Wieczornik

Wieczornik
	; Morfologia (wieczornik damski)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	wieczornik
	Nazwa systematyczna
	Hesperis L.; Sp. Pl. 663. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Hesperis matronalis L.
Synonimy
	Antoniana Bubani; Deilosma Spach; Deilosma (DC.) Besser; Diplopilosa Dvořák; Kladnia Schur; Micrantha Dvořák; Neotchihatchewia Rauschert; Plagioloba Rchb.; Tchihatchewia Boiss.;
	Antoniana Bubani; Deilosma Spach; Deilosma (DC.) Besser; Diplopilosa Dvořák; Kladnia Schur; Micrantha Dvořák; Neotchihatchewia Rauschert; Plagioloba Rchb.; Tchihatchewia Boiss.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wieczornik (Hesperis L.) – rodzaj roślin należący do rodziny kapustowatych. Należy do niego ok. 25^[5]^[6]^[7]–50^[8]^[9]^[4] gatunków roślin pochodzących z basenu Morza Śródziemnego oraz terenów Azji o umiarkowanym klimacie^[8]. Rośliny te rosną w lasach, na terenach skalistych, także na siedliskach ruderalnych. Wieczornik damski jest popularną rośliną ozdobną sadzoną w ogrodach^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj najbardziej zróżnicowany w południowo-wschodniej Europie (tu rośnie 14 gatunków^[5]), w centralnej i południowo-zachodniej Azji^[7], obecny także w północnej Afryce^[6]. Jeden gatunek (wieczornik damski Hesperis matronalis) jest rośliną inwazyjną rozprzestrzenioną w Ameryce Północnej, w Argentynie i Chile w Ameryce Południowej^[6] i Azji wschodniej^[7].

W Polsce rosną dwa gatunki rodzime i dwa obce, przejściowo dziczejące^[10].

Gatunki flory Polski

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

wieczornik damski Hesperis matronalis L.
wieczornik śnieżny Hesperis nivea Baumg. ≡ Hesperis matronalis subsp. nivea (Baumg.) E.P.Perrier
wieczornik leśny Hesperis sylvestris Crantz – efemerofit
wieczornik żałobny Hesperis tristis L. – efemerofit

Morfologia

Pokrój: Rośliny dwuletnie i byliny osiągające do 0,9 m wysokości. U różnych gatunków pędy w różnym stopniu owłosione^[5]. U gatunków owłosionych włoski rozwidlone, często zmieszane z jednokomórkowymi gruczołkami. Pęd prosto wzniesione, zwykle nierozgałęziony, rzadziej rozgałęziający się^[6]^[7].
Liście: Łodygowe i odziomkowe podobne do siebie, ogonkowe^[7], zwykle zwężone u nasady^[5]. Blaszka całobrzega lub ząbkowana, czasem pierzasto wcinana^[6]^[7].
Kwiaty: Zebrane w groniasty, wydłużający się podczas owocowania kwiatostan. Działki kielicha cztery, wewnętrzna para woreczkowato rozszerzona. Płatki korony także cztery, białe, różowe lub w odcieniach czerwieni, żółte lub pomarańczowe^[5]^[7]. Płatki w górnej części zaokrąglone, w dolnej wyciągnięte w paznokieć, znacznie dłuższe od działek kielicha. Pręcików 6, z czego dwa dłuższe. Pylniki podługowate do równowąskich, na szczycie tępe. U nasady pręcików dwa miodniki. Słupek krótki, ze znamieniem stożkowatym, rozwidlonym^[6]^[7].
Owoce: Silnie wydłużone, wielonasienne łuszczyny^[5] czterokanciaste lub zaokrąglone na przekroju^[6]^[7].

Biologia

Rośliny obcopylne, zapylane przez owady, zwłaszcza motyle^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales)^[2]^[11]. W obrębie rodziny należy do plemienia Hesperideae^[12].

Wykaz gatunków^[9]

Hesperis anatolica A.Duran
Hesperis armena Boiss.
Hesperis balansae E.Fourn.
Hesperis bicuspidata (Willd.) Poir.
Hesperis blakelockii F.Dvořák
Hesperis boissieriana Bornm.
Hesperis borbasii F.Dvořák
Hesperis bottae E.Fourn.
Hesperis breviscapa Boiss.
Hesperis buschiana Tzvelev
Hesperis cilicica (Siehe ex Bornm.) A.Duran
Hesperis ciscaucasica F.Dvořák & V.I.Dorof.
Hesperis dinarica Beck
Hesperis dvorakii D.A.German
Hesperis hamzaoglui A.Duran
Hesperis hedgei P.H.Davis & Kit Tan
Hesperis hirsutissima (N.Busch) Tzvelev
Hesperis hyrcana Bornm. & Gauba
Hesperis inodora L.
Hesperis isatidea (Boiss.) D.A.German & Al-Shehbaz
Hesperis kitiana P.H.Davis
Hesperis kotschyi Boiss.
Hesperis kuerschneri Parolly & Kit Tan
Hesperis kurdica F.Dvořák & Hadač
Hesperis laciniata All.
Hesperis luristanica F.Dvořák
Hesperis matronalis L. – wieczornik damski
Hesperis microcalyx E.Fourn.
Hesperis multicaulis Boiss.
Hesperis nivalis Boiss. & Hausskn.
Hesperis novakii F.Dvořák
Hesperis odorata F.Dvořák
Hesperis ozcelikii A.Duran
Hesperis pendula DC.
Hesperis persica Boiss.
Hesperis pisidica Hub.-Mor.
Hesperis podocarpa Boiss.
Hesperis sibirica L.
Hesperis slovaca (F.Dvořák) F.Dvořák
Hesperis steveniana DC.
Hesperis straussii Bornm.
Hesperis sylvestris Crantz – wieczornik leśny
Hesperis syriaca (DC.) F.Dvořák
Hesperis theophrasti Borbás
Hesperis thyrsoidea Boiss.
Hesperis tosyaensis A.Duran
Hesperis tristis L. – wieczornik żałobny
Hesperis turkmendaghensis A.Duran & Ocak

Zastosowanie

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
↑ ^a ^b Hesperis. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-04].
↑ ^a ^b ^c Hesperis L.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens Kew. [dostęp 2022-08-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 163. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Ihsan A. Al-Shehbaz: Hesperis. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Hesperis. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b Hesperis. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-02-11].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ List of Genera in BRASSICACEAE (not fully reorganized), [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2010-11-20] (ang.).
↑ Genus Hesperis L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. United States Department of Agriculture Agricultural Research Service. [dostęp 2022-08-28].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).

[ing-3] Hesperis. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-04].

[powo-4] Hesperis L.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens Kew. [dostęp 2022-08-28].

[philips-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 163. ISBN 0-333-74890-5.

[america-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Ihsan A. Al-Shehbaz: Hesperis. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].

[china-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Hesperis. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].

[E-8] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[tpl-9] Hesperis. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-02-11].

[checklist-10] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[11] List of Genera in BRASSICACEAE (not fully reorganized), [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2010-11-20] (ang.).

[grin-12] Genus Hesperis L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. United States Department of Agriculture Agricultural Research Service. [dostęp 2022-08-28].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]