Regulacja językowa

Regulacja językowa – działalność mająca na celu sprawowanie pieczy nad językiem, prowadzona przez autorytatywne gremium. Praktycznym wyrazem instytucjonalnej regulacji języka jest przede wszystkim jego kodyfikacja. Regulacja językowa jest z zasady związana ze stratyfikacją języka – regulacji poddawane są ogólnonarodowe języki standardowe, natomiast dialekty określa się jako odmiany nieregulowane^[1] . Zgodnie z koncepcją Praskiego Koła Lingwistycznego regulację (kultywację) języka należy traktować jako zagadnienie kultury języka^[2]. Pokrewne (i czasem utożsamiane) terminy to „planowanie językowe” i „polityka językowa”^[3][4].

Sposób sprawowania regulacji zmienia się na przestrzeni historii, stosownie do kontekstu społecznego i lingwistycznego. Regulacja może być umotywowana chęcią ochrony wartości narodowych, odczuwanym zagrożeniem języka czy też chęcią utrzymania w języku „porządku”. Bywa postrzegana jako klucz do podtrzymania egzystencji narodu^[1] .

Szereg wątpliwości budzi zasadność regulacji językowej, a także dopuszczalny stopień jej intensywności. Według części autorów regulacja jest zbędna i nieuzasadniona lingwistycznie; wychodzą oni z założenia, że nie należy ingerować w spontaniczny rozwój języka^[1] [a]. Spotyka się również opinię, że język standardowy, jako produkt rozwoju społecznego, nie musi podlegać formalnej regulacji; norma komunikacji „wyższej” kształtuje się bowiem w sposób naturalny i arbitralny, podobnie jak normy ubioru^[6]. W XX wieku działalność preskryptywistyczna, w tym regulacyjna, została w dużej mierze wyłączona poza zakres zainteresowań językoznawstwa europejskiego, znacznie dystansującego się od wartościowania zmian językowych^[7]. Czescy zwolennicy regulacji wskazują jednak na kulturotwórczą funkcję języka, wolę użytkowników języka do zwiększania kultury wypowiedzi, a także potrzebę poszerzania walorów ekspresyjnych języka^[1] . Według tych opinii regulacja języka ma umożliwiać odpowiednie ukierunkowanie jego rozwoju, pozwalając na usprawnienie komunikacji i przyswajania języka^[8].

Wpływ formalnej regulacji na praktykę językową, w tym na kształt ustandaryzowanego języka ogólnego, ma charakter wysoce ograniczony^[9]. W potocznym obiegu można spotkać mylne przekonanie, jakoby gremia regulacyjne miały moc „dopuszczania” bądź „wprowadzania” form do języka. W rzeczywistości instytucje tego rodzaju mogą jedynie doradzać w zakresie stosowania języka, kodyfikować jego normatywną postać – nie mogą jednak „zatwierdzać” elementów językowych^[10]. Regulatorzy angażują się natomiast w ustalanie konwencji ortograficznych, które w odróżnieniu od gramatyki są tworem sztucznym^[11]; czyni to np. Rada Języka Polskiego^[10].

W niektórych krajach kwestie związane z użyciem języka są regulowane ustawami (takimi jak słowacka ustawa o języku państwowym(inne języki) z 1995 r.^[1]  lub ustawa o języku polskim z 1999 r.).

W węższym rozumieniu regulacja językowa to ingerencja w praktykę językową mająca na celu wprowadzenie lub wyeliminowanie pewnych świadomych skojarzeń, przeprowadzana zwykle przez instytucje państwowe^[12].

Zobacz hasło regulacja w Wikisłowniku

• IvaI. Nebeská IvaI., Regulace jazyka, [w:] PetrP. Karlík, MarekM. Nekula, JanaJ. Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-12-12]  (cz.).