Wojna rodezyjska
| |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Wynik |
uznanie niepodległości Zimbabwe | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Wojna rodezyjska (szona Druga Chimurenga) – wojna domowa toczona od lipca 1964 do grudnia 1979 roku[a] w nieuznawanym przez społeczność międzynarodową państwie o nazwie Rodezja (później Zimbabwe-Rodezja). Kraj ten – dzisiejsze Zimbabwe – kilkakrotnie zmieniał nazwę. Rząd Rodezji Południowej zapowiedział w październiku 1964 roku, gdy Rodezja Północna stała się Zambią, że przyjmuje krótszą nazwę Rodezja, ale Wielka Brytania odmówiła uznania tej decyzji twierdząc, że zmiana nazwy kraju wykracza poza uprawnienia władz kolonii. Rząd kolonii mimo to używał skróconej nazwy[1], ogłaszając niepodległość jako Rodezja i używając tej nazwy aż do przekształcenia w Zimbabwe-Rodezję w czerwcu 1979 roku[2].
W konflikt zaangażowane były trzy zwalczające się wzajemnie siły: wojsko i policja rządu Rodezji kierowanego przez premiera Iana Smitha (później był to rząd zimbabweńsko-rodezyjski biskupa Abela Muzorewy), Afrykańska Armia Wyzwolenia Narodowego Zimbabwe (ZANLA) – zbrojne ramię Afrykańskiego Narodowego Związku Zimbabwe (ZANU) Roberta Mugabe[3] oraz partyzanckie oddziały Niezależnej Ludowej Rewolucyjnej Armii Zimbabwe (ZIPRA) związane z kierowanym przez Joshuę Nkomo Afrykańskim Ludowym Związkiem Zimbabwe (ZAPU)[4].
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Kolonizacja Rodezji przez białych osadników miała miejsce pod koniec XIX wieku. Kolonizacja już wówczas spotkała się ze sprzeciwem ludności afrykańskiej[5]. W 1960 roku brytyjski premier Harold Macmillan obiecał nadanie niepodległości krajom Afryki oraz zagwarantował, że rządy w nich obejmie czarna większość[6]. Pomimo to wśród białej ludności rodezyjskiej narastały obawy związane z nieuchronnym oddaniem rządów czarnej większości, stały się one szczególnie mocno widoczne w czasach kryzysu kongijskiego[6]. Biali działacze rodezyjscy w dniu 11 listopada 1965 roku ogłosili jednostronną niepodległość, która nigdy nie uzyskała formalnego uznania żadnego z państw na świecie, jednakże cieszyła się nieoficjalnym poparciem RPA rządzonego przez białą mniejszość oraz Portugalii, która posiadała wówczas jako własną kolonię Mozambik (sąsiadujący z Rodezją)[7][8]. Nowy rząd białej mniejszości oficjalnie nadał prawa wyborcze wszystkim bez względu na rasę jednakże skutecznie i celowo wyeliminował zdecydowaną większość czarnych z głosowania poprzez wprowadzenie cenzusu majątkowego[9]. Rasistowska polityka rządu połączona z wielkimi nierównościami ekonomicznymi między białymi i czarnymi (biali posiadali większość żyznej ziemi, podczas gdy czarni poprzez przymusowe eksmisje zostali usunięci ze swoich terenów) doprowadziła do sporu między ludnością czarną a rządem[10][11].
Przebieg
[edytuj | edytuj kod]Wkrótce po utworzeniu Rodezji pojawiły się dwie organizacje narodowowyzwoleńcze: Afrykański Ludowy Związek Zimbabwe (ZAPU) i Afrykański Narodowy Związek Zimbabwe (ZANU). Druga z organizacji powstała w wyniku rozłamu ZAPU w sierpniu 1963 roku. Rozłam spowodowany był różnicami w podejściu do taktyki, odmiennym składem etnicznym, a także sporem między liderami ruchu[12]. ZANU i jej zbrojne skrzydło Afrykańska Armia Wyzwolenia Narodowego Zimbabwe kierowane było początkowo przez duchownego protestanckiego Ndabaningi Sithole, a następnie przez Roberta Mugabe. ZANU składała się głównie z ludności z plemion Szona. ZAPU i jej zbrojne skrzydło Niezależnej Ludowej Rewolucyjnej Armii Zimbabwe z kolei składało się głównie z grup etnicznych Ndebele, a na czele grupy stał Joshua Nkomo[5]. W okresie zimnej wojny Chiny wsparły oddziały ZANU, ZSRR natomiast wsparł ZAPU. ZANU uzyskała też wsparcie wielu państw Afryki – do kwietnia 1979 roku, 12 tysięcy partyzantów tej grupy zostało przeszkolonych w Tanzanii, Libii i Etiopii[13], grupa też posiadała własne bazy na terenie Mozambiku gdzie korzystała z gościnności FRELIMO[14]. ZAPU organizowała z kolei swoje bazy na terenie Zambii[15]. Każda z grup rebelianckich, toczyła osobną wojnę z siłami bezpieczeństwa, a niekiedy obie grupy walczyły między sobą[16]. W 1976 roku, ZANU i ZAPU rozpoczęły współpracę na forum utworzonego Patriotycznego Frontu Zimbabwe. Rząd Rodezji wsparty został przez RPA. Wojna rodezyjska wpłynęła na szereg konfliktów w kilku krajach sąsiednich – wojnę o niepodległość Angoli, angolską wojnę domową, wojnę o niepodległość Mozambiku i mozambicką wojnę domową[17]. W 1976 i 1977 do niepodległego już Mozambiku kilkukrotnie wkroczyła armia rodezyjska, która przeprowadziła na terenie kraju akcje militarne skierowane przeciwko Afrykańskiej Armii Narodowego Wyzwolenia Zimbabwe stacjonującej w Mozambiku.
Gospodarka kraju zaczęła cierpieć coraz bardziej ze względu na zwiększające się wydatki na siły pacyfikacyjne. Wraz z narastającym zagrożeniem napadami partyzantów na białych farmerów rosła liczba osób emigrujących z Rodezji[18]. Wojna i spowodowane przez nią tzw. „wewnętrzne porozumienie”, podpisane w roku 1978 przez Smitha i Muzorewę, doprowadziły w czerwcu 1979 roku do zagwarantowania równych praw wyborczych dla wszystkich, a tym samym do zakończenia w Rodezji kolonialnych rządów białej mniejszości, nazwę kraju zmieniono zaś na Zimbabwe-Rodezja z większościowym rządem czarnych obywateli. Zmiany te nie zostały jednak uznane na arenie międzynarodowej, co oznaczało kontynuację walk (Smith decyzję mocarstw określił mianem „wielkiej zdrady”)[19]. W grudniu 1979 roku w Londynie toczyły się negocjacje pomiędzy rządem Zimbabwe-Rodezji, władzami brytyjskimi oraz reprezentowanym przez Mugabe i Nkomo Zjednoczonym Frontem Patriotycznym (PF), a w ich wyniku podpisane zostało porozumienie w Lancaster House. Kraj wrócił przejściowo pod panowanie brytyjskie, a w marcu 1980 roku odbyły się kontrolowane przez Wielką Brytanię i kraje Wspólnoty wybory powszechne[3]. Zwycięstwo odniósł ZANU i 18 kwietnia Mugabe pierwszym premierem Zimbabwe. Tego samego dnia kraj został uznany za niepodległe państwo przez społeczność międzynarodową[2].
Według danych rządu Rodezji w czasie wojny śmierć poniosło ponad 20 000 osób. Między grudniem 1972 a grudniem 1979 roku zginęło 1361 żołnierzy sił rodezyjskich i około 10450 partyzantów zabitych na terenie Rodezji (liczba zabitych na terytorium Mozambiku i Zambii nigdy nie została ujawniona). Zginęło także 468 białych i 7790 czarnych cywilów[20].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Początek i koniec konfliktu jest trudny do precyzyjnego ustalenia; datami zwykle przyjmowanymi są 4 lipca 1964 roku, kiedy to został zabity przez partyzantów ZANU biały farmer Petrus Oberholzer i 12 grudnia 1979 roku, gdy władzę nad krajem przejęła przejściowo Wielka Brytania.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Palley 1966 ↓, s. 742–743.
- ↑ a b Stearns 2002 ↓, s. 1069.
- ↑ a b Dupuy i Dupuy 1993 ↓, s. 1545.
- ↑ Bennett 1990 ↓, s. 25.
- ↑ a b Rogers 1998, s. 37.
- ↑ a b Wessels 2010, s. 68–73.
- ↑ Wood 2008, s. 6.
- ↑ Smith 1997, s. 109–116.
- ↑ Harris 1969, s. 72–80.
- ↑ Ranger 1985, s. 377.
- ↑ Moore 2005, s. 424.
- ↑ Sibanda 2005, s. 321.
- ↑ Preston 2004, s. 66.
- ↑ Martin & Johnson 1981, s. 321.
- ↑ Dabengwa 1995, s. 48–72.
- ↑ Bennett 1990, s. 25.
- ↑ Binda 2008, s. 105.
- ↑ Smith 1997 ↓, s. 305.
- ↑ Bennett 1990 ↓, s. 17.
- ↑ Smith 1997 ↓, s. 312.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- David C. Bennett: The Army of Zimbabwe: a role model for Namibia. Carlisle Barracks, PA: United States Army War College, 1990.
- R. Ernest Dupuy, Trevor N. Dupuy: The Harper Encyclopedia of Military History. New York: HarperCollins, 1993. ISBN 0-06-270056-1.
- Claire Palley: The constitutional history and law of Southern Rhodesia 1888–1965. Oxford: Oxford University Press, 1966.
- Ian Smith: The Great Betrayal: The Memoirs of Ian Douglas Smith. London: John Blake Publishing, 1997. ISBN 1-85782-176-9.
- Peter N. Stearns: The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval and Modern. Cambridge: James Clarke & Co, 2002. ISBN 978-0-227-67968-5.
- Binda, Alexandre (May 2008). The Saints: The Rhodesian Light Infantry. Johannesburg: 30° South Publishers. ISBN 978-1-920143-07-7.
- Dabengwa, Dumiso (1995). Bhebe, Ngwabi; Ranger, Terrence, eds. Soldiers in Zimbabwe’s Liberation War 1. Harare: University of Zimbabwe.
- Harris, P. B. (September 1969). „The Rhodesian Referendum: June 20th, 1969” (PDF). Parliamentary Affairs (Oxford University Press) 23.
- Sibanda, Eliakim M. (2005). The Zimbabwe African People’s Union 1961–87: A Political History of Insurgency in Southern Rhodesia. Trenton, New Jersey: Africa Research & Publications. ISBN 978-1-59221-276-7.
- Wessels, Hannes (July 2010). P. K. van der Byl: African Statesman. Johannesburg: 30° South Publishers. ISBN 978-1-920143-49-7.
- Wood, J. R. T. (2008). A matter of weeks rather than months: The Impasse between Harold Wilson and Ian Smith: Sanctions, Aborted Settlements and War 1965–1969. Victoria: Trafford Publishing. ISBN 978-1-4251-4807-2.