie (zewnętrzne), bardzo obszerne, było drewniano-ziemne. Wjazd do zespołu zamkowego znajdował się w pobliżu kościoła parafialnego św. Barbary^[6].

• 
  Góra Zamkowa
• 
  Chorągiew komturstwa starogrodzkiego w Banderia Prutenorum
• 
• 

• Wirtualny spacer po zamku w Starogrodzie