Wielosiłowate
 Wielosił błękitny | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
wielosiłowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Polemoniaceae Juss. Gen. Pl.: 136. 4 Aug 1789 | |
Wielosiłowate (Polemoniaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu wrzosowców. Należy do niej 385 gatunków dzielonych na 18 rodzajów[2]. Występują na półkuli północnej oraz we wschodniej części Ameryki Południowej[2]. W klimacie umiarkowanym rośliny zielne, w Ameryce Środkowej i Południowej głównie rośliny zdrewniałe i pnącza, zwykle o okazałych kwiatach. Centrum zróżnicowania stanowią kontynenty amerykańskie. W Eurazji występuje tylko rodzaj wielosił (Polemonium) i jeden gatunek z rodzaju floks (Phlox)[3]. W Polsce występuje jeden gatunek rodzimy (wielosił błękitny), kilka gatunków jest uprawianych, przy czym niektóre z rodzaju floks przejściowo dziczeją[4].
Uprawiane są jako ozdobne różne gatunki, zwłaszcza z rodzajów floks, wielosił, kobea i gilia. Niektóre rośliny wykorzystywane są lub były jako lecznicze i substytut mydła.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny zielne jednoroczne i byliny od drobnych do okazałych, także krzewy (w przypadku Acanthogilia kolczaste), pnącza osiągające ponad 20 m wysokości (kobea) oraz niewielkie drzewa do 8 m wysokości (Cantua)[3].
- Liście
- Bardzo zróżnicowane. W przypadku większości rodzajów skrętoległe, naprzeciwległe u Phlox, Leptodactylon i Linanthus, a u Gymnosteris zebrane w okółku pod kwiatostanem. Pojedyncze i wąskie u gatunków zielnych po skórzaste i szerokie u niektórych roślin zdrewniałych. Poza tym pierzasto lub dłoniasto złożone. U Cobaea oś liścia pierzasto złożonego zakończona jest rozgałęzionym wąsem czepnym. Przylistków brak[3].
- Kwiaty
- Zazwyczaj zebrane w szczytowe wierzchotki, czasem skupiające się główkowato. Zwykle promieniste i 5-krotne, rzadko dwubocznie symetryczne, 4- lub 6-krotne. Działki kielicha zrośnięte lub wolne (Cobaea). Płatki korony zrośnięte w wąską rurkę lub szeroko dzwonkowatą koronę. Pręcików jest tyle ile płatków korony. Zalążnia jest górna, zrośnięta zwykle z trzech owocolistków, tworzących osobne komory zawierające od jednego do wielu zalążków. Wokół zalążni znajduje się zwykle pierścień miodnikowy[3].
- Owoce
- Torebki[3].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina siostrzana wobec okotijowatych Fouquieriaceae w obrębie rzędu wrzosowców w kladzie astrowych[2].
| wrzosowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział na podrodziny i rodzaje według APweb
- Podrodzina: Polemonioideae Arnott
- Allophyllum (Nutt.) A.D.Grant & V.E.Grant
- Collomia Nutt. – kollomia
- Eriastrum Wooton & Standl.
- Gilia Ruiz & Pavon – gilia
- Gymnosteris Greene
- Ipomopsis Michaux
- Langloisia Greene
- Leptodactylon Hooker & Arnott
- Linanthus Bentham – linant
- Loeselia L.
- Loeseliastrum (Brand) Timbrook
- Microsteris Greene
- Navarretia Ruiz & Pavon
- Phlox L. – floks
- Polemonium L. – wielosił
- podrodzina: Cobaeoideae Arnott
- Bonplandia Cavanilles
- Cantua Lamarck
- Cobaea Cavanilles – kobea
- Huthia Brand
- podrodzina: Acanthogilioideae J. M. Porter & L. A. Johnson
- Acanthogilia A.Day & R.C.Moran
- Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce (Solanales Dumort.), podrząd Polemoniineae Bessey in C.K. Adams, rodzina wielosiłowate (Polemoniaceae Juss.)[5].
Znaczenie użytkowe
[edytuj | edytuj kod]Uprawiane są jako ozdobne różne gatunki, zwłaszcza z rodzajów floks, wielosił, kobea i gilia[3], poza tym także kollomia, linant, Eriastrum, Ipomopsis[6]. Cantua buxifolia była uprawiana i czczona w Państwie Inków[7] i jest narodowym symbolem Peru[6]. Syrop z kwiatów kobei używany jest jako lek w przypadku kaszlu. Kilka innych gatunków z rodziny wykazuje działanie przeciwzapalne i antynowotworowe[6]. Rośliny z rodzajów wielosił, Ipomopsis i Loeselia wykorzystywane były przez rodzimą ludność kontynentów amerykańskich jako substytut mydła[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-01-31] (ang.).
- ↑ a b c d e f Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 260-261. ISBN 1-55407-206-9. (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Crescent Bloom: Polemoniaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-01]. (ang.).
- ↑ a b c d Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 485. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 394. ISBN 0-333-73003-8.