Turniej rycerski

Ten artykuł należy dopracować:

od 2007-02 → zweryfikować treść i dodać przypisy,
od 2007 → usunąć/zweryfikować prawdopodobną twórczość własną.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Turniej rycerski – forma średniowiecznych i renesansowych zawodów o charakterze sportowo-rozrywkowym (zob. turniej), polegająca na prowadzeniu walk (indywidualnych lub zespołowych) na broń białą, wg ściśle określonych zasad mających ograniczać ryzyko odniesienia poważnych obrażeń przez uczestników. Turnieje były ważnym elementem kultury rycerskiej i dworskiej, jednocześnie były formą sprawdzenia umiejętności bojowych uczestników. Rozgrywane były często na dworach królewskich i książęcych jak również w miastach.

Według tradycji średniowiecznej pomysłodawcą turniejów był Gotfryd z Preuilly, który w roku 1062 lub 1066 miał zorganizować turniej w pobliżu Angers w Andegawenii. Jednak pierwszy turniej, co do którego nie ma żadnych wątpliwości, odbył się w 1095 roku we Flandrii^[1]. Moment rzeczywistego ukształtowania się zwyczaju przesuwa się w głąb XI wieku, a jego ojczyzną była północna Francja. W Niemczech pierwszy udokumentowany turniej odbył się w 1127 roku pod murami Würzburga. Za panowania Stefana z Blois (1135-1154) turnieje pojawiły się w Anglii, we Włoszech zaś w drugiej połowie XII wieku. W tym samym mniej więcej czasie turnieje rycerskie pojawiły się w Królestwie Jerozolimskim.

W innych częściach Europy turnieje pojawiają się dopiero w końcu XIII wieku. Na Półwyspie Iberyjskim najwcześniej pojawiły się w Aragonii (1272 rok), najpóźniej w Portugalii (połowa XIV wieku, w Kastylii w 1324 roku). W Europie Środkowej, nie licząc krajów niemieckich, turniej najpierw zawitał do Czech (panowanie Wacława I, 1230-1254), na ziemie polskie zwyczaj organizowania turniejów dotarł przez Śląsk, gdzie pierwszy turniej zorganizował Bolesław Rogatka w 1243 roku w Lwówku Śląskim^[2], natomiast na Węgrzech pierwszy turniej jest odnotowany ok. roku 1319. W podobnym czasie turniej dotarł do Skandynawii, gdzie pierwsza wzmianka o organizacji turnieju pochodzi z roku 1278.

Istniało kilka przyczyn rosnącej popularności turniejów. Jako nadrzędne można wymienić agresję i zamiłowanie do walki. Inne przyczyny to kościelne zakazy walki w określone dni tygodnia (tzw. rozejm Boży, treuga Dei) oraz zakazy walki w pewnych miejscach (tzw. pokój Boży, pax Dei).

Istniało kilka rodzajów turniejów rycerskich. Pierwszym z nich było tzw. mêlée (bohurt). Brały w nim udział dwie drużyny, obszar ich działań stanowiły łąki, lasy, drogi, a nawet miasta. Od realnej wojny to widowisko odróżniało się tym, że starano się nie zabijać przeciwników. Głównym celem zmagających się rycerzy było pojmanie dla okupu jak największej liczby przeciwników. Obie drużyny miały "strefy ewakuacji", inaczej nazywane "bezpiecznymi polami", w których mogli się schronić ranni. W pierwszych turniejach rycerskich tego typu brało udział nawet do 300 walczących po jednej stronie.

Innym rodzajem turniejów był estor (tjost), polegający na walce dwóch konnych przy użyciu kopii, a po ich skruszeniu – na broń ręczną. Te pierwsze turnieje rycerskie obywały się bez publiczności i nie miały barwnej oprawy jarmarcznej, z czasem ulegały "ucywilizowaniu" i stawały się coraz bardziej skonwencjonalizowane. W XIII i XIV wieku turnieje stopniowo przekształcały się w kosztowne i szczegółowo planowane widowisko. Rosła liczba kostiumów i fantastycznych scenografii – niekiedy rycerze występowali w przebraniach Króla Artura i jego towarzyszy. Na widowni zaczęły pojawiać się damy, o których względy potykali się wojownicy. Ostrą broń zastępowały miecze bezpieczne, np. z wielorybiego fiszbinu. Dzięki turniejom rycerskim rosła też rola heroldów.

Kościół początkowo potępiał turnieje. Duchowni dowodzili, że wojownicy biorący udział w walkach na pokaz popełniają wszystkie siedem grzechów głównych. Rycerz, który zginął w turnieju, nie mógł być pochowany na poświęconej ziemi i skazywany zostawał na wieczne potępienie. W sumie do początku XIV wieku Kościół wydał 9 zakazów generalnych, z całą surowością potępiających praktyki turniejowe. Sytuację zmieniło postanowienie papieża Jana XXII, który w 1316 roku zniósł zakazy dotyczące turniejów.

• Brzustowicz Bogdan, Turniej rycerski w Królestwie Polskim w późnym średniowieczu i renesansie na tle europejskim, DiG 2003.

Jedni z najbardziej znanych uczestników turniejów:

Polska:

• Henryk IV Probus
• Zawisza Czarny

Europa:

• William Marshal
• Jan Luksemburski
• Edward I
• Henryk II Walezjusz

Zobacz multimedia związane z tematem: Turniej rycerski

• Turnieje rycerskie – kalendarium współczesnych turniejów rycerskich na terenie Polski w bieżącym roku.