Tommaso Ceva

Tommaso Ceva

Data i miejsce urodzenia	20 grudnia 1648 Mediolan, Włoskie posiadłości Habsburgów
Data i miejsce śmierci	3 lutego 1737 Mediolan, Włoskie posiadłości Habsburgów
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	jezuici
Śluby zakonne

Tommaso Ceva (ur. 20 grudnia 1648 w Mediolanie, zm. 3 lutego 1737 w Mediolanie)^[1] – włoski uczony i jezuita. Interesował i zajmował się matematyką, był także poetą^[1].

Pochodził z bardzo bogatej i dobrze usytuowanej rodziny. Jego ojciec, Carlo Francesco Ceva, zajmował się głównie kupowaniem i sprzedawaniem ziemi i budynków ale przez pewien czas służył księciu Mediolanu jako poborca podatkowy. Jego matką była Paola Columbo. Tommaso miał trzy siostry i czterech braci, w tym Giovanniego Cevę^[1], który także zasłużył się dla matematyki. Giovanni był również jedynym z rodzeństwa który nie został duchownym. Tommaso rozpoczął edukację w Mediolanie, w Akademii Braidense. Po jej ukończeniu, w 1663 roku wstąpił do zakonu jezuitów^[1]. Został wówczas wysłany do Genui a potem do Nicei, gdzie kontynuował naukę w miejscowych szkołach. Był wszechstronnie wykształcony, choć wydaje się, że studiował i ukończył jedynie teologię.

W 1675 roku powrócił do Mediolanu, gdzie został nauczycielem w miejscowym kolegium jezuickim^[1]. Pracował tam przez następne czterdzieści lat i nauczał matematyki, retoryki oraz etyki^[1]. Jego najsłynniejszym uczniem był Giovanni Saccheri, który rozpoczął tu naukę w 1690 roku. Niektóre źródła podają nawet że to Ceva nakłonił Saccheriego do zajęcia się matematyką^[2]. Dzięki rodzinnym powiązaniom był obdarzany dużym szacunkiem przez habsburskie władze Mediolanu. Czasami pisał nawet wiersze mające uświetnić lokalne uroczystości organizowane przez miejscową administrację. Niektóre z napisanych przez niego tekstów, czy to poetyckich, czy naukowych, były dedykowane hiszpańskiemu gubernatorowi miasta.

W 1669 roku ukazała się pierwsza, większa, praca naukowa autorstwa Cevy. De natura gravium poruszała tematy raczej z zakresu fizyki niż matematyki i dotyczyła grawitacji, ciążenia, swobodnego spadku i kwestii związanych z wahadłem. Podejście autora w tej pracy nie było jednak ściśle naukowe^[2]. W 1699 roku ukazały się dzieła Cevy wchodzące w skład tak zwanego Opuscula mathematica^[1]: De ratione aequilibri, De sectione geometrico-hormonia et arithmetica, De cycloide, De lineis phantasticis i De flexibilibus. Było to zebranie wyników wszystkich prac Cevy dotyczących matematyki. Poruszał w nich tematy takie jak arytmetyka, średnia geometryczno-harmoniczna, podział kąta na części, krzywa stożkowa i cykloidy oraz inne krzywe. Opisał również wymyślony przez siebie przyrząd służący do podziału kąta na kilka równych części^[3], o którym wspominał później de l’Hospital.

Nie jest pewne, jakie poglądy miał Ceva wobec toczących się w jego czasach sporów na temat nauki. Z jednej strony wydaje się, że był zwolennikiem metod i poglądów promowanych przez Isaaca Newtona^[1]. Wiele teorii i twierdzeń Anglika znalazło się w pracach Cevy, który na nich starał się opierać swoje tezy. Z drugiej jednak strony w 1704 roku ukazała się kolejna praca Cevy, zatytułowana Philosophia novo-antiqua, która uchodzi za jedną z ostatnich prób pogodzenia starych, scholastycznych metod z nowymi, opartymi głównie na empiryzmie^[4]. Wydaje się, że Tommaso przynajmniej częściowo odrzucał poglądy Mikołaja Kopernika i Kartezjusza.

Ceva utrzymywał stały kontakt z kilkoma innymi uczonymi, takimi jak Vincenzo Viviani czy Luigi Guido Grandi. Korespondował naturalnie ze swoim bratem, Giovannim, który żył w Mantui i również zajmował się matematyką. Najwięcej pisał jednak do Grandiego z którym dyskutował na temat krzywych wyższego rzędu. Dysputa toczyła się jednak nie tylko w listach ale zaowocowała także wydaniem w 1701 roku pracy przez Grandiego, dotyczącej krzywych logarytmicznych. Ceva był bliskim przyjacielem matematyków Pietro Paolo Caravaggio i jego syna, który nazywał się tak samo. Starszy Pietro wykładał w Mediolanie matematykę i literaturę grecką a młodszy był jego asystentem. Podobnie jak Ceva, Pietro, oprócz nauki zajmował się także twórczością literacką. Kolejną ważną postacią w życiu Tommaso była Clelia Grillo, żona Giovanniego Boromeusza. Clelia była bardzo wykształcona, miała duże pojęcie o matematyce znała także wiele języków, w tym: łacinę, włoski, hiszpański, francuski, angielski, niemiecki i arabski. Była założycielką Akademii Nauk Przyrodniczych w Mediolanie (Accademia dei Vigilanti), do której należeli zarówno Ceva jak i Saccheri.

Ceva jest bardziej znany ze swoich wierszy niż publikacji naukowych^[1]. Jest uważany za ważnego, włoskiego humanistę i poetę. Jeden z jego wierszy, Jesus Puer, napisany po łacinie odniósł duży sukces i był tłumaczony na kilka języków^[1]. Wiersz był dedykowany cesarzowi rzymskiemu Józefowi I Habsburgowi, który odwdzięczył się Tommasowi, nadając mu tytuł „Teologa cesarskiego”. Jako poeta, Ceva był członkiem Akademii Arkadyjskiej, do której przystąpił w 1718 roku. Zrzeszała ona twórców piszących w klasycznym stylu i posługujących się greką lub łaciną.

Zobacz w Wikiźródłach hasło Ceva Tomasz w Encyklopedii kościelnej

• Mactutor The MacTutor History of Mathematics
• Galileo Project
• „Ceva, Tomasso.” Complete Dictionary of Scientific Biography. 2008.
• CEVA, Tommaso, Dizionario Biografico degli Italiani - Volume 24 (1980)
• Tommaso Ceva, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05]  (ang.).
• NewAdvent.org