Rytwiany

Rytwiany
	wieś
	; Kościół przy klasztorze pokamedulskim
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
Gmina	Rytwiany
Liczba ludności (2021)	1971
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	28-236
Tablice rejestracyjne	TSZ
SIMC	0805755
	Położenie na mapie gminy Rytwiany Rytwiany
	Położenie na mapie Polski Rytwiany
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Rytwiany
	Położenie na mapie powiatu staszowskiego Rytwiany
	50°31′39″N 21°12′20″E/50,527500 21,205556
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Rytwiany – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Rytwiany^[5]^[4].

W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa tarnobrzeskiego.

Położona nad rzeką Czarną Staszowską, 5 km na południowy wschód od Staszowa. Siedziba władz gminy Rytwiany.

Przez wieś przechodzi zielony szlak turystyczny z Chańczy do Pielaszowa.

Współczesne części wsi

Poniżej w tabeli 1 integralne części wsi Rytwiany (0805755) z aktualnie przypisanym im numerem SIMC (zgodnym z Systemem Identyfikatorów i Nazw Miejscowości) z katalogu TERYT (Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju)^[6].

Integralne części wsi Rytwiany^[4]^[5]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0805844	Golejów	przysiółek
0805761	Kopaliny	część wsi
0805778	Krutyczki	część wsi
0805784	Niwy	część wsi
0805790	Piaski	część wsi
0805809	Pod Cegielnią	część wsi
0805815	Podkłodzie	część wsi
0805821	Poręby	część wsi
0805838	Wycinek	część wsi

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Rytwian zawarty w tabeli 2.

Tabela 2. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych^[7]
Nazwa wsi – miasta Nazwy części wsi
– miasta Nazwy obiektów fizjograficznych
– charakter obiektu

I. Gromada RYTWIANY

Rytwiany

Glinki

Golejów

Klasztor

Kopaliny

Krutyczki

Na Szosie

Niwy

Pałac

Piaski

Pod Cegielnią

Pod Pałacem

Podborze

Podkłodzie

Poręby

Rytwiany-Folwark

Rytwiany-Kolonia

Skrzypiec

Stawki

Wiśniówka

Wycinek

Zarzecze

Barani Kąt – pole

Borek – las

Chłopski Las – las

Czarna – rzeka

Hajdugi – pole

Kopaliny – pole, łąka

Krutyczki – pole

Las Klasztorny – las

Lotnisko – pole

Moczydle – pole, łąka

Na Zamku – pole

Niwy – pole

Piaski – pole

Pluskawa – las, łąka

Pniaki – pole

Pod Cegielnią – pole, łąki

Pod Kolejką – łąki

Podborze – pole, las

Podkłodzie – pole

Poręby – łąki

Rzemiakiew – pole

Skrzypiec – las

Stawki – pole, łąka

Stawy – stawy

Tatary – pole

Torfowe Doły – jezioro

Wzory – pole

Zarzecze – pole

Zugaje – pole

Zwierzyniec – pole, nieużytki

Historia

Narożnik muru zamkowego ze skośną skarpą o dekoracji rombowej wykonanej z zendrówki^[8]

Rytwiany mają bogatą historię, ściśle związaną z historią pobliskiego miasta Staszowa. Okolice Rytwian zamieszkane były przez ludzi od neolitu, czego świadectwem są znalezione na tym terenie kamienne siekierki.

Pierwszym udokumentowanym właścicielem wsi był w XIII wieku Piotr Bogoria ze Skotnik. Na przestrzeni wieków kolejnymi właścicielami byli: biskup Mikołaj z Kurowa, biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec, Jan Rytwiański, Mikołaj Kurozwęcki, Hieronim Łaski, Marcin Zaborowski, Tęczyńscy, Opalińscy, Lubomirscy, Potoccy i Radziwiłłowie.

Biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec zlecił wybudowanie w Rytwianach zamku obronnego w stylu gotyckim. Zamek wzniesiono w rozlewiskach rzeki Czarnej w latach 1420–1436^[8]. Służył on kolejnym właścicielom wsi i w pierwszej połowie XIX wieku nadal był użytkowany, pomimo częściowej ruiny. W 1629 roku właścicielem wsi w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Jan Magnus Tęczyński^[9]. Warownię, zniszczoną w 1657 roku przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Rakoczego, częściowo odbudowano, a w 1859 roku rozebrali ją Potoccy na materiał budowlany. Po zamku pozostał już tylko fragment (narożnik) jednej z baszt, wysoki na trzy piętra.

Za czasów Tęczyńskich Rytwiany stały się prawdziwym dworem magnackim i przeżywały najświetniejszy okres w swojej historii. W 1621 roku Jan Tęczyński sprowadził do Rytwian zakon kamedułów, któremu ufundował także klasztor i kościół. Wieś położona w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego wraz z folwarkiem wchodziła w 1662 roku w skład majętności rytwiańskiej Łukasza Opalińskiego^[10]. W 1819 roku przeniesiono ich do Warszawy, a kościół klasztorny służy nielicznym okolicznym mieszkańcom jako kościół parafialny.

Na przełomie XIX i XX wieku rodzina Radziwiłłów wybudowała we wsi własną rezydencję. W 2005 roku pałacyk, będący własnością Elektrowni Połaniec został wyremontowany i przeznaczony na hotel.

12 sierpnia 1893 roku w Rytwianach urodził się pułkownik dyplomowany piechoty Andrzej Liebich.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Szymańskich udzieliła pomocy Marii Glass i Oldze Lilien. W 1979 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Janinie Szymańskiej z d. Jacuńska oraz Barbarze Szymańskiej z d. Makuch tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[11].

Po uchwyceniu przyczółka baranowsko-sandomierskiego przez armię radziecką w 1944 roku Rytwiany stały się tymczasową siedzibą Kieleckiej Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego^[12].

Ze względu na wyjątkowy urok okolicy klasztoru pokamedulskiego, nakręcono tam w 1973 roku IV i X odcinek serialu historycznego Czarne chmury. 28 września 2013 r. w refektarzu otwarto muzeum tego filmu. Zgromadzono w nim eksponaty wykorzystywane przy kręceniu serialu. W ogrodach przyklasztornych posadzono aleję osób związanych z filmem. Składają się na nią 22 drzewa podpisane imieniem i nazwiskiem danej osoby^[13].

Zabytki

Ruiny gotyckiego zamku obronnego (1425) – pozostał z niego fragment ceglanego narożnego muru
Barokowy kościół Zwiastowania NMP i klasztor pokamedulski „Pustelnia Złotego Lasu” XVII wiek – położony 3 km od wioski, zabytek klasy I
Pałac Radziwiłłów (1919)
Kaplica, szkoła, młyn rzeczny – dawne zabudowania Radziwiłłów
Cegielnia, tartak i dawna gorzelnia (przełom XIX i XX wieku)

Ulice

Poniżej w tabeli 3 ulice będące integralną częścią wioski Rytwiany, z aktualnie przypasanym im numerem zgodnym z TERYT z katalogu ULIC^[14].

Tabela 3. Ulice wchodzące w skład wioski na podstawie TERYT^[14]
Symbol
ulicy Nazwa ulicy Symbol
ulicy Nazwa ulicy Symbol
ulicy Nazwa ulicy Symbol
ulicy Nazwa ulicy

00432 ul. Armii Krajowej 08828 ul. Kolejowa 14280 ul. Niwy 37318 ul. Artura Radziwiłła

00868 ul. Batalionów Chłopskich 09546 ul. Kościelna 15590 ul. Pałacowa 19491 ul. Sandomierska

01528 ul. Boczna 09582 ul. Tadeusza Kościuszki 15733 ul. Partyzantów 20254 ul. Słoneczna

02576 ul. Cegielnia 10009 ul. Krótka 16033 ul. Piaskowa 21073 ul. Staszowska

03839 ul. Długa 10562 ul. Kwiatowa 17011 ul. Polna 21970 ul. Szkolna

05726 ul. Golejowska 10898 ul. Leśna 17054 ul. Połaniecka 23795 ul. Wąska

08485 ul. Klasztorna 11596 ul. Łąkowa 17171 ul. Poprzeczna 23884 ul. Wesoła

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119468
↑ Wieś Rytwiany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1115 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
↑ TERYT – Katalog miejscowości (stan na: 2016-09-19) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 19 września 2016 r.
↑ Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 47–48, 77–96.
↑ ^a ^b Guerquin 1984 ↓, s. 280.
↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 51.
↑ Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 159.
↑ Więcej o rodzinie Szymańskich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-26] .
↑ Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie 1969 ↓, s. 62.
↑ Grażyna Szlęzak-Wójcik: Jubileusz Czarnych Chmur w Pustelni Złotego Lasu. radio.kielce.pl, 28 września 2013.
↑ ^a ^b ULIC – Katalog ulic (stan na: 2010-09-02) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 12 września 2010 r.

Bibliografia

Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.
Jan Naumiuk: Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie. Lublin: 1969.
Bogdan Guerquin: Zamki w Polsce. Warszawa: 1984.

Linki zewnętrzne

Zamek w Rytwianach
Klasztor pokamedulski „Pustelnia Złotego Lasu”
Rytwiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 118 .
Rytwiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 567 .
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119468

[pwl-2] Wieś Rytwiany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1115 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[Dz.U._29/2013-5] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].

[SIMC-6] TERYT – Katalog miejscowości (stan na: 2016-09-19) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 19 września 2016 r.

[7] Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 47–48, 77–96.

[CITEREFGuerquin1984280-8] Guerquin 1984 ↓, s. 280.

[9] Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 51.

[10] Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 159.

[11] Więcej o rodzinie Szymańskich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-26] .

[CITEREF''Początki_władzy_ludowej_na_Kielecczyźnie''196962-12] Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie 1969 ↓, s. 62.

[13] Grażyna Szlęzak-Wójcik: Jubileusz Czarnych Chmur w Pustelni Złotego Lasu. radio.kielce.pl, 28 września 2013.

[TERYT-14] ULIC – Katalog ulic (stan na: 2010-09-02) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 12 września 2010 r.

[nid-15] Rejestr zabytków nieruchomych woj. świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa [dostęp 2015-12-06] .

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[A]

Nazwa wsi – miasta	Nazwy części wsi – miasta	Nazwy obiektów fizjograficznych – charakter obiektu
I. Gromada RYTWIANY
Rytwiany	Glinki Golejów Klasztor Kopaliny Krutyczki Na Szosie Niwy Pałac Piaski Pod Cegielnią Pod Pałacem Podborze Podkłodzie Poręby Rytwiany-Folwark Rytwiany-Kolonia Skrzypiec Stawki Wiśniówka Wycinek Zarzecze	Barani Kąt – pole Borek – las Chłopski Las – las Czarna – rzeka Hajdugi – pole Kopaliny – pole, łąka Krutyczki – pole Las Klasztorny – las Lotnisko – pole Moczydle – pole, łąka Na Zamku – pole Niwy – pole Piaski – pole Pluskawa – las, łąka Pniaki – pole Pod Cegielnią – pole, łąki Pod Kolejką – łąki Podborze – pole, las Podkłodzie – pole Poręby – łąki Rzemiakiew – pole Skrzypiec – las Stawki – pole, łąka Stawy – stawy Tatary – pole Torfowe Doły – jezioro Wzory – pole Zarzecze – pole Zugaje – pole Zwierzyniec – pole, nieużytki

Wsie	Grobla Kłoda Niedziałki Pacanówka Podborek Ruda Rytwiany Sichów Duży Sichów Mały Strzegom Strzegomek Sydzyna Szczeka Święcica Tuklęcz
Kolonie	Klasztor Kłoda-Kolonia Kolonia Strzegomek
Osady leśne	Adamówka Skrzypiec Wiśniówka
Części wsi	Kopaliny Krutyczki Niwy Piaski Pod Cegielnią Podkłodzie Poręby Wycinek
Przysiółki wsi	Gaj Święcicki Golejów Krzywda Monastyrek Wiśniówka Wzory
Uroczysko-dawna miejscowość	Jaźwiny-Polesie