Zaklęte rewiry (film)

Zaklęte rewiry

Gatunek	dramat psychologiczny
Rok produkcji	1975
Data premiery	27 listopada 1975
Kraj produkcji	Polska Czechosłowacja
Język	polski
Czas trwania	95 minut
Reżyseria	Janusz Majewski
Scenariusz	Pavel Hajný
Główne role	Marek Kondrat Roman Wilhelmi
Muzyka	Jerzy Matuszkiewicz
Zdjęcia	Miroslav Ondříček
Scenografia	Tadeusz Wybult Milan Niejedly
Kostiumy	Teodor Pištek Ewa Braun
Montaż	Elżbieta Kurkowska
Produkcja	Zespół Filmowy Tor Dramaturgicka Skupina dr. V. Kaliny
Cytaty w Wikicytatach

Zaklęte rewiry (czes. Dvojí svět hotelu Pacifik) – film psychologiczny z 1975 roku w reżyserii Janusza Majewskiego, powstały w koprodukcji polsko-czechosłowackiej na podstawie powieści o tym samym tytule autorstwa Tadeusza Kurtyki vel Henryka Worcella. Głównym bohaterem filmu jest Roman Boryczko (Marek Kondrat), kilkunastoletni chłopak przyjęty do pracy w restauracji hotelu „Pacyfik”, gdzie za cenę nieustannych poniżeń pnie się po szczeblach kariery hotelarskiej.

Akcja filmu rozgrywa się na początku lat 30. XX wieku. Kilkunastoletni Roman Boryczko otrzymuje pracę pomywacza w restauracji wielkiego hotelu „Pacyfik”. Zamieszkuje w klitce z chłopakiem z bufetu, Frycem. Ten, dowiedziawszy się o możliwości rychłego awansu, załatwia Romkowi miejsce w bufecie, na co zgodę wyraża właściciel hotelu Pancer. Romek i Fryc czynią przygotowania do egzaminu kelnerskiego. Romek jest zauroczony jedną z pracujących w restauracji dziewcząt, Zośką, lecz Pancer ją zwalnia pod pretekstem kradzieży na miejscu pracy. Sam Romek natomiast doświadcza prześladowań ze strony złośliwego kelnera Fornalskiego. Również kierownik restauracji Albin, bratanek Pancera, często poniża Romka. Pewnego dnia daje mu szansę awansu na pikolaka (chłopca usługującego w restauracji), ale kosztem Fryca, któremu Romek zawdzięcza miejsce w bufecie. Romek, skuszony ofertą, przyjmuje propozycję^[1].

Jako pikolak Romek podlega Fornalskiemu, narażając się na przykrości z jego strony. Chłopak próbuje zemścić się na przełożonym – wykorzystując sposób wskazany przez jednego z kolegów, Henka, wybija w kasie „ślepy” kwit na 50 złotych, w wyniku czego Fornalski musi uiścić zwrot straty. Za sprawcę Fornalski uznaje Henka, lecz Romek w porę przyznaje się do popełnionego czynu, a kara spotyka obu chłopaków. Pewnego dnia Romek ma okazję wykazać się, obsługując wypielęgnowanego barona Humaniewskiego. Tego samego dnia jednak kelner Synajski, poślizgnąwszy się na upuszczonej przez Fornalskiego cytrynie, łamie kręgosłup i umiera. Romek dowiaduje się, że Fornalski zabronił Frycowi podnieść cytryny. Wypomniawszy to Fornalskiemu, Romek zostaje przezeń ciężko pobity. Fornalski, ochłonąwszy po swym wybuchu gniewu proponuje Romkowi odszkodowanie, gdyż boi się wniesienia skargi do Związku Kelnerów. Romek nie przyjmuje pieniędzy, lecz proponuje Fornalskiemu ugodę^[1].

Podczas balu sylwestrowego w restauracji Romek przypadkiem rozlewa wino na garnitur wysoko postawionego gościa. Później tej samej nocy zapomina o realizacji zamówienia dla Pancera, za co ten każe go wyrzucić z pracy. Jednakże za wstawiennictwem Albina dyrektor daje Romkowi ostatnią szansę, zachowując go na próbny miesiąc. W międzyczasie Romek nawiązuje romans z bufetową Helą. Gdy nadchodzi dzień egzaminu kelnerskiego, Romek zdaje go bezproblemowo, tymczasem Fryc go oblewa. Targnąwszy się na własne życie w hotelowej toalecie, Fryc zostaje uratowany przez kolegów, lecz czeka go zwolnienie z pracy^[1].

Roman zostaje kelnerem i sam kieruje pikolakami. Któregoś dnia ponownie w sali zjawia się baron Humaniewski. Obsługując innych gości, Romek w obliczu zniecierpliwienia barona przywołuje niezdarnego pikolaka Rudka, który miał obsłużyć gościa kawą, po czym policzkuje podwładnego. Tymczasem Pancer, dowiedziawszy się o romansie Romana z Helą, zwalnia ją z pracy. Hela wraca do domu, a odprowadzający ją Romek spotyka na stacji Fryca, który topi smutki w alkoholu. Roman staje przed perspektywą awansu: Fornalski ma zastąpić Albina na stanowisku kierownika restauracji, toteż zwalnia się potencjalnie miejsce dla Boryczki. Ten zaprzepaszcza jednak szansę; poniżony przez zapijaczonego klienta, który próbuje włożyć mu cukierek do ust, obraża go. Tymczasem Pancer dowiaduje się, że któryś z jego pracowników inkasował pieniądze poza ewidencją kasową. Roman domyśla się, że w proceder był zaangażowany Fornalski, nie mówi jednak o tym Pancerowi. Wówczas Henek wyjaśnia Romkowi, że to Fornalski złożył właścicielowi donos o jego romansie z Helą. Roman decyduje się rzucić pracę. Wychodząc, spotyka Fornalskiego, który obawiał się zadenuncjowania. Boryczko jednak go uspokaja, że niczego nie powiedział Pancerowi o procederze Fornalskiego^[1].

Źródło: Filmpolski.pl^[1]

Pierwowzorem Zaklętych rewirów była powieść środowiskowa Henryka Worcella, z motywami autobiograficznymi, ale również wierną rekonstrukcją realiów pracy osób zatrudnionych w branży hotelowej okresu międzywojnia^[2]. Powieść Worcella różniła się w wielu szczegółach od filmu Janusza Majewskiego: w książce Boryczko próbuje złożyć donos na Fornalskiego przy innej okazji niż opisana w filmie, a z pracy nie zwalnia się sam, lecz zostaje zwolniony na rzecz żydowskiego kelnera Maksa^[3]. Tymczasem Majewski podporządkował narrację pierwowzoru klamrze narracyjnej, nadając Boryczce większej dojrzałości. Jak zauważa Dominik Wierski w analizie adaptacji, Boryczko jest „cały czas odpowiedzialny za swoje czyny i zachowuje godność, a ostatecznie ujawnia to, rezygnując z pogrążenia swojego wroga i porzucając posadę”^[4]. Romek zatem w kreacji Marka Kondrata wychodzi zwycięsko z bolesnej próby, która chwieje jego moralnością, inaczej niż w powieści^[4].

Zaklęte rewiry powstały w wyniku koprodukcji polsko-czechosłowackiej między Zespołem Filmowym „Tor” a Dramaturgicką Skupiną dr. V. Kaliny^[1]. Celem Majewskiego było odtworzenie klimatu lat 30. XX wieku, toteż znaczną część scen nakręcono w restauracji Miejskiego Domu Reprezentacyjnego w Pradze, gdyż prototypowy Grand Hotel w Krakowie nie spełniał w stanie peerelowskim wymagań koniecznych do bycia częścią scenografii^[5]. Tę ostatnią w wystawnym stylu zaprojektowali Tadeusz Wybult i Milan Nejedly. Muzykę stylizowaną na utwory z lat 30. XX wieku do Zaklętych rewirów skomponował Jerzy Matuszkiewicz^[1][6], a za zdjęcia odpowiadał czeski operator Miroslav Ondříček^[5]. Film zmontowała Elżbieta Kurkowska^[1].

Po latach Majewski wspominał: „Lubię ten film, bo ma rozmaite odcienie. Jest w nim sporo humoru, a jednocześnie problem wyboru drogi i opowieść o odrzuceniu rzeczywistości, w której panują korupcja i obłuda”^[7].

Jerry Oster w „Film Comment” napisał, iż Zaklęte rewiry to film „przepysznie wykonany i dobrze zagrany, lecz jak wszystkie filmy traktujące o symbolicznych mikrokosmosach, potrzebuje nieco przewietrzenia”^[8]. David Shipman wyraził opinię, iż „nie zna lepszego filmu o życiu hotelowym niż ten”^[9]. Jan Lewandowski twierdził, iż „mimo epizodycznej fabuły film przekonuje zwartością, co jest także zasługą czeskiego scenarzysty Pavla Hajnego”^[10]. Zdaniem Joanny Wojnickiej Zaklęte rewiry są „być może najlepszym jego [Majewskiego] filmem”, łączącym w sobie „czytelniczą wrażliwość i reżyserski kunszt”^[11].

Krzysztof Tomasik zauważył, że drugoplanowa postać Humaniewskiego była pierwszym w polskim kinie homoseksualistą, którego rola wykraczała poza epizod. „Dzięki Wołłejce postać barona [Humaniewskiego] zyskała wymiar niemal tragiczny w swej próbie pozyskania przychylności Romana Boryczki”^[12]. Dominik Wierski również dostrzegał w postaci Humaniewskiego osobę naznaczoną tragizmem, która „nie służy wzbogaceniu fabuły o komiczny akcent, a raczej potęguje atmosferę trudnej do zniesienia erotycznej presji, wywieranej zewsząd na głównego bohatera”^[13]. Subtelna presja Humaniewskiego skłania struchlałego Romka do przekornego udowodnienia własnej męskości i heteroseksualności, prowadzącego do romansu z Helą^[13].

• BarbaraB. Hollender BarbaraB., Od Wajdy do Komasy, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2014, ISBN 978-83-7961-010-5 .
• Jan F.J.F. Lewandowski Jan F.J.F., 100 filmów polskich, Chorzów: Videograf II, 2004, ISBN 83-7183-326-1 .
• TadeuszT. Lubelski TadeuszT., Historia kina polskiego 1895-2014, Kraków: Universitas, 2015, ISBN 978-83-242-2707-5 .
• JerryJ. Oster JerryJ., Jerry Oster from NEW YORK, „Film Comment”, 13 (4), 1977, s. 2–3 .
• DavidD. Shipman DavidD., The story of cinema: a complete narrative history from the beginnings to the present, New York: St Martin’s Press, 1986, ISBN 0-312-76280-1 .
• KrzysztofK. Tomasik KrzysztofK., Gejerel. Mniejszości seksualne w PRL-u, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2012, ISBN 978-83-62467-54-9 .
• DominikD. Wierski DominikD., Zaklęte rewiry Janusza Majewskiego według Henryka Worcella. Od portretu środowiskowego do opowieści o inicjacji i przeszłości, [w:] TadeuszT. Lubelski (red.), Od Mickiewicza do Masłowskiej: Adaptacje filmowe literatury polskiej, Kraków: Universitas, 2014, s. 176–195 .
• JoannaJ. Wojnicka JoannaJ., Janusz Majewski – literatura i styl, [w:] GrażynaG. Stachówna, JoannaJ. Wojnicka (red.), Autorzy kina polskiego, tom 1, Kraków: Rabid, 2004, s. 47–60, ISBN 83-88668-81-1 .

• Zaklęte rewiry w bazie filmpolski.pl
• Zaklęte rewiry w bazie Filmweb
• Zdjęcia z filmu Zaklęte rewiry w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Zaklęte rewiry opublikowane przez Studio Filmowe TOR w serwisie YouTube